እስኪ እንደጋገፍ......!!!

ሊፈጠር የሚችለውን ቅሬታ ስለማንሳት/ ይፋ ስለማድረግ፡ የውጭ አገር ዜጎችን የማይንቀሳቀስ ንብረት ባለቤት እና ባለይዞታ ሊያደርግ ይችላል በተባለው ረቂቅ አዋጅ ላይ ጥቂት እይታዎች

1. አሁን ያለው የሕግ ሥርዓት (የቀድሞው ሕግ - የፍትሐ ብሔር ሕግ አንቀጾች 390-393)
 አጠቃላይ መርህ፡ ገደብ ከሌለ በቀር የውጭ ዜጎች በፍትሃ ብሔር መብቶቸ፣ የመስራትና የመጠቀም መብቶችን በሚመለከት ረገድ እንደ ኢትዮጵያውያን የሚቆጠሩ መሆኑን ተድንግጎ ይገኛል፡፡ (አንቀጽ 389(1)) ።
 መሰረታዊ ገደቦች፡- በ‹ንጉሰ ነገስቱ ትእዛዝ› በግልፅ ካልተፈቀደ በስተቀር የውጭ ዜጎች በኢትዮጵያ ውስጥ የማይንቀሳቀስ ንብረት ባለሃብት ሊሆን እንደማይችል በአንቀጽ 390 ስር የተቀመጠውን ድንጋግይ በግልፅ ይከለክላል (ይህም ከንጉሠ ነገሥቱ በኋላ በነበረው ዘመን ከመንግሥት ከፍተኛ ባለስልጣን ይሁንታ ወይም ድንጋጌ ጋር ይዛመዳል) ።

