🗂 فهرست محتوای درس‌گفتار «دین و آیین‌های عربستان پیشااسلامی»

🔵 ارائۀ وحید صفا در حلقۀ مطالعاتی انعکاس

🟣 بر اساس کتاب جدید #احمد_الجلاد (دانشگاه ایالتی اوهایو): «دین و آیین‌های کوچ‌گران عربستان پیشااسلامی: بازسازی براساس سنگ‌نوشته‌های صفایی»


⭐️ جلسه اول: مقدمه‌ای در خصوص سنگ نوشته‌های صفایی و زبانهای سامی (یوتیوب | آپارات)

🔵معرفی اولیه کتاب «دین و مناسک کوچ‌گران عربستان پیشا اسلامی: یک بازسازی بر اساس سنگ‌نوشته‌های صفایی» از الجلاد
🔵سنگ نوشته‌های «صفایی» چیستند؟
🟢خط
🟢محدوده جغرافیایی
🟢تاریخ‌گذاری
🔵زبان صفایی و زبان‌های عربستانی شمالی باستان
🔵درختواره تبارشناسی زبان‌های سامی، دیدگاه قدیمی پژوهشگران
🔵درختواره تبارشناسی زبانهای سامی، دیدگاه جدید پژوهشگران
🔵جایگاه زبان صفایی در درختواره تبارشناسی زبانهای سامی
🔵سنگ‌نوشته‌های «عربی باستان» به چه کار می‌آیند؟
🟢در سطح محتوا
✔️تحلیل مفردات قرآنی و ریشه‌شناسی
✔️بازسازی بخشی از بافتار قرآنی
🟢در سطح بیان
✔️تبیین یک بیان ادبی خاص
✔️تبیین بیان‌های کلان قرآنی: مورد وزن و فاصله


⭐️ جلسه دوم: مرور پیشگفتار، فصل اول و فصل دوم کتاب - بخش اول (یوتیوب | آپارات)

🔵پیشگفتار کتاب
🔵مروری بر فهرست موضوعات کتاب
🔵مرور فصل اول کتاب: مقدمه
🟢دین و سنگ‌نوشته‌های کوچ‌گران پیشااسلامی: از ثمودی B تا صفایی
🟢مشکل بازسازی بر اساس سنگ‌نوشته‌ها و رویکرد احمد الجلاد
🟢دامنه و روش شناسی
✔️ساختار روایی سنگ‌نوشته‌های صفایی
🟢نکات روشی انتهایی
🔵مرور فصل دوم کتاب: مناسک
🟢قربانی حیوانات
✔️قربانی پیش از سفر یا جنگ
✔️قربانی‌های فصلی
✔️مکان قربانی: صَمد (به سکون میم)
✔️قربانی به منظور شکرگزاری


⭐️ جلسه سوم: مرور فصل دوم کتاب - بخش دوم (یوتیوب | آپارات)

🔵برپا کردن سنگ « نَصَب»
🟢«نصب»، «نفس» و سازه‌هایی برای مردگان
🔵پناهگاه آیینی: «ستر»
🟢مقایسه «ستر» صفایی و خانه کعبه
🟢مجسمه‌ها
🟢نکته تکمیلی: انصاب و اصنام
🔵آیین زیارت: «حج»
🟢دوره زمانی حج
🟢اماکن زیارت حج
🟢نکته تکمیلی: رد پایی از قوم عاد
🔵طهارت آیینی
🔵پیشکش‌ها
🟢پیشکش‌های نامعین
🟢قربانی‌های سوختنی و جرعه‌افشانی
🟢پیشکش تصاویر به خدایان
🔵نذر و قسم
🔵آب مقدس
🔵نکته تکمیلی: معرفی یک اثر در خصوص تصاویر موجود در سنگ‌نوشته‌های صفایی

⭐️ جلسه چهارم: مرور فصل‌های سوم تا هشتم کتاب (یوتیوب | آپارات)

🔵مرور فصل سوم: خدایان و نقش‌ آن‌ها در زندگی انسان‌ها
🟢مکان خدایان
🟢جدّها
🟢خدایان و پرستندگان آن‌ها
🟢گناه، اطاعت و توبه
🟢رها شدن توسط خدایان
🔵مرور فصل چهارم: سرنوشت
🔵مرور فصل پنجم: زندگی پس از مرگ
🟢سازه‌های تدفینی
🟢فراخوانی نام مردگان
🔵مرور فصل ششم: بازنمایی بصری خدایان و جهان الوهی
🔵مرور فصل هفتم: تقویت [اثر دعا] و چرایی نگارش
🟢سنگ‌نوشته‌ها
🔵مرور فصل هشتم: بازسازی جهان‌بینی

#گفتار_انعکاس

@inekas

‌
🔵 سخنرانی عمومی سومین مدرسه تابستانی انعکاس | شهریور ۱۴۰۲

🟡بازنگری در رویکردهای تاریخی مدرن به زمانه و زندگانی محمد [ص]

👤 شان آنتونی (دانشگاه ایالتی اوهایو)

🎤به میزبانی: جواد هَشمی (دانشگاه هاروارد)

🌐 ارائه به زبان انگلیسی، با ترجمه همزمان به فارسی

🗓 پنج‌شنبه ۱۶ شهریور، ساعت ۱۸:۳۰ (به وقت تهران)

🗓 افزودن به گوگل‌کلندر

⭐️ چکیده:
آنتونی در این ارائه، درباره کتاب اخیرش "محمد و امپراتوری‌های ایمان" (انتشارات دانشگاه کالیفرنیا،‌ ۲۰۲۰) بحث می‌کند و به بررسی این موضوع می‌پردازد که چگونه خوانش‌های انتقادی منابع غیرمسلمان و مسلمان در کنار هم می‌تواند جان تازه‌ای به مطالعه تاریخی زندگانی محمد[ص] و تحولی که پیام او در جهان ایجاد کرد، ببخشد.
او نشان می‌دهد که چگونه با قرار دادن این منابع در بافتار تاریخی فکر و فرهنگ دوران باستان متأخر، می‌توان ارزیابی تازه‌ای از منابع اولیه زندگی محمد[ص] داشت. همچنین این مساله را می‌کاود که چه بینش‌های جدیدی را می‌توان از بررسی سنت‌های چندلایه‌ای پیرامون زندگی ایشان به دست آورد.

⭐️ معرفی:
شان آنتونی دکترای خود را در سال ۲۰۰۹ از دانشگاه شیکاگو با نگارش پایان‌نامه‌ای درباره عبدالله بن سبا دریافت کرده و پس از آن در موسسه مطالعات پیشرفته پرینستون، دانشگاه ارگون و دانشگاه ایالتی اوهایو به فعالیت پژوهشی و تدریس پرداخته است. جدیدترین کتاب او با عنوان "محمد و امپراتوری‌های ایمان: برساخت پیامبر اسلام" (انتشارات دانشگاه کالیفرنیا،‌ ۲۰۲۰) یکی از مهم‌ترین آثار آکادمیک در سال‌های اخیر درباره پیامبر به شمار می‌رود که با استقبال خوبی مواجه شده است.

▶️ مشاهدۀ نسخۀ کامل ارائه (۴۹ دقیقه) با زیرنویس فارسی اختصاصی در یوتوب انعکاس

#رویداد_انعکاس
#انعکاس_۱۴۰۲
@Inekas

‌
🔵 Public Lecture | Inekas 3rd Summer School | 2023

🟡Revising Modern Historical Approaches to the Life and Times of the Prophet Muhammad

👤 Sean Anthony (Ohio State University)

🎤Hosted by: Javad Hashmi (Harvard University)

🗓 Thursday, September 7th, 16-17:45 BST / 11-12:45 EDT

🗓 Add to Google Calendar

In this talk Anthony discusses his recent book, "Muhammad and the Empires of Faith", which explores how critical readings of non-Muslim and Muslim sources in tandem can breathe new life into the historical study of Muhammad and how his message transformed the world.
The book argues that, by placing these sources within the intellectual and cultural world of Late Antiquity, one might offer a fresh assessment of the earliest sources for Muhammad’s life, and it also explores what new insights stand to be gained from examining anew the multilayered traditions surrounding his life.

📺 This lecture is open to all and will be livestreamed via Impactful Scholar's YouTube channel

#inekas_2023

@inekas

🔵 سخنرانی عمومی سومین مدرسه تابستانی انعکاس | شهریور ۱۴۰۲

🟡 پیمان مدینه و سوره مائده: تشابهات و ارتباط احتمالی دو متن از صدر اسلام

👤 محسن گودرزی (دانشگاه هاروارد)

🎤 به میزبانی: امینه یوان (دانشگاه شیکاگو)

🌐 ارائه به زبان فارسی

🗓 جمعه ۱۷ شهریور، ساعت ۱۸:۳۰ (به وقت تهران)
🗓 افزودن به گوگل‌کلندر


⭐️ چکیده:
بیشتر محققین تاریخ اسلام هم قرآن و هم پیمان مدینه را متونی می‌دانند که از صدر اسلام نشأت گرفته‌اند. در عین حال، به نظر می‌رسد که در قرآن اشاره مستقیمی به پیمان مدینه وجود ندارد. تا حدی در نتیجه این فقدان، بررسی دقیقی از ارتباط میان این قرآن و پیمان مدینه وجود ندارد.
گودرزی در این ارائه با مروری بر پیمان مدینه و سوره مائده نشان می‌دهد که شباهت قابل توجهی میان این دو متن وجود دارد: هر دو به رابطه مومنین با اهل کتاب (علی الخصوص یهودیان) می‌پردازند و بر حرمت قتل و لزوم قصاص تاکید دارند. در کنار این تشابه موضوعی، از نظر لغوی هم بین این دو متن هم‌پوشانی وجود دارد. علاوه بر ذکر این شباهت‌های موضوعی و لغوی، این ارائه فرضیاتی را درباره رابطه احتمالی میان پیمان مدینه و سوره مائده مطرح می‌سازد.

