Hordoftoota keenya kun Sagantaa keenna #Seerri_Maal_Jedha? Jedhuudha. Sagantaa keenya har’aatiin #Adabbii_Maallaqaa_Gara_Hojiitti_yookaan_Hojii_Dirqiitti_Jijjiiruu jedhu qabannee dhiyaannee jirra.
#Adabbii_Maallaqaa_Gara_Hojiitti_yookaan_Hojii_Dirqiitti_Jijjiiruu
Adabbiin maallaqaa sababoota garaagaraatiif raawwatamuu yoo baate, manni murtii bakka adabbii maallaqaa sana hojiin humnaa hojjatamuun adabbiin sun bu’uura murtiitiin akka raawwatu gochuun akka danda’amu seerri yakkaa tumee jira (SY kwt 95, 96). Hojiin bakka adabbii maallaqaa hojjatamu adda bahee maqaa garaagaraatiin moggaafamanii jiru: isaanis, hojiifi hojii dirqii jedhamanii ibsamu. Adabbiiwwan hojii bakka adabbii maallaqaa bu’uu danda’an lamaan gabaabinaan akka asii gadiitti tarreeffamaniiru.
A) #Adabbii_maallaqaa_gara_hojiitti_jijjiiru
Seerri yakkaa kwt 95 akka tumutti, namni adabbii maallaqaatiin adabamee maallaqa adabame battalatti, yeroo murtaa’e keessatti yookaan irraa-jala kaffaluu kan hin dandeenye yoo ta’e yookaan qabeenya gurguramee idaan sun ittiin kaffalamu kan hin qabne yoo ta’e, kaffaltiin adabbii maallaqaa sun hojii hojjatamuun bakka bu’uu ni danda’a (SY kwt 95,96). Adabamaan hojii (humnaa) hojjatee adabbii maallaqaa sana akka kaffalutti, manni murtii adabamaa ajajuu danda’a. Murtii sana keessatti hangi adabbii maallaqaafi yeroo hojiin sun keessatti hojjatamu murtii murtaa’u keessatti ifa ta’uu qaba (SY kwt 95). Hangi adabbii maallaqaa guddaa ta’uun yookaan kaffaltiin hojii hojjatamu irraa argamu yookaan argamuu malu xiqaachuutiin, yeroon hojii itti hojjatamu baay’ee dheerachuu hin qabu. Hangam yoo dheeratellee waggaa lama caaluu akka hin qabne seerri tumee jira (SY kwt 95). Hojii hojjatamu kaffaltii maallaqaa hagam argamsiisuu akka danda’u shallaguun murtii adabbii maallaqaa murtaa’ee wajjiin kan wal-simu murtiin murtaa’uu qaba.
Bu’uura SY keewwata 95tiin jijjiirraan adabbii gara hojiitti taasifamu kan keewwata 96 jalatti tumamee jiruu wajjiin garaagara akka ta’uu keewwattoota kanneeniifi maqeeffama isaaniirraa hubachuun ni danda’ama. Maqeeffama isaatiin yoo ilaalame hojiin bakka adabbii maallaqaa bu’uura kwt 95tiin hojjatamu kanneen kwt 96, 97, 103, 104fi 105 irratti tumamanii jiranii wajjiin addummaa qaba. Bu’uura SY kwt 95tti adabamaan kaffaltii isarraa eegamu kaffaluu hojii isa dandeessisu akka hojjatuuf mana murtiin ajajama- raawwii murtii adabbii maallaqaatu kennama malee murtiin adabbii hojii dirqamaa itti hin murtaa’u jechuu dha. Adabamaan maallaqa argate kaffaltii kan raawwatu yoo ta’e, ajajjiin duraan kenname irraa ka’uu ni mala. Itti dabalees, bu’uura kwt 103 ykn 104tiin to’annoofi hordoffiin eerame kwt 95 jalatti ifa ta’uu dhabuun waajjirri mootummaa ykn dhaabbatni tajaajila hawaasaa hojiin keessatti hojjatamu ofdanda’e gabaasa dhiyeessu kan danda’u ta’uufi adabamaanis sadarkaa amanamummaa fooyya’aarra kan jiru ta’uun ni tilmaamama.
B) #Adabbii_Maallaqaa_Gara_Adabbii_Hojii_Dirqiitti_Jijjiiruu
Adabamaan adabbii maallaqaa itti murtaa’e kaffaltii maallaqaa kaffaluun raawwachuu yoo dhabe yookaan bu’uura kwt 95tiin hojii ajajame hojjachuu yoo dhabe, manni murtii adabamaan hojii dirqii akka raawwatuuf itti murteessa; murtii kana keessatti hangi maallaqaa wanti murtaa’u hin jiru, hanga yeroo adabbiin hojii dirqii keessatti hojjatamee xumuramu qofatu jira. Murtiin bu’uura kwt 96tiin murtaa’u murtii bu’uura SY kwt 92-93 murtaa’erraa adda bahee of danda’ee dhaabachuun, bu’uura kwt 103fi 104tiin kan raawwatu ta’a jechuu dha. Adabamaan murtii duraanii keessaa kaffaltii muraasa qofa kaffalee adda kan kute yoo ta’e, manni murtii hanga kaffaltii hafee ilaalchisee murtii hojii dirqii murteessuun kaffaltii argatu irraa mootummaaf akka kutu taasisuu SY kwt 753 jalatti tumameera.