 ማስፈጸሚያ፡- የውጭ አገር ዜጎች ሰዎች ንብረቱን ያለፍቃድ ካገኙ በኋላ በስድስት ወራት ውስጥ ለኢትዮጵያዊው መሸጥ ይጠበቅባቸው ነበር፣ ምንም እንኳን በቅን ልቦና ቢያደርጉም፣ ለምሳሌ በውርስ (አንቀጽ 391) ። ይህን ያለማድረግ ንብረቱ በመንግስት ባለስልጣኖች ጠያቂነት ተይዞ በግዳጅ ሽያጭ ለኢትዮጵያዊ እንዲተላለፍ የሚደረግ መሆኑ ይህ ተግባር ላስከተለው ወጪና ደንብ መተላለፍ ደግሞ የሽያጩ 20% የገንዘብ ቅጣት የሚጣል ስለመሆኑ ተደንግጎ ይገኛል፡፡(አንቀጽ 392(1) እና (2))።
 የተፈፃሚነት ወሰን፡- ከሙሉ የባለቤትነት መብት በተጨማሪ እነዚህ ገደቦች ከባለቤትነት ጋር በተያያዙ መብቶች ላይም ተፈጻሚ ይሆናሉ፡፡ ለምሳሌ የአላባ ጥቅም (ከሌላ ሰው ንብረት የመጠቀም እና ትርፍ የማግኘት መብት) ወይም ምናልባትም የባለቤትነት መብትን በሚመስሉ የረጅም ጊዜ የሊዝ ውል (አንቀጽ 393)።
 አመክንዮ (ከህጉ በውስጠ ታዋቃኒት ሊወሰድ የሚችለው ግምት)፡- የዚህ ማዕቀፍ ታሪካዊ ዳራ ሲቃኝ የጠባቂነት አካሄድን(Protectionist stance) የሚያንፀባርቅ ሲሆን ምናልባትም መሬት በዋነኛነት ለኢትዮጵያውያን እንዲቆይ፣ አስፈላጊ በሆነው አገራዊ ሃብት (መሬት) ላይ የውጭ ቁጥጥርን ለመከላከል እና ምናልባትም ከኢኮኖሚ ብዝበዛ ወይም ከልክ ያለፈ የውጭ ተጽእኖ ለመከላከል ታስቦ የተቀረፀ እንደነበር ደርሳናት ይጠቁማሉ።
2. አዲሱ ረቂቅ ህግ፡ ጠቃሚ ነጥቦች እና ግምገማ
ረቂቅ ህጉ ዜና ከ65 አመታት በላይ የቆየውን ገደብ የሚያነሳ በመሆኑ ጠቃሚም አከራካሪም የህግ፣ ህገመንግስታዊ፣ ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ጉዳዮች አሉት፡፡
ሀ. ሕገ መንግሥታዊነት እና ሕጋዊነት፡-
 ሕገ መንግሥታዊ መሰናክል (የኢፌዲሪ ሕገ መንግሥት አንቀጽ 40(3)) ፡ ትልቁ የሕግ እንቅፋት ይህ ነው። “መሬት የኢትዮጵያ ብሔሮች፣ ብሔረሰቦችና ሕዝቦች የጋራ ንብረት በመሆኑ ለሽያጭም ሆነ ለሌላ መገበያያ መንገዶች ሊተላለፍ አይችልም” በማለት አንቀጽ 40(3) በማያሻማ ሁኔታ ይናገራል። እንዲሁም መሬት የመንግስት ወይም የህዝብ ንብረት እንደሆነ እና ዜጎች በትክክል መሬቱን የያዙ እንዳልሆኑ ይልቁንም የመጠቀም መብት እንዳላቸው (በአብዛኛው በመንግስት ሊዝ) መሆኑን በግልፅ አስቀምጧል። በግንባታ እና በመሬት ባለቤትነት መካከል ያለው ዋናው የክርክር ነጥብ ማንም ኢትዮጵያዊ እንኳን ሳይቀር ከስር ያለውን መሬት በግሉ መያዝ ካልቻለ የውጭ ዜጋ እንዴት የማይንቀሳቀስ ንብረት ሊኖረው ይችላል? አብዛኛውን ጊዜ መሬቱም ሆነ በላዩ ላይ ያሉት ሕንፃዎች እንደማይንቀሳቀስ ንብረት የሚቆጠሩ መሆኑ ይታመናል፡፡
 ተገቢነት ያለው ወይም እምቅ ትርጓሜ/ሰርከምቬንሽን፡- ወደፊት ተገቢውን ሂደት ጨርሶ ተግባር ላይ እንዲውል የታቀደው ህግ የመሬቱን እና የህንፃውን ባለቤትነት (ለምሳሌ የፋብሪካ መዋቅር ወይም በጋራ መኖሪያ ቤት ውስጥ ያለ አፓርትመንት) መካከል ያለውን ልዩነት ለመለየት ሊሞክር ይችላል። ምናልባት ልክ እንደ ኢትዮጵያውያን ዜጎች፣ በመንግስት የተሰጠ የመሬት ሊዝ ውል እያለ የውጭ አገር ዜጎች የሕንፃው ባለቤት ሊሆኑ እንደሚችሉ ሊጠቁም ይችል ይሆናል፡፡