⭐️ معرفی:
محسن گودرزی کارشناسی ارشد خود را در دانشگاه استنفورد و دورۀ دکتری را در دانشگاه هاروارد گذرانده است. او پیشتر در دانشگاه مینسوتا به تدریس پرداخته و از ۲۰۲۱ استاد و عضو هیئت علمی مدرسه الهیات دانشگاه هاروارد است. پژوهش‌های او عمدتا در حوزه مطالعات قرآنی و تاریخ اسلام متقدّم است و به زمینه‌های گوناگون پژوهش از جمله تفسیر، کلام و فقه علاقه دارد. تمرکز پژوهش‌های او بر اندیشۀ اسلامی و جنبه‌های اجتماعی ظهور اسلام به‌ویژه در بررسی قرآن و ارتباط آن با ادبیات باستان متأخر و تاریخ متنی آن است. گودرزی به همراه بهنام صادقی مقالۀ مفصل و مهم «صنعا-۱ و ریشه‌های قرآن» را در سال ۲۰۱۲ به انتشار رسانده است.


▶️ این برنامه به طور زنده از طریق صفحه انعکاس در یوتوب و آپارات پخش خواهد شد و شرکت در آن برای عموم آزاد است.

#رویداد_انعکاس

@inekas

💎 معرفی مقاله «عشای ربانی در قرآن»

🖋 مقاله تازه‌انتشاریافته از محسن گودرزی (دانشگاه هاروارد)

Mohsen Goudarzi (2023) The Eucharist in the Qur’an, Islam and Christian–Muslim Relations, 34:2, 113-133, DOI: 10.1080/09596410.2023.2246314

⬇️دریافت مقاله

⭐️ چکیدۀ مقاله

فرازی از سورۀ مائده (آیات ۱۱۲ تا ۱۱۵) حکایت می‌کند که شاگردان عیسی از او پرسیدند که آیا خداوند می‌تواند برای آن‌ها سفره یا مائده‌ای از بهشت بفرستد. اهمیت این حکایت و مرجع دقیق اشارات آن، همواره در قرآن‌پژوهی [مدرن] مورد بحث بوده است. این تحقیق در ابتدا، با نشان دادن ارتباط این فراز به آیات قبلی سوره که به عبادت مسیحی اشاره دارد، و این‌که عبادت یکی از دغدغه‌های اصلی سورۀ مائده است، تلاش می‌کند تا نشان دهد که این فراز مورد بحث، ناظر به مراسم عشای رَبّانی یا آیین سپاسگزاری مسیحی است. در ادامه، این تحقیق، بحث مختصری از فهم مسیحیان دوران باستان متاخر از "عشای ربانی" و دعاهای در طول این مراسم ارائه می‌کند، و این‌گونه پیشنهاد می‌کند که روایت قرآن در این فراز و سیاق آن، به طور انتقادی سه مسئله اصلی را مورد توجه قرار داده است: ۱) تأیید عقیده مسیحی در آیین عشای ربانی، ۲)‌ ظرفیت این آیین برای ایجاد بخشش و نجات، و ۳) انگاره‌ای مرتبط که مسیح را به عنوان واسطه اصلی بین خدا (پدر) و بشریت می‌بیند. به نظر می رسد این انتقادات نسبت به شیوۀ عبادت مسیحی، واکنشی است به انتقاد مسیحیان [آن زمان] از شیوۀ عبادت مؤمنان [به اسلام]، که پیش از این در سوره به آن اشاره شده است.


✔️ محسن گودرزی از اساتید مدعو در سومین مدرسه تابستانی انعکاس است و تحقیقات گسترده‌ای دربارۀ سورۀ مائده داشته که بخش دیگری از آن تحقیقات را در سخنرانی عمومی خود در این مدرسه ارائه کرد. (چکیدۀ ارائه | مشاهده ویدئو)

#انعکاس_مقاله

@inekas

‌
📼 اهمیت یادگیری زبا‌ن‌های سامی در دین‌‌پژوهی و مطالعات فرهنگی منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا بر کسی پوشیده نیست. بااین‌حال دوره‌های معدودی وجود دارند تا به آموزش این زبان‌ها بپردازند.

🔆 مرکز دین‌پژوهی حنیف در همکاری با 🔵 انعکاس بر آن شده تا با برگزاری دورۀ مقدمات زبان‌های سامی کمکی به علاقه‌مندان و پژوهشگران این حوزه کند. این دوره با چهار کلاس حبشی (گعز)، عبری، سریانی و صفایی در پاییز و زمستان ۱۴۰۲ برگزار خواهد.

🖋 لینک ثبت‌نام:
https://evnd.co/ib6AV

🗓 مهلت ثبت نام تا پایان 14 مهر ماه

🎓 طرح درس‌ کلاس‌ها:

🔵 حبشی (گعز)

🔵 عبری

🔵 سریانی

🔵 صفایی

⬇️ در صورت ثبت‌نام در بیش از یک کلاس، هزینه دوره شامل تخفیف‌های پلکانی خواهد بود.

🎁 تعداد محدودی کمک‌هزینه برای ثبت‌نام در این دوره فراهم شده است. در صورت تمایل درخواست خود را به همراه رزومه به info@inekas.org ارسال نمایید.

⭐️ کلاس‌های این دوره یک ترمه بوده و برگزاری ترم‌های آتی منوط به تعداد داوطلبین و دیگر شرایط اجرایی است.

📄 در پایان دوره و در صورت قبولی در امتحان پایانی، به زبان آموزان مدرک ارائه خواهد شد.

🔆 @hanifcrs
⚫️ @inekas

💎 معرفی کتاب «مولد النبی: دین‌داری مناسکی در میان اهل سنت» اثر ماریون هلمز کتز

Katz, Marion H. (2007), The Birth of The Prophet Muhammad: Devotional Piety in Sunni Islam (1st ed.), Routledge.

✔️ به کوشش: مهدی فهیمی

میلاد پیامبر اسلام [ص] فراتر از یک رویداد مهم و تاریخی، از اهمیت دینی(چه در وجه اعتقادی، چه در وجه عبادی) و اجتماعی بالایی برخوردار است. این کتاب با پیوند مطالعات اسلامی با مردم‌شناسی تاریخی در پی ترسیم تصویری چندوجهی، واضح و مستند از موضوع است و تحلیلی انتقادی از مناسک جشن مولد النبی از قرون میانی تا دوران مدرن ارائه می‌دهد.

ایده‌ای که نویسنده در صدد دفاع از آن برآمده این است که منشأ جشن میلاد در کنشی نوآورانۀ توسط یک مرجع قابل‌شناسایی یافت نمی‌شود، بلکه به‌عنوان ادغام تدریجی مجموعه‌ای از روایات و شیوه‌های عمل به آموزه‌های دینی که در نهایت به هم نزدیک‌شده و فرمی متفاوت، بسیار منعطف و جذاب از مناسک را شکل‌داده‌اند تبیین می‌شود.

اثر پیشِ رو این انگاره که جشن مولد النبی اساساً توسط سلسله‌های حاکم بنیان‌گذاری‌شده را به چالش می‌کشد و استدلال می‌کند که مولد النبی توسط طیف وسیعی از افراد پرورش داده شده است که قدرت سیاسی نداشته‌اند. در این راستا توضیح می‌دهد که سلسله فاطمیان، جشن مولد النبی را به عنوان یک مناسبت دولتی برگزار می‌کردند. در دوران میانی اسلام شخصیت‌های برجسته اهل‌سنت نیز مراسم مولد النبی را برگزار می‌کردند که. این جشن‌ها احتمالاً از مصر فاطمی به مناطق دیگر گسترش یافته است. با این حال، نویسنده تأکید می‌کند که جنبه‌های خاص و مناسک جشن میلاد و همچنین روایات مولد النبی، با سنت شیعه امامیه پیوندهای نزدیک‌تری دارد. جشن میلاد در میان شیعیان به پیش از ظهور جشن‌های میلادی که فاطمیان داشتند بازمی‌گردد؛ این موضوع ریشه در سنت غنی و عمیق احادیث عبادی تشیع دربارۀ میلاد پیامبر [ص] و ائمه [ع] دارد.

⬇️دریافت گزارش و معرفی کتاب

✔️ ماریون هلمز‌ کتز دانش‌آموخته دکتری از دانشگاه شیکاگو و استاد مطالعات اسلامی در دانشگاه نیویورک است. علاقه‌مندی پژوهشی او درباره مسائل احکام، جنسیت و مناسک اسلامی است. او از اساتید مدعو در سومین مدرسه تابستانی انعکاس بود.

#انعکاس_کتاب

@inekas

‌
‌🎞 ویدئوی ارائهٔ «گاهشماری قرآن: یک برنامه پژوهشی سبک‌سنجانه» از بهنام صادقی

🟣 ویدئوی بالا گزیده‌ای است از ارائهٔ بهنام صادقی در دومین مدرسه تابستانی انعکاس که در آن مقالهٔ زیر را ارائه کرده است:

Sadeghi, B. (2011). The Chronology of the Qurān: A Stylometric Research Program, Arabica, 58 (3-4), 210-299.

