🟣 مقدمه‌ای بر معرفی ابزارهای متن‌پروژهی در پروژهٔ KITAB و کاربرد آن در تبارشناسی متون اسلامی
منبع‌یابی کتب، مقابلهٔ متون مشابه، و تبارشناسی نگارش‌های مختلف یک متن که از مدت‌ها پیش در پژوهش‌های تاریخی متن‌محور رواج داشته، امروزه به جزء لاینفکی از تحقیقات تاریخیِ «در زمانی» تبدیل شده است. از طرف دیگر، با تولید کتابخانه‌های دیجیتال در سه دهۀ اخیر، دسترسی گسترده‌ای به انواع مختلف متون علمی از سنت اسلامی ایجاد شده است که در عین سادگی دسترسی، مقابلهٔ سنتیِ متون مرتبط در یک شاخهٔ علمی، به خاطر گستردگی آنها نشدنی است. این دو مسئله در کنار هم، نیازی روزافزون به مشابهت‌یابی سریعتر و دقیق‌تر متون را ایجاد کرده است.
⭐️پروژهٔ «KITAB» به راهبری سارا سونت، در پاسخ به این نیاز، ابزارهایی کاربردی برای مقابله و مشابهت‌یابی فراهم آورده است. این پروژه که در راستای گسترش ابزارهای دیجیتال در مطالعهٔ میراث مکتوب دورهٔ اسلامی (از قرن اول تا هشتم هجری) شکل گرفته، سه هدف اصلی را دنبال می‌کند:
- هدف نخست، ساخت یک پایگاه‌دادهٔ جامع از میراث مکتوب جهان در قالب‌هایی است که امکان تحلیل آنان به کمک ابزارهای دیجیتال میسر باشد. این کتابخانه هم‌اکنون در سایت پروژه در دسترس محققان است (فهرست منابع).
- هدف دوم پروژهٔ کتاب بر توسعهٔ ابزارهای دیجیتال برای تحلیل متون تمرکز دارد، مانند کشف موارد بازاستفادهٔ یک متن در متون دیگر. در این بخش، کتاب موفق شده است با همکاری دانشمندان حوزهٔ نرم‌افزار، فناوری جدیدی به نام Passim را توسعه دهد که به نحوی هوشمند و در زمان کمی، میان مجموعه‌ای از متون بلند مشابهت‌یابی می‌کند.
- محققان کتاب کوشیده‌اند با انتشار پژوهش‌های تاریخی مبتنی بر ابزارهای فراهم‌شده در این پروژه، عملاً نشان دهند که توسعهٔ این ابزارهای دیجیتال چگونه منجر به تحول در عرصهٔ مطالعات اسلامی و تعمیق شناخت ما از سنت مکتوب و حافظهٔ جمعی مسلمانان در قرون میانه خواهد شد.
🖥 مهدی صالح (دانش‌آموخته ریاضی دانشگاه شریف و دانشجوی مطالعات اسلامی در دانشگاه هاروارد) در این ویدئو، ما را با نیاز به تبارشناسی و منبع‌یابی متون آشنا کرده، چالش‌های پیش‌رو در انجام آن در سطح گسترده را بیان کرده و در ادامه به طور مختصر به راهکار KITAB برای حل این چالش‌ها می‌پردازد. فهرست بخش‌های اصلی ویدئو عبارت است از:
00:01 تبارشناسی متون در علوم: از نظریه‌های اتمی تا جوامع روایی 00:50 بررسی نمونه‌ای تفسیر ملاصدرا و منابع آن 02:07 چالش‌های منبع‌یابی متون در نمونه مورد بحث و دیگر نقل‌های کهن 03:51 راهکار «KITAB» برای مشابهت‌یابی و کشف منابع متون
📼 در وبینار بعدی انعکاس، مهدی صالح هر یک از بخش‌های راهکار «KITAB» را به طور مفصل و با ذکر مثال، توضیح می‌دهد و نشان می‌دهد که چه‌طور این ابزارها می‌تواند عصای دست پژوهشگران تاریخی باشد.