 የሕገ መንግሥት ጥናት፡- ይህ አተረጓጎም እንኳን በጥንቃቄ ሊጤን ይገባዋል። በመዋቅሮች ላይ የባለቤትነት እና የሊዝ መብት ለውጭ ዜጎች መስጠት የአንቀጽ 40(3)ን ይዘትና እና መንፈስ ያከብራልን? ዜጎች በሊዝ የመሸጥ መብት ቢኖራቸውም ሕገ መንግሥቱ “ብሔሮች፣ ብሔረሰቦችና ሕዝቦች” የመጨረሻውን የመሬት ባለቤትነት የተጎናፀፉ መሆናቸውን በግልፅ አስቀምጧል። ለውጭ አገር ዜጎች የባለቤትነት መሰል መብቶችን መስጠት - ሕንፃዎችን እና የሊዝ ኮንትራቶችን ብቻ ያካተተ ቢሆንም - ይህንን አስፈላጊ ሀሳብ ያጠፋል ተብሎ ክርክር ሊቀርብበት ይችላል፡፡ በዚህ ሁኔታ "ባለቤትነት" የሚለው ቃል እራሱ እጅግ በጣም ረቂቅ ነው፡፡
 የይዞታ መብት፡- ምንም እንኳን ለውጭ አገር ዜጎች የተሻሻሉ የይዞታ መብቶችን መስጠት (እንደ ረጅም ጊዜ፣ ደህንነቱ የተጠበቀ የሊዝ ውል) “የባለቤትነት መብት” የመስጠት ያህል ሕገ መንግሥታዊ ባይሆንም እነዚህ መብቶች በረቂቅ ሕጉ እንዴት እንደሚገለጹ ልብ ማለት ያስፈልጋል።
 ህጋዊነት ማጠቃለያ፡- ረቂቅ ህጉ “ባለቤትነት” የሕንፃ ባለቤትነት ብቻ እንደሆነ በጥንቃቄ እስካልተደነገገ ድረስ፣ ለዜጎች ካለው የመሬት ሊዝ ሥርዓት ጋር ተዳምሮ፣ የመሬት ባለቤትነትን ከማስተላለፍ ጋር የተያያዘ ማንኛውንም አንድምታ እስካልቀረበ ድረስ፣ ተከራካሪ ከሆነ ሕገ መንግሥቱን የሚጻረር ከፍተኛ አደጋ አለው። ሕገ መንግሥታዊ ድንጋጌዎችን ስንመለከት ያለዚህ ዓይነት ጥንቃቄ የተሞላበት መመዘኛ “ባለቤትነት” የሚለውን ቃል መጠቀም በሕግ አነጋገር እጅግ በጣም አጠራጣሪ መሆኑ አይቀሬ ነው።
ለ. ማህበረ-ኢኮኖሚያዊ ጉዳዮች፡ መፈናቀል እና የመሬት ዘረፋ/ ነጠቃ፡
ይህ በተለይ እንደ አዲስ አበባ ባሉ ትላልቅ የአገሪቱ ከተሞች ውስጥ ትልቅ የህዝብ ጉዳይ ነው።
 ወቅታዊ ጫና፡- ለረዥም ጊዜ ነዋሪዎች ቀደም ሲል በፈጣን የከተሞች መስፋፋት እና የልማት ፕሮጀክቶች (እንደ "ኮሪደር ልማት" ያሉ) ፣ በተደጋጋሚ በቂ የካሳ ክፍያ ላለመከፈልና ለማህበራዊ ትሥስር መበጠስ ተዳርገናል የሚል ስሞታዎችን አልፎ አልፎ በማሰማት ላይ እንደሚገኙም ይሰማል፡፡
 የአለምአቀፍ ፍላጎት ተጽእኖ፡- የውጭ ባለቤትነትን መፍቀድ—ምናልባትም በሀብታሞች ወይም በቢዝነስ ሰዎች—በሚፈለጉ ሰፈሮች የሪል እስቴትን ዋጋ በሚያስደንቅ ሁኔታ ሊጨምር ይችላል። በዝቅተኛ እና መካከለኛ ደረጃ ላይ ለሚገኙ ኢትዮጵያውያን የመኖሪያ ቤት መግዛት ወይም የቀደመ ትሥ ስራቸውን በከተማ ማዕከላዊ ቦታዎች ላይ ማቆየት የማይቻልበት ሁኔታ በዚህ ምክንያት ፍጥነቱን ሊጨምር የሚችልበት አጋጣሚ ሰፊ ሊሆን ይችላል፡፡ በሌላ አገላለፅ እጅግ ጠቃሚ የሆኑ የከተማ ቦታዎች/አከባቢዎች በአገር ውስጥ ባለሃብቶች እና የውጭ ዜጎች እጅ ሊያከማቹ የሚችሉበት ሁኔታ ሊፈጠር ይችላል።
 የመኖሪያ ቤት የማቅረብ አቅም፡- በኢትዮጵያ ውስጥ በሚገኙ የከተማ አካባቢዎች የመኖሪያ ቤት እጥረት ከፍተኛ መሆኑ ይታወቃል፡፡ አሁን ለሚታየው ከፍተኛ የመኖሪያ ቤት እጥረት ለነዋሪዎች አቅርቦትን ለማሳደግ የተሰሩ በርካታ ስራዎች ቢኖሩም ችግሩ በተለያዩ ምክን ያቶች እየጨመረ ከመሔዱ ወጪ ስለመቀነሱ ይፋዊ ሪፖርት ወይም ሳይንሳዊ ጥናት የለም፡፡ ስለሆነም ለዚህ ግዙፍ ችግር ትርጉም ያለውን እርምጃ ሳይወስዱ የውጭ ፍላጎትን ማምጣት ችግሩን የባሰ ሊያባብስ ይችላል፡፡ ይህም የመኖሪያ ቤት ዋጋን