⬇️ برای دریافت فایل مقاله به اینجا مراجعه کنید.

⭐️ معرفی مقاله و دریافت مرور فارسی آن

بهنام صادقی در این مقاله یک گاهشماری نسبی جدید برای تاریخ‌گذاری ترتیب نزول سور قرآن پیشنهاد می‌دهد که در ادامهٔ روش مهندس مهدی بازرگان است و در آن سوره‌ها به هفت گروه متوالی تقسیم می‌شوند.

🗂 فهرست مطالب ارائه شده در ویدئوی بالا

00:00 بیان موضوع ارائه - تعریف گاه‌شماری نزول قرآن
00:31 روش‌های کشف ترتیب زمانی نزول قرآن - معرفی روش مبتنی بر سبک
02:24 انواع گاهشماری‌های مبتنی بر سبک - معرفی گاهشماری بازرگان
04:53 معرفی گاهشماری بازرگانِ تحول‌یافته (روش بهنام صادقی) - تقسیم‌بندی قرآن به هفت واحد زمانی

07:05 علت بازنگری در گاهشماری بازرگان
09:21 مثالی از نحوهٔ تعریف فاصلهٔ سبکی میان سوره‌ها
12:24 نتیجه‌گیری: تغییرات پیوستهٔ معیارهای سبکی بر روی گروه‌های هفتگانه و دلالت آن بر ترتیب زمانی میان آن‌ها

▶️ مشاهدۀ نسخۀ کامل ارائه در یوتوب و آپارات انعکاس

#انعکاس_مقاله
#انعکاس_یافته‌ها
#ارائه‌های_مدرسه_انعکاس
@inekas

💎 معرفی مقالۀ بهنام صادقی: «گاهشماری قرآن: یک برنامۀ پژوهشی سبک‌شناسانه»

Behnam Sadeghi, The Chronology of the Qurʾān: A Stylometric Research Program, Arabica 58 (2011) 210-299

⬇️دریافت فایل مقاله
⬇️دریافت مرور فارسی مقاله

این پژوهش به سه پرسش اساسی پاسخ می‌دهد:
نخست، قرآن چند نویسنده دارد؟
دوم، آیا واحدهای منسجم معنایی در قرآن محدود به آیات و توالی اندکی از جملات هستند، و یا بسیاری از سوره‌های بلند در کنار یکدیگر یک واحد منسجم سبکی را شکل می‌دهند؟
و پرسش سوم، ترتیب زمانی نگارش سوره‌های قرآن از چه قرار است؟

پژوهش حاضر به واسطهٔ چهار ویژگی بنیادی از تمام تحقیقات مشابه خود متمایز می‌شود:

🔹 این مقاله بر آن است که سه پرسش پیش‌گفته را بدون کمترین مراجعه‌ای به منابع تاریخی مسلمین، از جمله اقوال مسلمانان اولیه در خصوص قرآن، حل نماید. میزان قابل اعتماد بودن این منابع در سال‌های گذشته محل اختلاف نظری درازدامن در محافل آکادمیک بوده است. پژوهش حاضر از حصار متن قرآن فراتر نمی‌رود و تمام توجه خود را معطوف به ویژگی‌های سبکی آن خواهد نمود.

🔹 تحقیقات پیشین به طور معمول روشی برای «ارائهٔ» یک گاهشماری برای سوره‌های قرآن معرفی می‌شد. در مقالهٔ حاضر اما، صرفاً روشی برای اعتبارسنجی یک گاهشماری فرضی ارائه خواهد شد، بی آن که بدانیم منشأ آن گاهشماری به کجا باز می‌گردد.

🔹 تحقیقات پیشین در زمینهٔ گاهشماری سوره‌های قرآن، پیش‌فرض‌هایی اساسی داشته‌اند که در این مقاله در درستی آن‌ها تجدیدنظر شده است. از جمله، محققین این حوزه به طور معمول فرض می‌کنند که مؤلفه‌های سبکی قرآن در طول زمان به طور یکنوا تغییر کرده‌اند. برای مثال، بازرگان فرض می‌کند که میانگین طول آیات در واحدهای سبکی قرآن، در طول زمان همواره روندی افزایشی داشته‌اند. چنین فرض‌هایی لزوماً برقرار نیستند، و برای همین در تحقیق حاضر درستی هیچ‌یک از آن‌ها فرض گرفته نشده است.

🔹 به علت ماهیت بین‌رشته‌ای این حوزه، تحقیقات به طور معمول از ضعف در یکی از زمینه‌های علمی مورد نیازشان رنج می‌برند. از طرفی محققان با پس‌زمینهٔ مطالعات اسلامی که درک مناسبی از ماهیت و ابعاد تاریخی قرآن دارند، قادر به استفادهٔ چیره‌دستانه از ابزارهای آماری نبوده‌اند. از دیگر سو، محققان با پیش‌زمینهٔ قدرتمند در علوم آماری، معمولاً فاقد بینشی هستند که آن‌ها را به سراغ پرسش‌های درست در خصوص قرآن رهنمون شود. پژوهش حاضر سعی دارد که این خلأ را برطرف نماید.

پژوهش تمامی متن قرآن را به هفت واحد سبکی تقسیم می‌کند. با مقایسهٔ ویژگی‌های سبکی کمّی‌شدهٔ این هفت بخش، مشاهده می‌شود که ویژگی‌های سبکی در طول گاهشماری پیشنهادی به نحوی «هموار» تغییر می‌کنند. تبیین معقول این تغییرات هموار، آن است که نویسندهٔ قرآن را یک فرد واحد در نظر بگیریم.

به کوشش: مهدی صالح

▶️ مشاهدۀ ویدیوی ارائه توسط بهنام صادقی در دومین مدرسه تابستانی انعکاس
⬇️ دریافت مرور کامل مقاله

#انعکاس_مقاله
@inekas

💎 نقدی بر کتاب «عربی قرآنی» ماراین فان‌پوتن

🖋 نوشتهٔ آریا طبیب‌زاده

منتشرشده در نشریهٔ آلمانی اسلام (der Islam):

Tabibzadeh, Arya. "Marijn van Putten, Quranic Arabic. From Its Hijazi Origins to Its Classical Reading Traditions, Studies in Semitic Languages and Linguistics, vol. 106, Leiden: Brill 2022, i–xxi+319 pp.+bibl. and index, ISBN 978-90-04-50624-4" Der Islam 100, no. 2 (2023): 570-573. https://doi.org/10.1515/islam-2023-0035

⬇️ دریافت فایل نقد

⭐️ چکیده
به‌نظر نگارندهٔ این نقد، عربی قرآنی دورهٔ جدیدی را در مطالعات زبانشناسی تاریخی عربی آغاز کرده است. طبیب‌زاده ابتدا نقاط قوت روش فان‌پوتن را برای ارائهٔ پاسخ به پرسش اصلی کتاب برمی‌شمرد، سپس بحث می‌کند که چگونه فان‌پوتن با مطالعهٔ دو منبع اصلی عربی کلاسیک (یعنی آثار متقدم دستورنویسان و سنت‌های قرائت قرآن) نادرستی تصور سنتی از عربی کلاسیک را نشان داده است.

طبیب‌زاده همچنین اشاره می‌کند که تقریبا هم‌زمان با چاپ اثر فان‌پوتن، تحقیقات محققان دیگر روی پیکره‌های کاملا متفاوت نیز به نتایج کاملا یکسانی با پژوهش فان‌پوتن دربارهٔ ماهیت عربی کلاسیک رسیده است (شامل تحقیقات فیلیپ استوکس روی عربی یهودی و عربی مسیحی و مقالات خود طبیب‌زاده دربارهٔ ویژگی‌های لغات دخیل عربی در متون کهن فارسی مانند این و این)‌.

نهایتا ناقد با مقایسهٔ چند اصطلاح جدید در کتاب فان‌پوتن و مقالات فیلیپ استوکس، به نقد این اصطلاحات پرداخته و اصطلاحات پیشنهادی خود را برای بحث دربارهٔ عربی کلاسیک ارائه کرده است.

⭐️ آریا طبیب‌زاده دانشجوی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران است. او پیش از این، ترجمهٔ فصل اول عربی قرآنی را نیز منتشر کرده است.

#انعکاس_مرور

@inekas

💎 مرور رسول جعفریان بر مغازی موسی بن عقبه به همراه PDF کتاب

⬇️ دریافت فایل PDF تمام متن کتاب

⭐️ مرور تحقیق جدید کتاب
ابومحمّد موسى بن عقبة سال ۱۴۱ ق درگذشت. ابن‌عقبه از موالى خاندان زبیر بوده و او را می‌توان پس از ابن‌‌اسحاق بزرگ‌ترین دانشمند سیره و مغازی مکتب مدینه به شمار آورد.

نسخهٔ کتاب مغازی موسی بن عقبه، تا سال‌های اخیر شناخته شده نبود، اما بخش مهم آن در منابع بعدی بویژه دلائل النبوة بیهقی آمده است. اخیرا نسخهٔ نسبتاً کامل این کتاب بدست آمد و توسط محمد الطبرانی در سال 2023 همراه با شرح و تفصیل و مقدمه، در سه مجلد با عنوان «مغازی سیدنا محمد» (ص) انتشار یافت. (تصحیح محمد الطبرانی، عضو فرهنگستان کشور مغرب، محل نشر، فاس، منشورات البشیر بن عطیه، 2023).

