ሕግ ማለት ሰውን የሚያንጽ፣ የተሻለ ዜጋ የሚያደርግ፣ የሚያበለጽግ እና ወደተሻለ የኢኮኖሚ ደረጃ ለመድረስ በር የሚከፍት ሥርዓት የሚዘረጋ መሆን አለበት። ሕግ ሰዎች የሚገደቡበት፣ የሚያስጨንቅ፣ የሚያደኸይ፣ የሚጎዳና የሚያንገበግብ መሆን የለበትም። በተሻለ ነፃነት የሚያኖር እና ሕጉን ለሚያከብሩ የሚያበረታታ ሲሆን፣ ለማያከብሩት ግን ደግሞ በተቃራኒው በዋናነት የሚያስተምር ሲሆን ነገር ግን መተላለፉ ሲደጋገም የሚቀጣ መሆን አለበት።
#Mikias_Melak
በማናቸውም ፍርድ ቤት ጠበቃ እና የሕግ አማካሪ
Alternative legal enlightenment & Service
https://linktr.ee/alehig
WhatsApp👉 #+251920666595
Telegram👉 @MikiasMelak
#የሕግ_መረጃ https://t.me/AleHig
#የሕግ_እውቀት alehig.com
#AleHig #አለሕግ #አለሕግ #ህግ

#የ"ግራ" እና #"ቀኝ" ታሪካዊ አመጣጥ በፍርድ ቤት

በፍርድ ቤት ችሎት ውስጥ የሚታየው #"ግራ" እና #"ቀኝ" አቀማመጥ የዘመናት ታሪክና ሥርዓት ያለው ሲሆን፣ በዋናነት ሚናዎችን ለመለየትና የችሎቱን ሂደት ለማደራጀት ያገለግላል።
ይህ አሰራር ከጥንት ጊዜ ጀምሮ በብዙ የዓለም የሕግ ሥርዓቶች ውስጥ ሲተገበር የቆየ ሲሆን፣ በኢትዮጵያም ቢሆን የራሱ የሆነ ታሪካዊና ባህላዊ መሠረት አለው።
ነገረ ግራ ቀኝ ምን ማለት ነው?
#"ግራ" እና #"ቀኝ" በፍርድ ቤት አውድ ሲታዩ፣ የሚቆሙትን ወይም የሚቀመጡትን ወገኖች ሚና የሚወስን አቅጣጫ ነው። እንደገለጽከው፣ ይህ የሚወሰነው ከፍርድ ቤቱ ወይም ከዳኛው ወንበር አኳያ ነው።
በወንጀል ችሎት

#ቀኝ: ዐቃቤ ሕግ (መርማሪ ፖሊስ)
በወንጀል ጉዳዮች፣ ዐቃቤ ሕግ ወይም መርማሪ ፖሊስ በፍርድ ቤቱ በስተቀኝ በኩል ይቆማል ወይም ይቀመጣል። ይህ አቀማመጥ በተለምዶ የመንግሥትን ወይም የሕዝብን ጥቅም የሚወክል አካል መሆኑን ያመለክታል። ዐቃቤ ሕግ ወንጀል መፈጸሙን የማስረዳት ኃላፊነት ያለበት ሲሆን፣ ማስረጃዎችን በማቅረብ እና ምስክሮችን በማሰማት ለፍርድ ቤቱ ድጋፍ ያደርጋል። ታሪካዊ አመጣጡ ሲታይ፣ ገዥው አካል ወይም ንጉሱ ለሕዝብ ሰላም ሲል ወንጀለኞችን የማጥራት ወይም የመቅጣት ሥልጣን የነበረው ሲሆን፣ ይህ አቀማመጥም ያንን ውክልና ያመለክታል።