🔔 این وبینار در روز پنجشنبه ۲۱ تیرماه، از ۱۷ تا ۱۹ (به وقت تهران) برگزار می‌شود. برای اطلاعات بیشتر و لینک شرکت در وبینار:
۱۷:۰۰ مقدمه: ترندهای علوم انسانی دیجیتال (DH) در مطالعات اسلامی
۱۷:۱۵ تبارشناسی متون اسلامی با استفاده از ابزارهای پروژهٔ KITAB مهدی صالح (فارغ التحصیل دانشگاه شریف و دانشجوی مطالعات دین دانشگاه هاروارد): دبیر فنی مدرسه
◀️ برای آشنایی اولیه با پروژهٔ KITAB و اهمیت ابزارهای آن در پژوهش‌های تاریخی متن‌محور این ویدئو را ببینید.
۱۸:۱۵ معرفی تفصیلی مدرسهٔ مدار ۱۴۰۳ فاطمه بختیاری (دکتری تاریخ اسلام دانشگاه تهران): دبیر اجرایی مدرسه
◀️برای آشنایی با مدرسهٔ مدار ۱۴۰۳: «بوت‌کمپ متن‌پژوهی دیجیتال» به سایت مدرسه رجوع کنید.
چند سال پیش در این یادداشت برای نخستین بار از مفهوم "تاریخ‌شناسی آزمایشگاهی" سخن به میان آمد. دغدغه من در این نوشتار تبدیل تاریخ‌ورزی مبتنی بر معرفت عامه به معرفت خاصه و عبور از تاریخ‌ورزی شبه‌علم‌گونه به تاریخ‌‌دانی علمی بود. نیز توجه به مهارت‌های فناورانه برای انجام توصیفات عمیق و گسترده در مطالعات تاریخی مبتنی بر یافته‌های داده‌بنیادی که قابلیت سنجش و آزمون کمی و کیفی دارند، از انگیزه‌های رشته‌ای من در نگارش این یادداشت بود. الان بسیار مایه خوشحالی است که در این دغدغه مشترک پژوهشگران جوانی را در علوم تاریخی می‌بینم که راه را برای تحقیقات آزمایشگاهی و دیجیتالی گشوده‌اند. از پژوهش‌های سنتی عبور کرده و به دنبال بهره‌مندی از همه امکان‌های علمی و فناورانه در تاریخ‌ورزی هستند. فرسته بالا نمونه‌ای از این تلاش‌های فرخنده و مبارک است. بیش باد.
✍️ از معرفی ناشر: کتاب جدید سیف‌الدین کارا با تحلیل دقیق احادیث، روایات مسلمانان دربارهٔ تحریف قرآن را بررسی می‌کند. کارا با استفاده از روش تحلیل اسناد-متن (ICMA)، ریشه‌های تاریخی این ادعای مورد مناقشه را کشف می‌کند و تعامل پویای بین محدثان سنی و شیعه در انتقال این احادیث را روشن می‌سازد. او نشان می‌دهد که تحلیل اسناد-متن نه تنها ابزاری مهم برای تاریخ‌گذاری احادیث است، بلکه برای کشف جعلیات نیز ضروری است. او با شناسایی افراد مسئول، توضیحات جدیدی درباره فرهنگ جعل در جامعهٔ اولیهٔ مسلمانان ارائه می‌دهد. کارا مباحثات مربوط به یکپارچگی متنی و تکامل متن مکتوب قرآن را روشن می‌کند و بینش‌هایی درباره تاریخ مبهم اولیه اسلام ارائه می‌دهد. این کتاب با گسترش مرزهای تحلیل اسناد-متن، پیشرفت‌های روش‌شناختی در مطالعه تاریخ اولیه اسلام ایجاد می‌کند و به بازسازی آن در مورد مسئله یکپارچگی قرآن رسمی کمک می‌کند.