اثر موسی بن عقبه صرفا در مغازی و وقایع نظامی دوران مدینه است و به همین دلیل، برخلاف کتاب السیرة النبویة از ابن‌اسحاق که یک مجموعهٔ کامل را شامل می‌شود، صرفا جنگ‌های دوران بعد از هجرت، با اشاره به برخی از مسائل قبل از بدر، مانند تغییر قبله است. جزء اول، دوم و دهم آن که آخرین جزء است، مفقود شده است. شمار فراوانی از محدثان تا قرن چهارم و بعد از آن، مستقیم از کتاب موسی بن عقبه استفاده کرده‌اند. این استفاده دست کم تا قرن هشتم ادامه دارد.

⭐️ جلد اوّل

🔵 قسمت اوّل: دربارهٔ شرح حال موسی بن عقبه، مشایخ و شاگردان اوست.
🔵 قسمت دوم: دربارهٔ خود کتاب مغازی موسی بن عقبه است؛ عنوان کتاب، روش کتاب، ویژگی‌های کتاب و این که موسی بن عقبه در امتداد کار عروه و زهری پیش رفته است یا خیر. همین طور تأثیر این کتاب در علم مغازی، این که چه کسانی آن را روایت کرده‌اند و چطور این کتاب سرمشق شماری از سیره‌شناسان بعدی قرار گرفته است. همچنین در باره اهمیت کتاب و ارزش آن سخن گفته شده است.
🔵 قسمت سوم: درباره نسخهٔ برجای مانده و مسائل مربوط به آن و همین طور روش تصحیح آن است.
(در مرور جعفریان به مقدمهٔ مصحح پرداخته می‌شود)

⭐️ جلد دوم

🔵 جزء سوم: تغییر قبله و نیز غزوهٔ بدر آغاز شده است.
جزء چهارم: لیست حاضران در بدر سپس شهدای از مسلمین و کشتگان مشرکین و فهرست اسرای بدر، غزوهٔ غطفان، عبدالله بن رواحه، و سریهٔ حمزه بن سیف البحر و آنگاه قصهٔ عاصم و خبیب، حدیث اصحاب رجیع و قصهٔ سرح المدینه، آمده است .
🔵 جزء پنجم: قصهٔ عرنیین، بئر معونة و فهرست شهدای از مسلمین، قصهٔ کعب بن اشرف، مقتل سَلاّم بن‌ابی‌الحقیق، و غزوهٔ ذات السلاسل و شماری از سرایای دیگر را بیان می‌کند. بخشی از غزوهٔ احد نیز در همین جزء پنجم است.
🔵 جزء ششم: ادامه اخبار غزوهٔ احد آمده است. مهم‌ترین بخش، فهرست شهدای از مسلمین در این نبرد است، پس از آن فهرست کشتگان قریش، غزوهٔ بدر الموعد، بنی‌نضیر، خندق و بخشی از غزوهٔ بنی‌قریظه آمده است.

⭐️ جلد سوم

🔵 جزء هفتم: ادامهٔ غزوهٔ بنی‌قریظه و فهرست شهدای مسلمین در خندق، غزوهٔ حدیبیه، حدیث ابی‌بصیر بن اُسید ثقفی و غزوهٔ خیبر است که با قصهٔ صفیة بنت حیی بن اخطب ادامه یافته است.
🔵 جزء هشتم: ادامهٔ غزوهٔ خیبر، عمرهٔ رسول الله، موته و فهرست شهدای مسلمین در آن و بخشی از وقایع فتح مکه است.
🔵 جزء نهم: باقی قصهٔ فتح مکه ، غزوه حنین، غزوة طائف، عمرة جعرانه، حَجة ابی بکر بالناس حین بعثه رسول الله، قصّة اسلام ثقیف و هدم اللات و غزوة تبوک است.
🔵 جزء دهم: شامل وقایع حجة الوداع است. از جزء دهم، فقط یک برگ مانده است.

⭐️ مطالعه مرور کامل رسول جعفریان

⬇️ دریافت فایل PDF تمام متن کتاب
⬇️ معرفی و توضیحات نسخه از جلد اول کتاب
⬇️ مطالعه بخش جنگ خیبر از جلد دوم کتاب

@inekas

‌
‌🎞 معرفی مصحف مشهد رضوی: سندی تازه در تاریخ قرآن از قرن نخست

🟣 بخشی از ارائهٔ مرتضی کریمی‌نیا در مدرسهٔ تابستانی دوم انعکاس

🗂 فهرست مطالب ویدئو

0:00 : معرفی کلی مصحف مشهد رضوی
2:43 : وقف‌نامهٔ محصف
4:05 : چگونگی نام‌گذاری به مصحف مشهد رضوی
5:02 : ویژگی‌های خاص مصحف
6:45 : نحوهٔ رسم و نگارش
8:30 : چگونگی ورود مصحف به ایران

⭐️ چکیدهٔ ارائه

مصحف مشهد رضوی | مصحف المشهد الرضوي | یا Codex Mashhad در کتابخانه آستان قدس رضوی، متشکل از نسخه‌های خطی کهن به شماره‌های ۱۸ و ۴۱۱۶ است که در اصل یک قرآن کامل را تشکیل می‌داده‌اند اما به دلایلی نامعلوم از هم جدا افتاده‌اند. این کهن‌ترین اثر قرآنی در ایران، و حجیم‌ترین نسخۀ حجازی در قطع عمودی (با ۲۵۲ برگ) در سراسر جهان است که تاکنون می‌شناسیم؛ به همین خاطر، این مصحف احتمالاً یکی از مهم‌ترین اسناد برای درک ما از تحولات تاریخ متقدم متن قرآن است. ترکیبی از تمام ویژگی‌های این مصحف به‌طور کلی در چند نسخه از قرآن‌های اولیه که به سبک حجازی نوشته شده است، یافت می‌شود.

با توجه به متن، قواعد املایی، قرائت‌های گوناگون، ویژگی‌های رسم‌الخطی و ترتیب سوره‌ها، می‌توان به این نتیجه رسید که بخش عمدهٔ این مصحف در دوران بسیار متقدم، احتمالاً در قرن اول/هفتم، رونویسی شده است. با این حال، برخلاف سایر نسخه‌های خطی متقدم قرآن، کل قرآن در وضعیت اولیهٔ مصحف مشهد، بر اساس نسخهٔ رسمی عثمانی، اما بر اساس ترتیب ابن‌مسعود، رونویسی شده است.

🖋 مرتضی کریمی‌نیا اولین بار این مصحف را با انتشار مقالهٔ زیر در مجلهٔ مخطوطات اسلامی بریل معرفی کرد:

Karimi-Nia, Morteza. "A New Document in the Early History of the Qurʾān: Codex Mashhad, an ʿUthmānic Text of the Qurʾān in Ibn Masʿūd’s Arrangement of Sūras." Journal of Islamic Manuscripts 10.3 (2019): 292-326.

⬇️ دریافت فایل مقاله
⬇️ دریافت ترجمه عربی مقاله


⭐️ متن کامل «مصحف مشهد رضوی» با اجازه و همکاری کتابخانۀ آستان قدس رضوی وبا تحقیق و توضیحات و مقدمۀ مرتضی کریمی‌نیا، از سوی «مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث» در سال ۱۴۰۱-۱۴۰۲ به صورت فاکسیمیله به دو زبان عربی و انگلیسی منتشر شده است.

▶️ ویدئوی معرفی اثر


#انعکاس_کتاب
#ارائه‌های_مدرسه_انعکاس
@kariminiaa
@inekas

💠 معرفی رویداد ۲۰۲۳ «انجمن بین‌المللی مطالعات قرآنی (IQSA)» و فهرست ارائه‌های آن

در دهه‌های اخیر، مطالعات قرآنی به سنتی پویا و زنده در آکادمیای غربی مبدل شده و در آن، هر ساله، نشست‌ها و کنفرانس‌های متعددی در ابعاد مختلف قرآن‌پژوهی برگزار می‌شود و پژوهشگرانی توانمند از سراسر جهان، نتایج آخرین پژوهش‌های خود را ارائه می‌کنند.

✅نشست سالانه انجمن بین‌المللی مطالعات قرآنی (IQSA) مهم‌ترین رویداد سالانه مطالعات قرآنی در سراسر جهان است و به رسم معمول آکادمیا، آخرین و جدیدترین دستاوردهای پژوهش‌های برون‌دینی در زمینه مطالعات قرآنی در این رویداد نمود می‌یابد.

✅ کنفرانس امسال IQSA از ۱۷ تا ۲۰ نوامبر (۲۶ تا ۲۹ آبان) در شهر سن‌آنتونیو ایالت تگزاس، در ۱۲ پنل و با ۵۳ ارائه برگزار می‌شود و برخی از برجسته‌ترین پژوهشگران مطالعات قرآن و اسلام از سراسر جهان در آن مساهمت دارند.

✅از نکات قابل توجه در رویداد امسال، برگزاری این رویداد در کنار کنفرانس‌های بزرگ AAR و SBL و همچنین حضور پررنگ‌تر پژوهشگران ایرانی به نسبت سال‌های پیش است (به ترتیب الفبا: مسعود آرین‌خو، حیدر داوودی، محسن گودرزی و زینب وصال)

🔴 انعکاس در روزهای رویداد، گزارشی از این رویداد مهم و بعضی ارائه‌های آن در صفحۀ اینستاگرام خود منتشر می‌کند.