#ግራ: ተጠርጣሪ/ተከሳሽና ጠበቃው
በተቃራኒው፣ ተጠርጣሪው ወይም ተከሳሹ ከጠበቃው ጋር በፍርድ ቤቱ በስተግራ በኩል ይቆማሉ ወይም ይቀመጣሉ። ይህ አቀማመጥ ደግሞ ተከሳሹ ራሱን የመከላከል መብት እንዳለውና የተከሰሰበትን ወንጀል የመካድ ወይም ማስረጃዎችን የማስተባበል ዕድል እንዳለው ያሳያል። ታሪካዊ በሆነ መንገድ፣ ተከሳሹ ብዙውን ጊዜ ከገዥው አካል ወይም ከተቋማዊ ሥልጣን ጋር ተጋጣሚ እንደሆነ ስለሚታይ፣ ይህ አቀማመጥ ሚዛንን ለመጠበቅ እና የመከላከያ ወገንን ቦታ ለመስጠት ሲባል የተደረገ ነው።

በፍታብሔር ችሎት
#ቀኝ: ከሳሽ (አመልካች)
በፍትሐብሔር ጉዳዮች፣ ክስ የመሠረተው ወገን ወይም ከሳሽ (አመልካች) በፍርድ ቤቱ በስተቀኝ በኩል ይቀመጣል። ከሳሹ የሆነ መብቱ እንደተጣሰ ወይም ዕዳ እንደሚገባው የሚያምን ሲሆን፣ ለፍርድ ቤቱ በማቅረብ ፍትሕ ይፈልጋል። ይህ አቀማመጥም ቢሆን ተነሳሽነቱን ወስዶ ክስ የመሠረተውን ወገን ያመለክታል።
#ግራ: ተከሳሽ (መልስ ሰጭ)
ተከሳሹ (መልስ ሰጭ) ደግሞ በግራ በኩል ይቀመጣል። ተከሳሹ በቀረበበት ክስ ላይ ምላሽ የመስጠት ወይም ክሱን የመካድ መብት አለው። እንደ ወንጀል ጉዳዩ ሁሉ፣ ይህ አቀማመጥም ሚዛንን ለመጠበቅ እና እያንዳንዱ ወገን የራሱን ጉዳይ ለማቅረብ እኩል ዕድል እንዲኖረው ታስቦ የተደረገ ነው።
ታሪካዊና ሥርዓታዊ ጠቀሜታ
ይህ የግራና የቀኝ አቀማመጥ ከጥንታዊ የፍርድ አሰጣጥ ሥርዓቶች የመነጨ ሲሆን፣ በብዙ ባሕሎች ውስጥ የዳኝነት ሥርዓቱ አካል ሆኖ ቆይቷል። ዋነኛው ዓላማው፦
#ሥርዓት ማስያዝ: የችሎቱን ሂደት ሥርዓት ባለው መንገድ ለመምራት ይረዳል።
#ሚና መለየት: እያንዳንዱ ወገን ያለውን ሚና እና ኃላፊነት ለዳኞችም ሆነ ለተመልካቾች ግልጽ ያደርጋል።
#ፍትሐዊነት: ለተከሳሹ ወይም ምላሽ ሰጪው ራሱን ለመከላከል ተገቢውን ቦታ በመስጠት የፍትሕን ሚዛናዊነት ለማረጋገጥ ይረዳል።
#ክብርና ሥርዓት: በፍርድ ቤት ውስጥ የሚደረገውን ክርክር በአክብሮትና በሥርዓት እንዲካሄድ ያበረታታል።
በመሆኑም፣ በፍርድ ቤት በሚቀርቡበት ጊዜ ይህን ሥርዓት ማወቅ እና መከተል የችሎቱ አካል ከመሆንም በላይ፣ ለፍትሕ ሥርዓቱ የሚሰጠውን ክብር የሚያሳይ ነው።
ጠበቃ እና ህግ አማካሪ #Mikias_Melak