🗂 فهرست کتاب 🔵درآمد 🔵بحث فقهی عایشه درباره حدود رضاع (شیردهی) 🔵دادخواهی دو مرد بر اساس 'کتاب خدا' 🔵پیامبر، یهودیان و مجازات رجم (سنگسار) 🔵خطبۀ خلیفۀ دوم: عمر دربارۀ "آیهٔ گمشدهٔ رجم" 🔵ورود روایات تحریف به گزارش‌های شیعی 🔵تحریف کتاب خدا 🔵بازگشت منتقم (مهدی) و آموزش قرآن صحیح 🔵نتیجه‌گیری
✅طاهره قطب‌الدین: سیف‌الدین کارا، در این کتاب فنی با روششناسی پیشرفته‌اش، به طور قانع‌کننده‌ای استدلال می‌کند که قرآن در طی دو سال پس از وفات پیامبر محمد جمع‌آوری و تثبیت شده است، و اینکه روایات موجود در برخی گروه‌های کوچک سنی و شیعهٔ دوازده امامی دربارهٔ تحریف متنی قرآن، از نظر تاریخی غیرقابل دفاع هستند.
✅ولید صالح: کتاب پروفسور کارا به اثر مرجعی در تاریخ تدوین قرآن تبدیل خواهد شد. این پژوهشی است که مدت‌ها انتظارش می‌رفت و تحلیل‌های جدیدی از داده‌ها ارائه می‌دهد. این اولین پژوهشی است که نه تنها منابع سنی، بلکه منابع شیعی را نیز در نظر می‌گیرد. کار کارا به اثری استاندارد در زمینه تاریخ متن قرآن تبدیل خواهد شد.
🔵معرفینویسنده سیف‌الدین کارا استاد مطالعات اسلامی در دانشگاه خرونینگن، هلند است که به تحقیق درباره ریشه‌های تاریخی یک جنبه‌ی مغفول از تاریخ قرآن اشتغال دارد و از سخنرانان مدرسهٔ دوم انعکاس بوده است. تحقیقات او براساس رویکرد میان‌رشته‌ای و در حوزه‌های مطالعات قرآنی، مطالعات حدیثی، فقط اسلامی و مطالعات عهدین است. او مدرک دکترای خود را در سال ۲۰۱۵ از دانشگاه دورهم اخذ کرده است. کتاب قبلی وی «در جستجوی مصحف علی بن ابی‌طالب: تاریخ و روایات کهن‌ترین نسخه قرآن» (گرلاش پرس، ۲۰۱۸) است.
💠معرفی رویداد ۲۰۲۴ «انجمن بین‌المللی مطالعات قرآنی (IQSA)»
✅نشست سالانه انجمن بین‌المللی مطالعات قرآنی ( #IQSA ) مهم‌ترین رویداد سالانه مطالعات قرآنی در سراسر جهان است که امسال از ۱۵ تا ۱۸ جولای ۲۰۲۴ (۲۵ تا ۲۸ تیر) در شهر لندن، در ۲۴ پنل برگزار می‌شود و برخی از برجسته‌ترین پژوهشگران مطالعات قرآن و اسلام از سراسر جهان در آن مساهمت دارند. (معرفی نشست ۲۰۲۳ در اینجا)
✅پژوهشگران ایرانی که در رویداد امسال ارائه دارند، عبارتند از: علی آقایی، مائده بنی‌طالبی، محمدعلی خوانین‌زاده، حیدر داودی، مهدی شاددل، یاسمین فقیهی، محسن گودرزی، آلا وحیدنیا، محمد نقوی و زینب وصال.
💠کنفرانس «فلسفه، امر سیاسی، و سیاست‌های ترجمه در جهان اسلام مدرن»
✅ترجمه بخش جدایی‌ناپذیر از فعالیت فلسفی است و اغلب نقشی تعیین‌کننده در شکل‌گیری مفاهیم، پرورش جریان‌ها و برساختن استدلال‌های فلسفی ایفا می‌کند. برای فیلسوفان در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، مسأله ترجمه به دلیل ماهیت چندزبانه این منطقه، تأثیر استعمار بر شکل‌گیری‌های جریان‌های معرفت‌شناختی و زبانی، و تنش‌های حاصل از درگیری گفتمان‌های فلسفی غربی و گفتمان‌های سنتی محلی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
کنفرانس حاضر به چند جنبه کلیدی این موضوع خواهد پرداخت:
◀️مفاهیم در ترجمه: بررسی چگونگی برساخته‌شدن مفاهیم و هویت‌های تاریخی از طریق ترجمه آثار فلسفی، و چگونگی تأثیر ساختارهای سیاسی بر انتخاب معادل اصطلاحات فلسفی.