⬇️دریافت دفترچۀ رویداد امسال شامل چکیده‌ها و معرفی افراد

🗂 فهرست عناوین ارائه‌های رویداد امسال با لینک به چکیدۀ هر ارائه (دو روز اول)
(ترجمه به کوشش: زینب شایسته‌فر)

ارائه‌های روز اول: ۱۷ نوامبر ۲۰۲۳ (۲۶ آبان)

⭐️ اعجاز و انسجام قرآن

یوسف وهب: نخستین مباحثات اعجاز القرآن: گذار از کلام به بلاغت در قرن سوم و چهارم هجری

مرتضی شاکر: مکتب اعجاز القرآن، آن‌گونه که در مجالس داعی فاطمی، المؤیّد شیرازی تبیین شده است.

ارسیم کاباکجی: معنای «همبستگی متن قرآن» چیست؟ تحلیلی در چارچوب پنج رویکرد مختلف

رومن لاونژ: خوانش برخی از آیات قرآن با کمک کلام عربی در [آثار] قاسم رسّی


⭐️حقوق و جامعه در قرآن مدنی

ثاقب حسین: منافقین و یهودیان مدینه

نورا اشمید: داستان افک: قصه‌گویی فقهی در قرآن و سیره

توماس هوفمان: نگرش قرآن به نظام کیفری زندان

کارن باور: حقوق قرآنی از مکه تا مدینه

هولگر زلنتین: احکام عهدینی در سوره‌های مدنی قرآن


⭐️قرآن در دورۀ باستان متاخر

ایرِم کرت: دوگانگی طهارت غذا: اصطلاحات قرآنی خبیث و طیّب در بافت جامعۀ مخاطبان نخستین قرآن

هَنِلیس کولوسکا: چشیدن و دیدن الهی: پایبندی قرآن به دینداری حسی در دوران باستان متاخر

عمران البدوی: معوذتین و حرز الکساندرا: جست‌وجویی برای کشف

فراس حمزه: اولیاء‌ و ولایت در قرآن

کریس مِزگر: انتقال قرآن(ها) قبل از رسمی‌سازی آن: آندریاس کاپلونی و بینامتنیت قرآنی


ارائه‌های روز دوم: ۱۸ نوامبر ۲۰۲۳ (۲۷ آبان)

⭐️ابزارهای گفتمانی در متون قرآنی

عبدالله گلدری: مبین (آشکار) یا مکنون (پنهان)؟ تلاشی زبان‌شناختی برای حل یک پارادوکس قرآنی

ولری گونزالس: درک فرجام‌شناسی قرآنی با خوانش نشانه‌شناسی پیرسین از مفاهیم مثال و اشارات

اَویگِیل نُوی: مَثَل در قرآن و شعر: بینش‌هایی از ادبیان [ادبیات عرب در دوران میانه]

یوهَنه لوئیز کریستیَنسِن: «ولقد يَسَّرْنا القرآن لِلذّكر فَهَل مِن مُّدَّكِر» (قمر: ۱۷، ۲۲، ۳۲، ۴۰): چالش حافظه در تعلیمات قرآنی

مسعود آرین‌خو: خدای گمراه‌کننده: تحلیل بینامتنی اغوا به عنوان راهی به شیطان‌شناسی قرآنی

⭐️مطالعات سوره و قرآن اجتماعی

آن-سیلوی بوآلیو: سنت متقدم «جزء عم»، منازعات قرون نخست دربارۀ قرائت سُوَر کوتاه

ذاکر دمیر: ساختار سورۀ کوثر و نقدی بر این ادعا که یک معجزه مستقل است.

اَشِر مسعود: [سورۀ] کوثر و ابراهیم

آدام فلاورز: قرآن به عنوان ابزار شورش و ضد شورش در نخستین دوران جهان اسلامی

زینب وصال: آیاتِ "رایات نصر": آیات قرآنی در پرچم پیروزی صفوی

⭐️ دیدگاه‌های قرآنی درباره جنگ، مرگ و دوزخ

محمد حسن خلیل: فرمان عجیب «فاقتلوا أنفسكم» (بقره:۵۴) و فهم ماتریدی از انسجام قرآن

جواد هَشمی: جهاد تا وقتی فتنه‌ای نماند: دستکاری مومنانه و نظامی‌سازی کلامی قرآن توسط مفسران اسلامی در قرون میانه

اندرو اُکانر: گفت‌و‌گوها درباره دوزخ: گفت‌وگوی مردگان و ملعونان در قرآن

(ادامۀ عناوين در فهرست ارائه‌های دو روز دوم)

#انعکاس_رویداد
#IQSA

@inekas

‌
🗂 فهرست عناوین ارائه‌های رویداد امسال #IQSA با لینک به چکیدۀ هر ارائه (دو روز دوم)
(فهرست ارائه‌های دو روز اول)

ارائه‌های روز سوم: ۱۹ نوامبر ۲۰۲۳ (۲۸ آبان)

⭐️ قرآن و دوران باستان متاخر

خوان کول: حکایت «هفت خوابیده» در سورۀ کهف به عنوان کنایه‌ای برای فتح ساسانی

ریموند فارین: رویدادهای نجومی سال‌های ۶۰۷ و ۶۱۴ میلادی و سُوَر مکی نخستین قرآن

محسن گودرزی: تاریک‌روشنِ مناسک: پرستش باستانی، نارضایتی‌های از آن و منازعات دینی در محیط قرآنی

پاول نویِنکیرشن: ذکر خدا، دعا و ثبات قدم به عنوان راه‌های دفع شیاطین از قرآن تا مکتوبات ریاضت‌طلبانه دوران باستان متاخر

دَنیل بانورا: التفات در قرآن: ارزیابی‌ای بر اساس عرف‌های ادبی دورۀ باستان متاخر


⭐️ تفسیرهای اسماعیلی و صوفیانۀ قرآن

خلیل اندانی: امام به عنوان قرآن ناطق در تفسیر و سنت اسماعیلیان

سید زیدی: رویکرد بینامتنی اخوان‌الصفا به قرآن

استیون کورتو: قرآن و وِداها به عنوان مضامین گنانی: مفاهیم الهیاتی و ارتباطات تفسیری


⭐️ قرآن اجتماعی

یوهانا پینک: زیبایی و دین‌داری: قالب‌بندی کردن و قالب‌بندی نکردن قرآن به عنوان ادبیات جهان در اروپای قرن بیستم

میهایلو یاکوبُویچ: هرمنوتیک حمایت‌شده توسط دولت؟ الهیات ترجمه‌های قرآن توسط سازمان امور دیانت ترکیه

ریکاردو آمریگو ویلیِرمو: «Corano di Maometto (قرآن محمد)»، ترجمه‌ای جزئی از قرآن به زبان ایتالیایی در بیبلیوتکا یونیورساله ([دائرة‌‌المعارف] کتابخانه جهانی) [چاپ] سونزونیو

تِحسین ثِیور: فضای تفسیری و شکل‌گیری هویت شیعه: تفسیر قرآنی شیخ ابوالفتوح رازی به فارسی

فرانچسکو بَدینی: قرآن به عنوان وسیلۀ تعلیم: تاثیرگذاری حسن البنا بر محمد الغزالی


ارائه‌های روز چهارم: ۲۰ نوامبر ۲۰۲۳ (۲۹ آبان)

⭐️ قرآن و سنت عهدینی ۱

رُشَین عباسی و أوريت ملكا: «فَاشْهَدُوا وَأَنا مَعكُم من الشاهِدين» (آل‌عمران:۸۱): مفهوم شهادت در قرآن و زیرمتن عهدینی آن

رِیشِل کِلَرِ درایدن: «(بقره:۲۶) خدا شرمسار نیست که مثلی بزند (إِنَّ اللَّهَ لَا يَسْتَحْيِي أَن يَضْرِبَ مَثَلًا)»: امثال به عنوان یک معیار آموزشی در قرآن؟

استیون برگ: «فریادِ غنیمت گرفتن سر دهید و خشونت بپا کنید» [جمله‌ای از شکسپیر]: لشکر فرشتگان و زبان رزمی در سنت عهدینی و قرآن

گابریل رینولدز: مسیحیت به عنوان طرف گفت‌وگوی قرآن

اسد زمان: رد انگارۀ خنوخی «علت‌شناسی شر» در قرآن: نگاهی به آیات کهف:۵۰-۵۱ و آیات بقره: ۲۸- ۳۹


⭐️ قرآن و سنت عهدینی ۲

دیوید پنچانسکی: روایت مختصری از شایعه در سوره نور و آیات مربوط به کتاب مقدس

حیدر داوودی: روحانیت موسوی و هارونی در عهد عتیق و قرآن

شری لوین: ‌«قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ»: آیه ۹۷ سورۀ بقره و تخریب معبد

شُلُمو زاکیِر و دیوید جیلِنهال: جناس‌های گناه: آیات بقره: ۵۸-۵۹ در پرتو تفسیر مقاتل بن سلیمان و استفادۀ او از عهد عتیق

طغرل کرت: شناسایی مسیحیان در قرآن: گروه‌های مسیحی در تفسیر مقاتل بن سلیمان (م.۱۵۰) و ابن‌جریر طبری (م.۳۱۰)


⭐️ قرآن: نسخ خطی و نقد متن

عبدالله الخطیب: تجزیه و تحلیل تعداد آیات در نسخه‌های Marcel 5، Arabe 335، Leiden Or. 14.545 A و برخی دیگر دست‌نوشته‌های برخی از قدیمی‌ترین پاره‌های قرآن در کتابخانه‌های غربی

ماراین فان‌پوتن: پیوست‌های نسخه‌برداران بر سه مصحف دورۀ مملوکی و تبلور شکاف الدوری/السوسی

هیثم صدقی: پرونده‌سازی برای حالت‌ها[ی اسامی] در قرآن: شواهدی بر وجود یک گونۀ زبانی قرآنی متقدم


⬇️دریافت دفترچۀ رویداد امسال شامل چکیده‌ها و معرفی افراد

🔴 انعکاس در روزهای رویداد، گزارشی از این رویداد مهم و بعضی ارائه‌های آن در صفحۀ اینستاگرام خود منتشر می‌کند.