ከውል ውጪ ስለሚደርስ ጉዳት ካሳ ማወቅ ያለብዎት ነገር
ሰዎች በተለያዩ ምክንያቶች ጉዳት ሊደርስባቸው ይችላል።

እነዚህ ጉዳቶች ከወንጀል ድርጊት፣ ከውል ጥሰት ወይም ከውል ውጪ ከሚመጣ ኃላፊነት ሊነሱ ይችላሉ። የአማራ ሚዲያ ኮርፖሬሽን የህግ አገልግሎት ዳይሬክቶሬት ከፍተኛ የህግ ባለሙያ የሆኑት አቶ ደመቀ ይብሬ እንደሚሉት፣ ከውል ውጪ በሚደርስ ጉዳት ህግ ዋነኛ ዓላማ ጉዳት ያደረሰውን አካል በመለየት ተጎጂው ተገቢውን ካሳ እንዲያገኝ ማስቻልና ሌሎችም ከዚህ እንዲማሩ ማድረግ ነው።

#ጉዳት ምንድን ነው?
የፍትሐ ብሔር ህጉ ለ"ጉዳት" የሚለው ቃል ቀጥተኛ ትርጉም ባይሰጥም፣ ከህጉ አጠቃላይ ይዘት በመነሳት በሰው ጥቅም፣ አካል ወይም ህይወት ላይ የሚደርስ ጉድለት መሆኑን መረዳት ይቻላል።

#ለካሳ ክፍያ መሟላት ያለባቸው ነገሮች
ከውል ውጪ ባለው የኃላፊነት ህግ መሰረት ካሳ ለማስከፈል፣ ተጎጂው ጉዳት እንደደረሰበት እና ጉዳቱም የደረሰው ኃላፊነት አለበት በተባለው ሰው ድርጊት ወይም እሱ ኃላፊነት በሚወስድባቸው ድርጊቶች መሆኑን ማረጋገጥ አለበት።
የኃላፊነት ምንጮች
ከፍተኛ የህግ ባለሙያው አቶ ደመቀ እንደሚጠቅሱት፣ ከውል ውጪ የሚደርስ ኃላፊነት ህግ መሰረት (የፍትሐ ብሔር ህግ ቁጥር 2027) ሶስት አይነት የኃላፊነት ምንጮች አሉ፦
#በጥፋት ላይ የተመሰረተ ኃላፊነት
#ጥፋት ሳይኖር የሚመጣ ኃላፊነት
#ሌላ ሰው ለሚያደርሰው ጉዳት የሚኖር ኃላፊነት
የጉዳት ዓይነቶች
የህግ ባለሙያው እንዳብራሩት፣ የተለያዩ የጉዳት ዓይነቶች አሉ።
1. ግልጽ የሆኑ ጉዳቶች
እነዚህ ጉዳቶች የተጎጂውን ንብረት ወይም ገንዘብ ነክ ጥቅም በቀጥታ የሚነኩ ናቸው። ይህ የጉዳት አይነት ቀጥታ ንብረት ላይ የሚደርስ ጉዳትን ወይም በአካልና በህይወት ላይ የሚደርስ ጉዳትን ያጠቃልላል።
ግልጽ የሆኑ ጉዳቶች አሁን የደረሱ ወይም ወደፊት የሚደርሱ ሊሆኑ ይችላሉ።

#አሁን የደረሱ ጉዳቶች: የፍትሐ ብሔር ህግ ቁጥር 2090 እንደሚያመለክተው፣ እነዚህ በአሁኑ ጊዜ በእርግጠኝነት የደረሱና በግልጽ የሚታወቁ ጉዳቶች ሲሆኑ፣ ከደረሱበት ጊዜ ጀምሮ የጉዳትና የካሳ መጠኑ በፍርድ ቤት እስከሚወሰንበት ጊዜ ድረስ ያለውን ይመለከታል።