ለብዙ ሰዎች የበለጠ ተደራሽ እንዳይሆን፣ እንዳይቀመስ ያደርጋል።
 ግምት፡- የውጭ የገንዘብ ወደ አገር ውስጥ እንዲገባ በማድረግ የሪል እስቴት ገበያ ኢንቨስትመንትን ያበረታታል ተብሎ ቢገመትም ቀጣይነት ያለውን እድገትን ከማረጋግጥ አንፃር አሉታዊ ተፅኖዎች ይኖሩታል፡፡
 የምግብ ዋስትና/የገጠር መሬት፡- ረቂቅ ህጉ በዋናነት በከተማ ላይ ያተኮረ ቢመስልም በገጠርም ሆነ በእርሻ መሬት ላይ ተፈጻሚነት ያለው ስለመሆኑ እስካሁን በዜና በግልፅ የተነገረ ነገር የለም። የውጭ አገር ዜጎች የገጠር መሬት ባለቤትነት ከተፈቀደ ስለ የምግብ ዋስትና፣ ሉዓላዊነት እና የገበሬው ማህበረሰቦች መነቀል አሳሳቢ ጉዳዮች ሁነው ይከሰታሉ።
 ) - መንግስት የውጭ ቀጥታ ኢንቨስትመንትን ለመሳብ፣የኮንስትራክሽን ኢንዱስትሪውን ለማሳደግ፣የውጭ ምንዛሪ ለመፍጠር፣የኢኮኖሚ እድገትን ለማፋጠን እና የከተማ አካባቢን ለማሻሻል እንደ አንድ ቁልፍ ዘዴ ሊመለከተው ይችላል፤ ተገቢም ነው፡፡ ይሁን እንጂ ከላይ የተጠቀሱትና ሌሎች መሰል ዋናዎቹ አደጋዎች ከእነዚህ ሊሆኑ ከሚችሉ ጥቅሞች ጋር ሚዛናዊ መሆን አለባቸው።
ሐ. የቁጥጥር እና የአተገባበር ስጋቶች፡-
 ግልጽነት እና የተፈፃሚነት ወሰን፡- ረቂቅ ሕጉ ግልጽ የሆኑ ትርጓሜዎችን ይፈልጋል። የውጭ ዜጎች ምን ዓይነት ሪል እስቴት ማለትም የመኖሪያ፣ የንግድ እና የኢንዱስትሪ—መያዝ ይችላሉ? እንደ ዋና ከተሞች ወይም ልዩ የኢኮኖሚ ዞኖች ያሉ የጂኦግራፊያዊ ገደቦች ሊኖሩት ይገባልን? በንብረቶች ብዛት ወይም መጠን ላይ ገደቦች ያስፈልጉ ይሆን?
 ስልቶች፡- ለውጭ አገር ዜጎች የታሰበ የተለየ የረጅም ጊዜ የሊዝ ውል ነው ወይስ የባለቤትነት መብት? ?
 የጥንቃቄ እርምጃዎች፡- ዜጎችን ከአከባቢያቸው እንዳይፈናቀሉ ለመጠበቅ ምን መከላከያዎች ተግባራዊ ሊሆኑ ይገባል? አሉታዊ ተጽእኖዎችን ለመቀነስ የውጭ ባለቤትነት ልዩ ታክሶች ወይም ደንቦች (እንደ ከፍተኛ የንብረት ታክስ ወይም ግምታዊ ግብሮች) የህጉ ርዕሰ ጉዳይ ይሆናሉን? ያልተፈቀዱ የመሬት ግዢዎችን ለማስቆም የአሰራር ሂደቱን ህጉ እንዴት ሊቆጣጠር ይገባል?
 ግልጽነት እና መመካከር፡- ይህ ረቂቅ ህግ አሁን ባለበት ደረጃ ከህዝብ ጋር ያልተማከረበት ሁኔታ በመፈጠሩ(አገሪቱ ውስጥ ካለው የህግ ሪቂቅ የማምንጨት ስርዓት ሊሆን ይችላል) ጥርጣሬና ተቃውሞ ከወዲሁ እያስነሳ ይገኛል፡፡ አንዳንዶች ዝርዝር ይዘቱን ሳይመለከቱና ሳያነቡ ገና በፅንስ ላይ ባለ ረቂቅ ላይ የሰላ የሚመስል ትችት ሲሰነዝሩ እየተሰማ ነው፡፡ ሆኖም ከወዲሁ ጥርጣሬና ተቃውሞ መነሳቱ ህጉ ወደፊት በሚኖሩት ሂደቶች በጥንቃቄና በጥልቀት እንዲታይ ሊያደርግ የሚችል እድል ተደርጎ ሊወሰድ ይችላል፡፡ የሆኖ ሁኖ በሚኒስትሮች ምክር ቤት መፅደቁን የተሰማው ረቂቅ ህግ በርካታ አንድምታዎች ያሉትና የረዥም አመታት ታሪክን የሚያስቀር በመሆኑ የዚህ አይነት ለውጥ የባለድርሻ አካላትን ሰፊ ተሳትፎ እና ውይይትን ይጠይቃል።