◀️ترجمه به عنوان یک پدیده تاریخی: کاوش در تاریخ ترجمه آثار فلسفی میان زبانهای اروپایی و زبانهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، و همچنین در میان زبانهای این منطقه.
◀️ترجمه‌ها در آموزش: بحث درباره چگونگی ترجمه آثار فلسفی برای اهداف آموزشی و استفاده از آنها در کلاس‌های درس.
◀️تأمل در شیوه‌های ترجمه: بررسی چگونگی رویکرد فلسفی مترجمان و اندیشمندان به مسئله ترجمه و پیامدهای آن.
✅این رویداد که به اهتمام شبکه علمی «فلسفه در جهان مدرن اسلامی» و از ۱۰ تا ۱۳ مارس ۲۰۲۵ در برلین برگزار خواهد شد، قصد دارد با گردهم‌آوردن گروهی از متخصصان و پژوهشگران فلسفه، این قبیل مسائل و موضوعات مرتبط با فلسفه، ترجمه و سیاست را به بحث گذارد و از این طریق، در توسعه این حوزه تحقیقاتی نوظهور در فضای دانشگاهی مساهمت داشته باشد.
🔵 چهارمین مدرسهٔ تابستانی انعکاس (آنلاین) | شهریور ۱۴۰۳ 🔵«قرآن و عهدین: سنت‌ها، بافتارها و بینامتن‌ها»
👥 با مشارکت دانشگاهاکستر
➕ ۳۸ ساعت ارائۀ علمی با پرسش و پاسخ در ۶ روز ➕ پنجشنبه‌ها و جمعه‌ها، ۸، ۹، ۱۵، ۱۶، ۲۲ و ۲۳ شهریور ۱۴۰۳ | از ساعت ۱۴:۰۰ تا ۲۰:۱۵ به وقت تهران ➕با حضور ۱۹ پژوهشگر از دانشگاه‌های ۶ کشور: ۵ ارائه به زبان فارسی و ۱۴ ارائه به زبان انگلیسی (با ترجمهٔ همزمان فارسی)
📄 محورهای اصلی برنامه: ◀️تأملات روش‌شناختی ◀️بینامتنیت قرآن و عهدین ◀️قرآن و متون پساعهدینی ◀️زمینه‌های الهیاتی و تاریخی قرآن و عهدین ◀️ارتباط مسلمانان با مسیحیان و یهودیان
⭐️ فهرست ارائه‌کنندگان و عناوین ارائه‌ها را در اینجا ببینید. 📄 برای مطالعۀ چکیدۀ ارائه‌ها و معرفی ارائهکنندگانبه کتابچۀ مدرسه رجوع کنید.
🗓مهلت ثبت‌نام: تا ۶ شهریور ۱۴۰۳
🎓 تخفیف ویژۀ دانشجویی 📄 اعطای گواهی 🌐 برگزاری جلسات در Zoom 💬 با ترجمهٔ همزمان فارسی 🎁دسترسی به محتوا و ویدئوهای دورۀ «آشنایی با عهدین»
🔵 Fourth Inekas Summer School (Online) | 2024 🔵 "Islamic & Biblical Traditions: Sacred Texts, Contexts, and Intertexts"
👥 In collaboration with the Institute of Arab and Islamic Studies at the University of Exeter (UK)
➕ 19 presentations, 14 in English and 5 in Persian, in 6 days ➕ August 29th, 30th, and September 5th, 6th, 12th, and 13th From 11:30 to 18:00 BST (6:30 to 13:00 EDT) ➕An opportunity for students interested in Islamic or Christian-Jewish studies
📄A glimpse into recent scholarship on: ➡️ Methodological Considerations ➡️ Quranic and Biblical Intertextuality ➡️ The Quran and Post-Biblical Literature ➡️ Theological and Historical Contexts of the Quran and Bible ➡️ Interfaith Relations: Muslims, Christians, and Jews
🗓Deadline for Registration: August 28th ⭐Deadline for Early-Bird Registration: August 18th
💠درآمدی بر مدرسه تابستانی انعکاس | ۱۴۰۳ 🔵 قرآن و عهدین: سنت‌ها، بافتارها و بینامتن‌ها
به منظور فراهم آوردن زمینه‌ای مناسب برای آشنایی اولیه با رویکردهای مختلف پژوهشی در مطالعات تطبیقی قرآن و عهدین، امسال سه نشست با رویکردهای مختلف ترتیب داده شده است. این نشست‌ها به عنوان مقدمه‌ای بر چهارمین دوره مدرسه تابستانی انعکاس، فرصتی را فراهم می‌کنند تا شرکت‌کنندگان با ادبیات پژوهشی و رویکردهای متنوع در این حوزه بیشتر آشنا شوند.