#ወደፊት የሚደርሱ ጉዳቶች: የፍትሐ ብሔር ህግ ቁጥር 2092 እንደሚያስረዳው፣ በደረሰው ጉዳትና በካሳ ተመኑ ላይ ፍርድ ከተሰጠ በኋላ የማይቆሙና የሚቀጥሉ የጉዳት ዓይነቶች ናቸው።
2. የህሊና ጉዳት
ይህ የጉዳት አይነት የተጎጂውን ኢኮኖሚያዊ ጥቅም የማይጎዳ ሆኖም በስሜት፣ በሀዘን ወይም በሀፍረት መልክ የሚገለጽ ሞራላዊ ጉዳት ነው።
የጉዳት ካሳ ስሌት
ጉዳትን ተከትሎ የሚመጣው ካሳ፣ ለጉዳት ለደረሰበት ሰው የጉዳት መጠኑ ተሰልቶ በዛ ልክ የሚሰጠው ጥቅም ነው። የፍትሐ ብሔር ህግ ቁጥር 2090(1) እና 2091 ይህንን ያብራራል።
ለተጎጂው የሚገባውን ካሳ ለማስላት፣ የተጎጂውን የስራ ሁኔታ ማወቅ ከፍተኛ አስተዋፅኦ አለው። ጉዳት የደረሰበት ሰው ተቀጥሮ የሚሰራ፣ የራሱን ስራ እየሰራ የሚኖር ወይም ስራ በመስራት ላይ ያልነበረ ሊሆን ይችላል።
1. ተቀጥሮ ለሚሰራ ሰው የሚሰጥ ካሳ
ጉዳቱ ከስራው ጋር የተገናኘ ከሆነ፣ የክርክሩ ሂደትና የካሳ አሰላል ስርዓቱ በአሰሪና ሰራተኛ ህግ (ቁጥር 1064/2010 እና 1156/2011) መሰረት ይመራል። ከስራው ጋር የማይገናኝ ከሆነ ግን በከውል ውጪ ኃላፊነት የህግ ድንጋጌዎች ይመራል።
#ጊዜያዊ ጉዳት: ጉዳቱ ጊዜያዊ ከሆነ፣ ስራ እስከሚጀምር ድረስ ሊያገኝ ይችል የነበረውን ያክል ካሳ ያገኛል።
#ከፊል ቋሚ ጉዳት: መስራት ባላስቻለው መጠን ልክ ይሰላል።
#ቋሚ ጉዳት: እስከ ጡረታ ጊዜው ድረስ ተሰልቶ ይሰጠዋል።
የአካል ጉዳት ሲደርስ፣ የወደፊት ጉዳት ካሳ ስሌት ላይ የደረሰውን የጉዳት መጠን፣ የሰራተኛውን የገቢ መጠን እና ተጎጂው ጡረታ ለመውጣት የቀረውን ጊዜ በደንብ ማጤን ያስፈልጋል።
2. የራሱን ስራ ለሚሰራ ሰው የሚሰጥ ካሳ
የራሱን ስራ እየሰራ ለሚተዳደር ሰው ካሳውን ለማስላት ገቢውን ለማወቅ አስቸጋሪ ሊሆን ቢችልም፣ የተለያዩ ዘዴዎችን በመጠቀም ወርሃዊ ወይም አመታዊ አማካይ ገቢውን በመመልከት ያጣውን ወይም ሊያጣ የሚችለውን ጥቅም በማስላት ካሳውን መተመን ይቻላል።
3. ስራ አጥ ለነበረ ሰው የሚሰጥ ካሳ
በህመም፣ ለመስራት ባለመፈለግ፣ የሚመጥነውን ስራ በማጣት ወይም በጠቅላላው ስራ አጥ በመሆን ስራ እየሰሩ ያልነበሩ ሰዎች ላይ ጉዳት ቢደርስባቸው የገቢውን መጠን ማወቅ ስለሚያስቸግር ካሳውን ማስላት ይከብዳል። በዚህ ጊዜ ዳኞች በፍትሃዊነት (በርትዕ) ካሳውን ለማስላት ይገደዳሉ።