3. ማጠቃለያ
የውጭ አገር ዜጎች የማይንቀሳቀስ ንብረት ባለቤትነትንና ባለይዞታነት መብትን በሚመለከት ኢትዮጵያ ለረጅም፤ ከግማሽ ክ/ዘመን በላይ ስታራምደው የነበረውን ፖሊሲ በተመለከተ አሁን የቀረበው ረቂቅ ህግ በእጅጉ የሚቀይረው መሆኑ ግልፅ ነው፡፡ ይኸው አዲስ የፖሊሲ ለውጥ እንደ የውጭ ቀጥታ ኢንቨስትመንት መሳብ ባሉ የፋይናንስ ግቦች ተገቢ መሆኑ ሊደገፍ የሚችል ቢሆንም ብዙ መሰናክሎችም ሊያጋጥሙት እንደሚችሉ ግን ሊታወቅ የሚገባ ጉዳይ ነው፡፡
 ሕገ መንግሥታዊ ፈተና፡- ‹‹ባለቤትነት›› በትክክል እንዴት እንደሚገለፅና የሕዝብ/የመንግሥት የመሬት ባለቤትነትን ሐሳብ እንደሚያፀና ከኢፌዲሪ ሕገ መንግሥት አንቀጽ 40(3) ጋር መጣጣሙ በጣም አጠራጣሪ ነው።
 ከፍተኛ ማህበረ-ኢኮኖሚያዊ ስጋቶች፡- የመሬት ወረራ፣ መፈናቀል (በተለይ በትልልቅ ከተሞች) ፣ የመኖሪያ ቤት እጦት እና የእኩልነት መጓደል የመባባስ እድሉ ሰፊ ሲሆን ይህም ከወዲሁ እየተነሳ ካለው ከህዝቡ ስጋት ጋር የሚስማማ ነው።
 የጠንካራ ደንብ አስፈላጊ ነው፡- ህጉ ከወጣ እጅግ ጥንቃቄ በተሞላበት ሁኔታ መቅረጽ፣ ትክክለኛ ትርጓሜዎች/ ፍቺዎች እንዲኖሩት ማድረግ፣ ጥብቅ ቁጥጥር ማድረግ እና ለዜጎች ጠንካራ ጥበቃ ማድረግ ያስፈልጋል። ሆኖም እነዚህን መስፈርቶች ማሟላት አስቸጋሪ ሊሆን ይችላል።
ይህ ረቂቅ ህግ ግልፅ ህገመንግስታዊ ድንጋጌዎችን እና መሬት በኢትዮጵያ የህግ እና ማህበራዊ መዋቅር ውስጥ የሚጫወተውን መሰረታዊ ሚና ከግምት ውስጥ በማስገባት በጥልቀት መመርመር አለበት። እንዲህ ዓይነት ሕግ ከመውጣቱ በፊት፣ ሕገ መንግሥታዊነትን እና እንደ መሬት ወረራና መፈናቀል ያሉ ጎጂ ማኅበራዊ ጉዳዮችን በሚመለከት ትክክለኛ ሥጋቶችን ለመፍታት በቁም ነገርና በቁርጠኝነት አርቆ ማሰብና ሰፊ ምሁራዊና ሕዝባዊ ውይይት ማድረን ያስፈልጋል። መንግስት ለምን እንደዚህ አይነት ጉልህ ለውጥ እንደሚያስፈልግ በግልፅ በማስረዳት ህገ መንግስቱን እንዴት እንደሚያከብር እና የኢትዮጵያውያንን ጥቅም አጉልቶ እንደሚያስከብር ለዜጎች የማስረዳትና የማሳየት ህገ መንግስታዊ ግዴታ ያለበት መሆኑን ጭምር ለአፍታም ያክል ሊዘነጋው የማይገባ ጉዳይ ነው።
በውጭ ኢንቨስትመንት ዓላማዎች እና በማህበራዊ ፍትህ እና በሕገ-መንግሥታዊ መርሆዎች መካከል ሚዛን ስለመፍጠር ምን ያስባሉ? እባኮትን ከዚህ በታች ባለው የአስተያየቶች መስጫ ሳጥን ውስጥ ሀሳብዎን ያካፍሉ!