#انعکاس_رویداد
#IQSA

@inekas

‌
💠 کنفرانس «تحلیل اسنادی-متنی (ICMA) به‌مثابۀ روشی در مطالعات حدیثی معاصر» (آنلاین)


☑️ پژوهش‌های آکادمیک غربی در مورد منشأ حدیث و انتقال آن و روش‌های سنتی مسلمانان برای اعتبارسنجی حدیث، با وجود اینکه به بررسی مجموعۀ یکسانی از متون می‌پردازند، اغلب در جهان‌های موازی عمل می‌کنند. جهت پیشرفت آکادمیک و نیز برای تداوم سرزندگی سنت حدیثی، از نظر علمی بسیار مهم است که بین این دو جهان گفت‌وگو تداوم داشته باشد.

✅ از آنجا که جریان مطالعات آکادمیک حدیثی از دههٔ نود میلادی عمیقاً با پژوهش هارالد موتزکی گره خورده، رواج استفاده از روش «تحلیل اسنادی-متنی (ICMA: Isnād-cum-Matn Analysis)» و نتایج به‌دست‌آمده از آن، عملاً به گذار از مکتب «شکاکیت» نسبت به حدیث منجر شده است.

☑️ این روش، تفاوت متنی تحریرهای یک حدیث را ناظر به طرق انتقال هر تحریر تحلیل می‌کند و بدین شیوه، به دنبال ارائۀ تاریخی قابل اعتماد برای زمان رواج آن حدیث است (زمانی که برای اولین بار در گردش قرار گرفته است).

✅ این کنفرانس، که به طور مشترک توسط مرکز ولید بن طلال دانشگاه جورج‌تاون و مرکز مطالعات اسلامی در دانشگاه چارلز استرت (استرالیا) برگزار می‌شود، گروهی از متخصصان را از این حوزه گرد هم آورده تا یک ارزیابی تخصصی از ICMA ارائه شود و به طور خاص شماری از پژوهشگران ایرانی مطالعات حدیثی نیز در آن مشارکت دارند.


🍔 برنامۀ روز نخست - شنبه ۲۷ ژانویه (۷ بهمن)


⭐️خوش‌آمد و معرفی

جاناتان براون: سخنان افتتاحیه پیرامون مطالعات حدیثی

ریمون هاروی: مقدمه‌ای بر موضوع کنفرانس


⭐️ پنل ۱: روش‌های تطبیقی بین تحلیل اسنادی-متنی (ICMA) و مطالعات سنتی حدیث
دبیر: جاناتان براون

بلال ابوعباس: آیا تحلیل اسنادی-متنی (ICMA) الگوی فعالیت حدیث‌شناسان متقدم بوده؟

عایشه موتلو اوزگور: استفاده از ICMA برای اعتبارسنجی فرآیند انتقال احادیث در طرق تکی: یک مطالعۀ موردی از یُنبُل

فاطمه قِزِل: ظرفیت برای یک ICMA مقبولِ پژوهشگران مسلمان و غربی: دیدگاهی تطبیقی

محمد سید بشری: ICMA ارگانیک بومی؟ مطالعۀ موردی رویکردی شبه‌تحلیل اسنادی-متنی در پٰژوهش‌های مسلمانان معاصر


⭐️ پنل ۲: مباحث روش‌شناختی در تحلیل اسنادی-متنی (ICMA) - بخش نخست: ارزیابی محدودیت‌ها
دبیر: صادق انصاری

گئورگ لویبه:‌ بینامتنیت در طی فرآیند انتقال؛ یا: چگونه ICMA نقد متن را نادرست می‌فهمد؟

آی-ون سو: محدودیت‌های ICMA: الحدیث الغریب

علی آقایی و ناهید حسین نتاج:‌ بازارزیابی تنوع روش‌شناختی در ICMA: موشکافی احادیث سنی و شیعی پیرامون کاربرد «ضرب» در سورۀ نساء: آیۀ ۳۴ (اضربوهنّ)


⭐️ پنل ۳: مباحث روش‌شناختی در تحلیل اسنادی-متنی (ICMA) - بخش دوم: غلبه بر محدودیت‌ها؟
دبیر: ریمون هاروی

طاهر محمد و سلمان نصیر: ICMA و فراتر از آن: ابن‌سیرین و سرآغاز اعتبارسنجی منابع به‌مثابۀ روشی برای نقد حدیث: تحلیل انتقادی منشأ یک گزارش مشهور

جاشوا لیتل: فراتر از حلقۀ مشترک: فایده و ضرورت نقد فرم و تحلیل ادبی

اولوی کاراگدیک: رویه‌های بازبینی متن-حدیث، مانند تحلیل ICMA، به‌عنوان ابزاری برای الهیات اسلامی معاصر؟ بررسی انتقادی برخی از احادیث ارتداد و اهمیت ICMA

مصطفی موحدی‌فر: تحلیل متقابل سند با داده‌های فهرستی: رویکردی متناسب برای به‌کارگیری ICMA در احادیث امامیه


🍔 برنامۀ روز دوم - یکشنبه ۲۸ ژانویه (۸ بهمن)


⭐️ پنل ۴: متدولوژی‌های دیجیتال حدیث
دبیر: سلیمان سرتکایا

معراج سید: مزایا و محدودیت‌های رویکرد محاسباتی برای تجزیه و تحلیل ICMA

علی جبجی: اثر انگشت راوی: سبک‌سنجی مبتنی بر راوی در جایگاه مکمل مطالعات حدیثی ICMA

محمد قندهاری: یک روش جدید «پاد-تصحیف» برای تعیین شباهت متنی در تحلیل ICMA


⭐️ پنل ۵: تداول جهانی تحلیل اسنادی-متنی (ICMA)
دبیر: صادق انصاری

محمد زیبری: تحلیل تطبیقی روش تحلیل اسنادی-متنی و علم الحدیث اسلامی سنتی: با تمرکز بر آثار موتسکی و مسألۀ قتل ابن‌ابی‌حُقَیق

رزقه احمدی: استقبال از نظریۀ تحلیل اسنادی-متنی هارالد موتسکی در جهان اسلام: با اشاره ویژه به مطالعات حدیثی در اندونزی

بلال احمد قریشی:‌ نقاط تلاقی حدیث‌پژوهی اسلامی و غربی مدرن: تحلیلی کیفی از ICMA


⭐️ پنل ۶: کاربست تاریخ‌نگارانۀ تحلیل اسنادی-متنی
دبیر: اولریکا مارتنسون

نیکولت بوخوف فن‌در وورت: تعقیب سُراقة ادامه دارد: آیا واقعاً یک تحلیل جامع اسنادی-متنی ضروری است؟

سیف‌الدین کارا: مباحثات پیرامون قداست مدینه: ارزیابی دوبارۀ روایات حدیثی

مهدی شاددل: ICMA و سنت تاریخی اسلامی: فرآیند «روایی‌سازی» در اخبار ادوار متقدم حیات ابن‌زبیر

بینا بتول: نقشه‌برداری از اِسناد و کاوش موسوعه‌های تراجم‌نگاری: بازیابی مشروعیت اجتماعی دربار خلیفه

⭐️ اختتامیه
ریمون هاروی، صادق انصاری و اولریکا مارتنسون


📌 فرم ثبت‌نام برای شرکت در کنفرانس (آنلاین)


#انعکاس_رویداد

@inekas

‌
🔴 معرفی ابزار قدرتمند مطالعات عهدینی «StepBible»

🔵وبسایت StepBible کامل‌ترین منبع برخطِ (آنلاین) رایگان برای مطالعۀ علمی کتاب مقدس به زبان‌های گوناگون است که ابزارها و امکانات بسیاری را در اختیار کاربران قرار داده است.

🔵در این وبسایت، به بیش از ۵۵۰ ترجمه و تفسیر عهدینی به بیش از ۲۹۰ زبان (شامل ۴۰ ترجمۀ کهن سریانی، یونانی و...) دسترسی دارید و می‌توانید از ابزار‌های متعددی جست‌و‌جوی موضوعی و تحلیل صرفی و نحوی متن کتاب مقدس به زبان‌های اصلی (عبری و یونانی) بهره ببرید.

🔵برای کسانی که می‌خواهند کتاب مقدس را به زبان‌های غیراصلی، از جمله فارسی و عربی، بخوانند و بفهمند، StepBible با ۳ ترجمۀ عربی و ۲ ترجمۀ فارسی (با امکان مقایسه آیه به آیۀ ترجمه‌ها) گزینه‌ای عالی است.

🔵این وبسایت به شما امکان می‌دهد ترجمه‌های مختلف کتاب مقدس را در کنار هم مطالعه کنید و با مراجعه به فرهنگ‌نامه‌های تخصصی، به مطالعه‌ای عمیق‌تر و علمی‌تر بپردازید.