4. በሞት ምክንያት የሚሰጥ ካሳ
በአደጋ ምክንያት ሞት ሲያጋጥም፣ ካሳ የመጠየቅ መብት ያለው ማነው የሚለው ወሳኝ ነው። የፍትሐ ብሔር ህግ ቁጥር 2095 መሰረት የሟች ባል/ሚስት፣ ወላጆች እና ተወላጆች ካሳ መጠየቅ ይችላሉ። ለእነዚህ ሰዎች የሚከፈለው ካሳ ቀለብ ስለሆነ፣ በቤተሰብ ህጉ መሰረት ቀለብ ጠያቂ ሊያሟላቸው የሚገቡ መስፈርቶችን ማሟላትና ማስረዳት ይጠበቅባቸዋል።
5. ለህሊና ጉዳት የሚሰጥ ካሳ
የህሊና ጉዳት የሰው ልጅ የውስጥ ስሜት ጉዳት በመሆኑ ካሳውን በገንዘብ መለካት አስቸጋሪ ነው። ሆኖም የህሊና ጉዳት ሲያጋጥም የገንዘብ ካሳ እንደሚከፈል በፍትሐ ብሔር ህግ ቁጥር 2105(1) ተቀምጧል።
የህሊና ጉዳት ካሳ የሚከፈለው በልዩ ሁኔታ በህግ ለተመለከቱ ጉዳቶች ብቻ እንጂ ሁልጊዜም ካሳ እንደማያስከፍል የፍትሐ ብሔር ህግ ቁጥር 2105(2) ይደነግጋል። የህሊና ጉዳት ካሳ የሚወሰነው ርትዕን መሰረት አድርጎ ሲሆን፣ የፍትሐ ብሔር ህግ ቁጥር 2106-2115 ይህንን ያብራራል። የህሊና ጉዳት ካሳ 1,000 ብር መብለጥ እንደሌለበት የፍትሐ ብሔር ህግ ቁጥር 2116(3) ያስቀምጣል።
የካሳ አከፋፈል ስርዓት
ጉዳት መድረሱ፣ ለጉዳቱ ማን ኃላፊነት እንደሚወስድና የካሳ ክፍያው መጠን ከተለየ በኋላ መወሰን ያለበት ሌላ ወሳኝ ጉዳይ የካሳ አከፋፈል ስርዓቱ ነው። የህግ ባለሙያው እንዳሉት፣ ሁለት አይነት የካሳ አከፋፈል ስርዓቶች አሉ፦
1. የቁርጥ ክፍያ
ይህ የካሳ ክፍያ የተወሰነበትን መጠን በአንድ ጊዜ ለባለመብቱ በመክፈል የሚፈጸም ነው። ይህ ዘዴ በብዙ ሀገራት የሚተገበርና መርህም ነው።
2. በየጊዜው የሚደረግ ክፍያ
መርሁ የጉዳት ካሳን በቁርጥ መክፈል ቢሆንም፣ በልዩ ሁኔታ ግን በየጊዜው እንዲከፈል ተደርጎ መወሰን እንደሚቻል በህጉ ተቀምጧል። ካሳን በየጊዜው እንዲከፈል ለመወሰን፣ የካሳው ባህሪ፣ የአካባቢ ሁኔታዎች እና የካሳ ከፋዩ ማረጋገጫ መስጠት ያለባቸው ነጥቦች ናቸው።
#Mikias_Melak
በማናቸውም ፍርድ ቤት ጠበቃ እና የሕግ አማካሪ
Alternative legal enlightenment & Service
https://linktr.ee/alehig
WhatsApp👉 #+251920666595
Telegram👉 @MikiasMelak
#የሕግ_መረጃ https://t.me/AleHig
#የሕግ_እውቀት alehig.com
#AleHig #አለሕግ #አለሕግ #ህግ