✅ تمایز روایت‌ها بین قرآن و عهدین: بررسی دو روایت ذبیح ابراهیم و حیات پس از مرگ
مهدی صالح (دانشجوی مطالعات دین دانشگاه هاروارد)
تاریخ: پنجشنبه ۱ شهریور - ساعت ۲۰ (به وقت تهران) 🔵چکیده
✅ زبان‌شناسی تطبیقی قرآن و عهدین: چالش‌ها و بایسته‌ها
حیدر عیوضی (عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث) میزبان: فواد دانش‌پژوه تاریخ: یکشنبه ۴ شهریور - ساعت ۱۹ (به وقت تهران) 🔵چکیده
✅ «پیامبری» بین قرآن و عهدین: نمونه‌ای در مطالعات الهیات تطبیقی
یحیی صباغچی (عضو هیئت علمی دانشگاه شریف و رئیس گروه پژوهشی پویافکر) میزبان: محمدرضا معینی تاریخ: دوشنبه ۵ شهریور - ساعت ۱۸ (به وقت تهران) ⏺چکیده
✅ حضور در این نشست‌ها برای تمامی علاقه‌مندان آزاد و رایگان است. اما به طور خاص به کسانی که قصد شرکت در چهارمین مدرسه تابستانی انعکاس را دارند و کسانی که برای ثبت‌نام در مدرسه دچار تردید هستند، توصیه می‌شود.
✍️ برای ثبت‌نام رایگان در این سه نشست، از طریق لینک زیر اقدام کنید:
💠 درآمدی بر مدرسهٔ تابستانی چهارم انعکاس | ۱۴۰۳ | نشست اول
🔵 تمایز روایت‌ها بین قرآن و عهدین: بررسی دو روایت ذبیح ابراهیم و حیات پس از مرگ
👤 ارائه‌دهنده: مهدی صالح دانشجوی مطالعات دین دانشگاه هاروارد
🗓 پنجشنبه ۱ شهریور - ساعت ۲۰ (به وقت تهران)
✅این ارائه می‌تواند زمینه‌ای تاریخی برای تعداد زیادی از ارائه‌های مدرسهٔ تابستانی چهارم انعکاس با موضوع قرآن و عهدین فراهم آورد.
📝چکیده قرآن به روشنی با روایت‌های عهدینی در تعامل است ولی فرازها یا روایت‌هایی از قرآن، در عین اشارهٔ روشن و بعضا صریح، تفاوت‌های محتوایی برجسته‌ای با روایت‌های عهدینی متناظر خود دارند. دو نمونه از تمایز روایت قرآن با بینامتن‌های عهدینی خود عبارتند از: بشارت بهشت به مجاهدان و ماجرای ذبح فرزند ابراهیم.
در نمونهٔ اول، قرآن، در آیهٔ ۱۱۱ سورهٔ توبه، صریحاً بیان می‌کند که بشارت تنعم اخروی به مجاهدان هم در تورات و هم انجیل پیشینه دارد: «وَعْدًا عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنجِيلِ وَالْقُرْآنِ»؛ با این حال، یافتن هر یک از مفاهیم «حیات پس از مرگ» و «جهاد» به ترتیب در کتاب مقدس عبری و اناجیل با چالش روبه‌رو است.
در نمونهٔ دوم، در روایت ذبح فرزند ابراهیم در سوره‌های صافات (آیات ۹۹-۱۰۸) و بقره (آیات ۱۲۴-۱۳۰)، علی‌رغم تصریح تورات مبنی ذبیح بودن اسحاق (در پیدایش ۲۲)، روایت قرآن بر ذبیح بودن اسماعیل دلالت دارد. همچنین روایت تورات حکایت از آن دارد که ابراهیم، فرزندش را برای اجرای دستور ذبح به کوه موریا_ مکانی در نزدیکی بیت‌المقدس_ می‌برد ولی قرآن در ضمن روایت ذبیح، مکه را به عنوان مکان ذبح معرفی می‌کند.