🔵این پروژه در سال ۲۰۰۹ توسط موسسۀ علمی Tyndale House تأسیس شده و انجمن برنامه‌نویسان CrossWire Bible آن را توسعه داده و تا کنون هر ساله به امکانات آن افزوده است تا ماموریت این پروژه محقق شود:

STEP: Scripture Tools for Every Person

🗂 در این ویدئو، بخش‌های مختلف وبسایت «StepBible» بر اساس فهرست زیر معرفی شده است:

00:00 مقدمه
00:22 ترجمه‌ها (شامل بیش از ۵۰۰ عنوان به بیش از ۲۹۰ زبان)
02:17 تفاسیر (شامل تفاسیر کهن لاتین، عبری، سریانی و ...)
03:02 تحلیل واژه‌ها (تحلیل صرفی)
04:08 جست‌و‌جو (لفظی، موضوعی و ...)
06:27 منابع (شامل برنامۀ مطالعاتی موضوعی عهدین)
07:30 تحلیل (بررسی واژه‌ها)
08:52 دیگر ویژگی‌ها

🌐 www.stepbible.org
#انعکاس_ابزار

@inekas

‌
🟣 لایو اینستاگرامی انعکاس ویژه IQSA 2023

آیا رویدادهای علمی، صرفاً محلی برای انتقال دانش و شبکه‌سازی هستند؟ یا فواید دیگری هم دارند؟

برخی از مخاطبین انعکاس، رویدادهای ما را محافلی تماماً علمی می‌بینند که ممکن است برخی از محتواهای آن‌ها را نیز متوجه نشوند. امّا ماجرا فراتر از یک مبادله علمی، چه فوایدی دارد؟

🔵 حیدر داوودی (پژوهشگر پسادکترای دانشگاه نورث‌وسترن) که در رویداد امسال IQSA شرکت کرد و ارائه داشت، در لایوی اختصاصی به ما می‌گوید که شرکت در چنین رویدادهایی چرا مهم است و چه دستاوردهایی دارد.
اگر دوست دارید از محافل علمی استفاده‌های بیشتری ببرید، این تجربه‌گویی حیدر را از دست ندهید:

📷 جمعه ۱۷ آذر ماه (ساعت ۲۱ به وقت تهران) در صفحه اینستاگرامی انعکاس

@inekas

‌
💎 معرفی مقاله: «نقطه‌گذاری در متن رسم قرآن و قرآن شفاهی» از هیثم صدقی

Sidky, H (2023), Consonantal Dotting and the Oral Quran. Journal of the American Oriental Society, 143(4)

⬇️ دریافت فایل PDF مقاله

🔗 برگرفته از رشته‌توئیت ماراین فان‌پوتن

[بخش ۱ از ۲]

از چند دهۀ قبل، مطالعاتی دربارۀ سنت‌های مکتوب و شفاهی در انتقال میراث متقدم اسلام در جریان بوده است. قرآن نیز در متن این مطالعات مورد توجه ویژه بوده و ارتباط سنت قرائات با رسم مصاحف، از مسائل مورد توجه قرآن پژوهان غیرمسلمان و سپس مسلمان بوده است.

دیرزمانی است می‌دانیم قرآنی که امروز در دسترس ماست، صرفا براساس سنتی شفاهی قابل توصیف نیست. متن نوشتاری مصحف عثمانی، نقش مشخصی در انتقال متن قرآن به صورت امروزینِ آن ایفا نموده است. صدقی در این مقاله پرسشی را مطرح می‌نماید: «آیا برای قرآن، لایه‌ای شفاهی نیز در کنار مصحف مکتوب وجود داشته و می‌توان برای آن تاریخی تعیین کرد؟»

در سال‌های اخیر با مشاهدۀ آنکه برخی قرائت‌های رقیب می‌توانند خوانش‌های حدسیِ متفاوت از یک نوشتۀ مبهم [مثلا بدون نقطه] باشند، این پرسش مطرح شد که آیا همۀ قرائت‌های قرآنی، حدس‌هایی بیش نیستند؟ آیا مسلمانان متن رسم قرآن را دریافت کرده و بعد هر یک از قاریان باید مستقلا درمی‌یافتند که چه گونه این متن را بخوانند و این‌گونه اختلاف قرائات پیدا شده؟

در همین راستا کریستوفر مِلچرت ادعا کرد رابطۀ شیخ و شاگردی برای تبیین قرائات رسمی از اعتبار کافی برخوردار نیست؛ به گفتۀ وی، قرائت نافع چندان شبیه قرائت استادش ابوجعفر به نظر نمی‌رسد. برای صدقی، این ادعای ملچرت نسبتاً شگفت‌انگیز بود و لذا آن را به محک آزمایش گذاشت.

⭐️ نقطه‌گذاری در رسم قرآن

امروزه، ده قاری رسمی (قرّاء‌ عشرة) نزد مسلمانان پذیرفته شده‌اند که هر کدام از آن‌ها، دو راوی رسمی دارند. حمزه، کسائی و خلف با یکدیگر روابط شیخ و شاگردی دارند، همانند ابوجعفر و نافع. (جدول ۱)

برای آزمودن این ادعا، صدقی به سراغ مواضعی از آیات قرآن رفت که در قرائت‌های رسمی بر سر نقطه‌گذاری آن‌ها اختلاف است و قرائت‌های ده‌گانه را مقایسه کرد. یعنی کلماتی را در نظر گرفت که اختلاف قرائات تنها با تفاوت مکان نقطه‌ها متمایز می‌شوند و فرق دیگری در نگارش آن‌ها نیست. در قرآن ۲۹۲ مورد از چنین اختلاف‌هایی به چشم می‌آید. (جدول ۲)

در این مرحله و پیش از ورود به بحث، شایان ذکر است این واقعیت که از ۷۶.۴۹۶ کلمۀ قرآن، تنها ۲۹۲ کلمه وجود دارد که بر سر آن‌ها اختلاف نظر است، به خودی خود، نشان‌گر آن است که علتی وجود داشته که باعث شده این قراء در قرائت متن مکتوب تا این حد اتفاق نظر داشته باشند (نکته‌ای که مصطفی اعظمی مدت‌ها پیش‌تر بیان کرده بود).

⭐️ خوشه‌بندی سنت‌های بومی قرائات با روش PCA

صدقی این ۲۹۲ مورد اختلاف را به روش تحلیل آماری PCA (Principal Component Analysis) بررسی می‌کند تا ببیند کدام قرائت‌ها به یکدیگر شبیه‌ترند. نتایج این بررسی به صورت نموداری دوبعدی نمایش داده می‌شود و قاریان به شکلی درآن جایابی می‌شوند که میزان دوری و نزدیکی آنها به یکدیگر نشان‌دهنده شباهت و تفاوت قرائت‌های آنان در موارد اختلافی باشد. (نمودار ۱)

نتیجۀ این تحلیل واضح و روشن است. کوفیان یعنی حمزه، کسائی و خلف بسیار نزدیک به هم قرار گرفته‌اند. آنها به روشنی در سنت کوفیِ نقطه‌گذاری رسم با هم اشتراک دارند. وضعیت مدنی‌ها یعنی ابوجعفر و نافع نیز چنین است (و در کمال تعجب: ابن‌عامر نیز در همین خوشه قرار دارد که نتیجه‌ای غیرمنتظره است). ابن‌کثیر و شاگردش، ابوعمرو، دستۀ اقلیت را تشکیل می‌دهند، اما آشکارا به یکدیگر نزدیک‌ترند تا به دیگران. به نظر می‌رسد یعقوب بصری و عاصم کوفی، سنت‌های مستقلی از نظر نقطه‌گذاری باشند.

تحلیل PCA در برخی مطالعات دیگر برای بررسی ابعاد دیگری از اختلاف قرائات به‌کارگیری شده؛ به عنوان مثال فان‌پوتن و صدقی نظام ضمایر را مطالعه کرده‌اند و خوشه‌بندی مشابهی به دست می‌دهند. تحلیل PCA ابزاری بسیار توانمند برای بررسی روابط متقابل میان قراء است.

این نتایج، به خلاف مدعای ملچرت، موید تاثیر روابط شیخ-شاگردی و حوزه‌های جفرافیایی بر شباهت‌ها و تفاوت‌های قرائات است.

اما دربارۀ نقاط توافق قرائات، یعنی هزاران موردی که قراء در آن توافق دارند چطور؟

⭐️ شناسایی سنت شفاهی پیشین

قراء ده‌گانه در موارد زیادی (که قرائات براساس نوع نقطه‌گذاری می‌توانند مختلف باشند) توافق دارند که فاقد اهمیت است. برای نمونه، آیۀ ۲ سورۀ بقره را می‌توان چنین نقطه‌گذاری کرد: «ذلک الکباب لا زیت فیه» (این کبابی است که روغن زیتون ندارد)، اما به وضوح این قرائتی مضحک و توافق دربارۀ آن، بی‌اهمیت است. توافق قرائت‌‌ها در چنین مواردی فایده‌ای در یافتن سنت شفاهی مشترک ندارد.

[مطالعۀ ادامه در بخش ۲]

#انعکاس_مقاله
#مطالعات_اسلامی_دیجیتال
@inekas

‌
💎 گزارشی از مقاله: «نقطه‌گذاری در متن رسم قرآن و قرآن شفاهی» از هیثم صدقی

[بخش ۲ از ۲ - ادامه از بخش اول]

اما مواردی که قراء ده‌گانه در آن توافق دارند، در حالیکه قرائت معنادار و معقول دیگری (براساس نقطه‌گذاری متفاوت) امکان‌پذیر باشد، از اهمیت بسزایی برخوردار خواهد بود.