የኢትዮጵያ ህግ፣ የንብረት ባለቤትነት መብት፣ የውጭ ኢንቨስትመንት፣ ህገ-መንግስታዊ ህግ፣ የህዝብ ፖሊሲ እና የኢኮኖሚ ልማት!
#አልማው_ወሌ ጠበቃና የህግ አማካሪ እንደጻፈው

ደንብ ቁጥር 167/2016 የአዲስ አበባ ከተማ አስተዳደር የደንብ ማስከበር ባለስልጣን አደረጃጀት፣ አሰራር እና የፓራሚሉተሪ ሠራተኞች አስተዳደር ደንብ (ማሻሻያ) ደንብ

ደንብ ቁጥር 168/2016 የአዲስ አበባ ከተማ አስተዳደር የስትራቴጂክ ፕሮግራሞች ማኔጅመንት ጽህፈት ቤት ማቋቋሚያ ማሻሻያ ደንብ

ደንብ ቁጥር 169/2016 የመሥሪያ ቦታ ልማትና አስተዳደር የአሰራር ደንብ

ደንብ ቁጥር 170/2016 የኅብረት ሥራ ማህበራት አደረጃጀትና አሰራር ደንብ

ደንብ ቁጥር 171/2016 የኀብረት ሥራ ማኀበራት የግዥና ንብረት አስተዳደር አሠራር ደንብ

ደንብ ቁጥር 177/2016 የአፍሪካ የቀዳማይ ልጅነት ልማት ልህቀት ማዕከል

ደንብ ቁጥር 178/2016 በሆቴልና መሰል አገልግሎት ሰጪ ተቋማት ባለሙያዎች የደንብ ልብስ አለባበስ

179/2016 የሰው ኃይል ስምሪት በልዩ ሁኔታ ለማመጣጠን

180/2017 የወንዞች ዳርቻ ልማት እና ብክለት መከላከል ደንብ

181/2017 ፕላን ዝግጅት፣አፈፃፀም፣ክትትልና ቁጥጥር ደንብ ማሻሻያ ደንብ

182/2017 የመንግስት አገልግሎቶችን በውል በሶስተኛ ወገን ለማሠራት የወጣ ደንብ

183/2017 የብስክሌት መጋራት አገልግሎት እና የብስክሌት መስመር አጠቃቀም ደንብ

184/2017 መደበኛ ያልሆነ የጎዳና ላይ ንግድን ሥርዓት ለማስያዝ የወጣ ደንብ

185/2017 በምሽት የንግድ እና የትራንስፖርት አገልግሎት እንዲሰጥ ለማድረግ የወጣ ደንብ.pdf

186/2017 የተርሚናል አገልግሎት አሰራርና ቁጥጥር ደንብ.pdf