در این ارائه با بهره‌گیری از پژوهش‌های مدرن و همچنین مرور سنت تفسیری کهن مرتبط با بینامتن‌های عهدینی این دو فراز قرآنی، به دو تبیین مستقل برای چرایی تمایز روایت قرآن با بینامتن‌های عهدینی‌اش در هر یک از این دو نمونه خواهیم رسید.
💠اولین مدرسهٔ تابستانی از سری رویدادهای انعکاس با موضوع مطالعات تطبیقی قرآن و عهدیندر شهریور ماه ۱۴۰۰ در قالب ۴۰ ساعت ارائه تفصیلی برگزار شد. این مدرسه، دوره آموزشی کوتاه مدتی بود برای آشنایی پژوهشگران، اساتید و دانشجویان با پژوهش‌های تطبیقی قرآن و عهدین. در این دوره تلاش شد به علاقه‌مندان آموزش داده شود که در هر رویکرد، با استفاده از ابزارهای موجود، چگونه میتوان یک مسئله یا پرسش علمی را حل کرد.
💠دومین مدرسهٔ تابستانی از سری رویدادهای انعکاس با موضوع اسلام در دوره نخستین در شهریور ماه ۱۴۰۱ در قالب ۳۷ ساعت ارائه تفصیلی برگزار شد. این مدرسه، دوره آموزشی کوتاه مدتی برای آشنایی پژوهشگران، اساتید و دانشجویان با آخرین پژوهش‌های علمی درباره اسلام در قرن اول هجری بود.
💠سومین مدرسهٔ تابستانی از سری رویدادهای انعکاس با عنوانمحمد [ص]: زندگی، جامعه و میراث فرهنگیدر شهریور ماه ۱۴۰۲ در قالب ۴۴ ساعت ارائه تفصیلی برگزار شد. این مدرسه، دوره‌ای آموزشی برای آشنایی با آخرین پژوهش‌های علمی درباره پیامبر اسلام بود. 🔗گزارش سومین مدرسه انعکاس
💠اولین مدرسهٔ مدار ۱۴۰۲، با تمرکز بر ارتقای مهارت‌ها و دانش در حوزه مطالعات اسلامی، به‌ویژه برای دانشجویان و دانش‌آموختگان تحصیلات تکمیلی، برگزار شد. این دوره شامل ۳۶ ساعت آموزش کارگاهی در مدت ۶ روز بود و ارائه‌های علمی تخصصی با رویکرد روش‌محور در موضوعاتی مانند قرآن، حدیث، فلسفه، و اخلاق ارائه شد. همچنین، شرکت‌کنندگان در کارگاه‌هایی برای بهبود مهارت‌های نرم نظیر مقاله‌نویسی، فن بیان، و تولید محتوای مجازی شرکت کردند. این مدرسه به‌صورت آنلاین و حضوری برگزار شد.
💠دومین مدرسهٔ مدار ۱۴۰۳، با تمرکز بر «متن‌پژوهی دیجیتال» و در قالب یک بوت‌کمپ حضوری برگزار شد. این دوره شامل ۶۳ ساعت آموزش کارگاهی در طی ۹ روز بود و بر یادگیری مهارت‌های پژوهشی و مقاله‌نویسی با استفاده از ابزارها و روش‌های دیجیتال تأکید داشت. شرکت‌کنندگان پس از فراگیری سرفصل‌های مرتبط، پروژه‌های متن‌پژوهی واقعی را در زمینه‌های دلخواه خود به پایان رساندند.