صدقی در این مقاله ده مورد این‌چنینی از توافق قرائات را شناسایی کرده است (صفحات ۷۹۵ تا ۸۰۰ از مقاله). او در یافتن قرائت‌هایی «به همان اندازه معقول یا حتی معقول‌تر» از قرائاتی که قراء رسمی بر آن توافق دارند بسیار سختگیرانه عمل کرده است. جالب است که در برخی از این موارد، ما قرائتِ بدیلِ معقول‌تر را می‌توانیم در میان قرائت‌های غیررسمی (غیر از قراء ده‌گانه) پیدا کنیم. (نمونه ۸: «یمترون» در مریم: ۳۴)

⭐️ احتمال توافق قرائات

صدقی سپس احتمال وقوع اتفاقی توافق میان قرائت‌های ده‌گانه را محاسبه می‌کند؛ به ویژه آنکه احتمال قرائت معقول دیگری درمیان باشد و احتمال آن را یک در میلیون تعیین می‌کند که رخداد اتفاقی آن، خیلی بعید و نامحتمل است. (جدول ۳)

صدقی توجه می‌کند که ممکن است برخی افراد اینکه قرائت بدیلِ پیشنهادی به همان اندازه معقول و معنادار باشد، را در همۀ آن ده مورد، نپذیرند. همچنین در محاسبات جدول ۳، تنها سه سنت کوفی، مدنی و مکی-بصری لحاظ شده بودند و قرائت‌های یعقوب و عاصم نادیده انگاشته شده بودند،‌ لذا جدول دیگری تنظیم می‌کند تا هرکس بتواند بخت رخداد توافق را براساس ارزیابی خودش محاسبه نماید.

در این جدول جدید،‌ با در نظر گرفتن سه قرائت موافق و هماهنگ کافی است ۴ مورد از موارد اختلاف‌پذیر را در نظر بگیرید، تا احتمال آن از آستانه ۱۰۰/۱، که صدقی تعیین کرده، کمتر شود (در علوم انسانی معمولا حد آستانه را ۲۰/۱ در نظر می گیرند). برای ۴ قرائت فقط ۳ مورد کافی است و برای ۵ قرائت فقط ۲ مورد! نتیجه به دست آمده بسیار مستحکم است و ارائۀ ۱۰ مورد (تعداد نمونه‌های ارائه شده توسط صدقی) بیش از حد لازم است.

این یک حرکت هوشمندانه است و از اینکه افرادی که ریاضیاتشان ضعیف است بیایند و با زیرسوال بردن یکی دو مورد، کل نتیجه را رد کنند،‌ جلوگیری می‌کند. این کار برای رد کل نتیجه کافی نیست. شما باید اساساً همه آنها را رد کنید.

خوب این نتیجه به چه معنا است؟ این بدان معناست که به هیچ وجه امکان ندارد که تمام قراء‌ ده‌گانه به طور اتفاقی بر روی نقطه‌گذاری رسم قرآن توافق کرده باشند. اما هنوز لزوماً ثابت نمی‌کند که می‌بایست آن را از سنت شفاهی گرفته باشند.

⭐️ قرائات و نسخ خطی

حال صدقی بررسی می‌کند که آیا ممکن است این اتفاق نظر قراء، تنها از رسم مورد استفاده در نسخه‌های خطی نشئت گرفته باشد؟

برخلاف تصور رایج، تمام نسخه‌های خطی متقدم قرآنی تا اندازه‌ای در رسم اولیه خود نقطه‌گذاری شده‌اند. بنابراین، اگر این ده مورد پیشنهاد صدقی در تمام نسخه‌های خطی قرآن دارای نقطه‌گذاری مورد انتظار (مطابق قرائت قاریان) باشند، به سادگی می‌توان نتیجه گرفت که توافق بین این ده قاری نیز از کهن الگوی مکتوب (احتمالا رسم الخط مصحف عثمانی) ناشی می‌شود.

از این رو، صدقی با دقت هر چه تمام‌تر رسم همگی این ده مورد را در تمام نسخه‌های خطی متقدمی که می‌توانست به دست آورد، بررسی می‌کند و معلوم می‌شود که رسم بیشتر آن‌ها بدون نقطه بوده، و گاهی اوقات که نقطه‌دارند، نقطه‌گذاری در واقع مطابق قرائتی است که هیچ یک از این ده قاری با آن موافق نیستند. مثلاً رسم «تمترون» (مریم:۳۴) را ببینید.

بنابراین، با استفاده از متن مکتوبی که در متقدم‌ترین مصحف‌ها یافت می‌شود، نمی‌توان به طور قابل قبولی توضیح داد که چرا ده قاری ما در مورد این ده مورد (و جاهای بسیار دیگری که ممکن است تصور شود) توافق دارند. لذا این توافق می‌باست از یک سنت شفاهی اصیلی آمده باشد که در کنار سنت مکتوب ادامۀ حیات داده است.

⭐️ تاریخ‌گذاری سنت شفاهی قرائات

از آنجایی که متقدم‌ترین قاریان از قراء‌ عشرة، در نیمۀ دوم قرن اول اسلامی می‌زیسته و فعال بوده‌اند، این سنت شفاهی رایج باید حداقل به همین قدمت باشد. صدقی چند گزارش تاریخی دیگر هم می‌آورد که این زمان را کمی بیشتر مشخص می‌کند. (صفحۀ ۸۱۰)

صدقی با چند نکتۀ مهم به بحث خود پایان می‌دهد (صفحۀ ۸۱۱):
۱. موارد مورد اختلاف در بین قاریان می‌تواند ناشی از حدس‌ها، نگرش‌های کلامی، مکاتب نحوی و ... باشد.
۲. قرائت‌های بدیل هم می‌توانند از جستجو برای جنبه‌های غیرمنتظرۀ رسم قرآن و جذابیت آن ناشی شوند.

در نهایت: هنوز یک گلوگاه تعیین کننده در سنت‌های قرائات وجود دارد، که بر اثر رسمی‌سازی مصحف عثمانی پدید آمده. واضح است که پیش از این رسمی‌سازی، بین قاریان مختلف و نسخ مکتوب، تفاوت بسیار بیشتر/توافق بسیار کمتری وجود داشته است.
لذا تحقیقات بیشتری لازم است.

⬇️ دریافت مقاله

#انعکاس_مقاله
#مطالعات_اسلامی_دیجیتال
@inekas

‌
‌🎞 مصحف مشهد رضوی: سندی تازه در تاریخ قرآن از قرن نخست

🟣 انتشار ارائهٔ کامل مرتضی کریمی‌نیا در مدرسهٔ تابستانی دوم انعکاس برای اولین بار

⭐️ در این ارائه، با یکی از کهن‌ترین و ارزشمندترین نسخه‌های قرآنی به جا مانده از قرن اول آشنا می‌شوید که در کتابخانۀ آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. وجه تمایز این مصحف با دیگر نسخه‌های خطی متقدم کشف شده در این است که بیش از ۹۵٪ متن قرآن را شامل می‌شود و در تدوین اولیۀ خود، از ترتیب متفاوتی تبعیت می‌کرده است. این مصحف به تازگی به صورت فاکسیمیله چاپ و منتشر شده است (آشنایی بیشتر)

اما چگونه این مصحف به دست ما رسیده است؟ از کجا می‌دانیم این مصحف متعلق به قرن اول است؟ مصاحف کهن چه ویژگی‌هایی دارند؟ چه تفاوت‌هایی بین این مصحف و مصاحف رسمی مشاهده می‌شود؟ ...

🗂 فهرست مطالب ویدئو

0:00: معرفی کلی مصحف مشهد رضوی
2:56: وقف‌نامهٔ مصحف
4:50: چگونگی نام‌گذاری به مصحف مشهد رضوی
5:58: توصیف کلی نسخه‌های کهن حجازی/مایل قرآن
17:20: مقایسۀ مصحف مشهد رضوی با مصحف رسمی
24:27: نسخه‌های کهن قرآن از حیث اختلاف مصاحف الأمصار
27:21: ویژگی‌های خاص مصحف مشهد رضوی
33:25: ترتیب و توالی سوره‌ها در مصحف مشهد رضوی
42:27: نحوهٔ رسم و نگارش
46:00: چگونگی ورود مصحف به ایران
49:30: آزمایش‌های تاریخ‌گذاری کربن
51:12: سوال مهم: چرا متن عثمانی نوشته شده، اما با ترتیب ابن‌مسعود؟

▶️ نسخۀ کامل و باکیفیت این ارائه را (در ۱ ساعت و ۵۰ دقیقه) همراه با پرسش و پاسخ‌ها را در یوتیوب و آپارات انعکاس مشاهده کنید.

برخی از سوالاتی که در نسخۀ ویدئوی ارائه کامل پاسخ داده شده است:

● آیا کاتب این مصحف علی(ع) است؟
● آیا دو سورۀ ناس و فلق در این مصحف وجود دارد؟
● چرا در قرآنِ حجازی تصرف‌هایی انجام دادند؟
● نقطه‌گذاری در این مصحف چگونه است؟
● آیا کاتبان نگرانی داشتند که تغییرات انجام شده برملا شود یا خیر؟
● آیا در این مصحف، تقسیم‌بندی‌های آیات مانند مصحف رسمی عثمانی‌ست؟
● آیا روشی وجود دارد که بتوان فهمید بخش محو شده و پاک شدۀ این مصحف، چه بوده است؟

و چندین سوال دیگر را در ویدئوی کامل در یوتیوب و آپارات انعکاس می‌توانید مشاهده کنید.

🌐 www.codexmashhad.com

⬇️دریافت کتابچۀ معرفی مصحف مشهد رضوی به زبان فارسی

⬇️ دریافت نمونه صفحات مصحف تحقیق شده


#انعکاس_کتاب
#ارائه‌های_مدرسه_انعکاس
@kariminiaa
@inekas