💠چهارمین مدرسهٔ تابستانه از سری رویدادهای انعکاس با موضوع «قرآن و عهدین: سنت‌ها، بافتارها و بینامتن‌ها» در شهریور ماه ۱۴۰۳ به صورت آنلاین و در قالب ۳۸ ساعت ارائه علمی برگزار خواهد شد. این مدرسه با مشارکت دانشگاه اکستر و حضور ۱۹ پژوهشگر از دانشگاه‌های ۶ کشور، به بررسی قرآن و عهدین، زمینه‌های الهیاتی و تاریخی، و ارتباط مسلمانان با مسیحیان و یهودیان خواهد پرداخت. جلسات مدرسه به دو زبان فارسی و انگلیسی (با ترجمه همزمان) برگزار می‌شود و هدف آن آشنایی پژوهشگران، اساتید و دانشجویان با جدیدترین پژوهش‌‌ها در این حوزه‌ها است.
🟡 آخرین مهلت ثبت‌نام در مدرسهٔ تابستانی امسال، تا ۵ شهریور است.
⭐️ برای اطلاعات بیشتر و ثبت‌نام در مدرسهٔ تابستانی امسال، به سایت انعکاس مراجعه کنید.
🟥 برای مشاهده نسخه با کیفیت ویدیو گزیده‌ای از مدارس انعکاس و مدار، به آپاراتویوتیوب مراجعه کنید.
🟢محمد حقانی | تعامل قرآن با بینامتن‌های بایبلی: دریافت قرآن از داستان تولد موسی (ارائه و ویدئو)
🟢آیدا گلاسر | تفسیر کتاب مقدس در زمینه اسلامی: تأملات روش‌شناختی دربارهٔ تفاسیر پیدایش ۱-۱۱ و غلاطیان 🟢شری لوین| ا«وقالتِ اليهود يدُ اللَّه مَغلُوله»: پاسخ به مدراشی در پیوت ربّی العازار بن کلیر (ویدئو و معرفی مقاله)
🔵روز ۲
🟢احسان روحی | منابع الهام/اقتباس یهودی مسیحی در سیره نبوی: بررسی موردی داستان کشتار مسیحیان نجران و یهود بنی قریظه (معرفی مقالات: + و + و +)
💠 درآمدی بر مدرسهٔ تابستانی چهارم انعکاس | ۱۴۰۳ | نشست دوم
🔵 زبان‌شناسی تطبیقی قرآن و عهدین: چالش‌ها و بایسته‌ها
👤حیدر عیوضی (عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث)
👤 میزبان: فواد دانش‌پژوه (دانشگاه ادیان و مذاهب)
🗓 یکشنبه ۴ شهریور - ساعت ۱۹ (به وقت تهران)
📝چکیده با آغاز قرن نوزدهم میلادی نگارش قاموس‌های واژگان تورات عبری، به ویژه با تمرکز بر روابط زبانی و فرهنگی، وارد مرحلۀ پیچیده‌ای شد که آن را از رویکرد سنتیِ توصیف‌محور به کلی متمایز کرد. نگارش این فرهنگ‌های نوین پیش‌نیازهای متعددی داشت؛ از جمله: کشف روابط زبانهای باستانی، مشخصا زبانهای سامی کهن، تسلط به مباحث تطبیقی زبانهای سامی متأخر (از جمله آرامی، عبری، سریانی، عربی)، و توجه به روابط زبانهای آفروآسیایی.
سهم زبان‌شناسی تطبیقی در یافتن معنای واژگان قرآنی بسیار محدود بوده است، اما به تازگی استفاده از رویکردهای مبتنی بر زبان‌شناسی و رویکردهای بین‌رشته‌ای مرتبط با آن در مطالعات قرآنی توجه پژوهشگران بیشتری را به خود جلب کرده است. فرهنگ تطبیقی قرآن و تورات به قلم حیدر عیوضی یکی از تلاش‌های اخیر در استفاده از زبان‌شناسی تطبیقی برای قاموس‌نگاری قرآن است. در این ارائه، در گفتگو با نویسنده کتاب به آسیب‌شناسی قاموس‌های سنتی، معرفی روش زبان‌شناسی تطبیقی و اهمیت آن، و چشم‌اندازهای پیش رو در این حوزه مطالعاتی پرداخته می‌شود.
💠 درآمدی بر مدرسهٔ تابستانی چهارم انعکاس | ۱۴۰۳ | نشست سوم
🔵 «پیامبری» بین قرآن و عهدین: نمونه‌ای در مطالعات الهیات تطبیقی
👤یحیی صباغچی (عضو هیئت علمی دانشگاه شریف - مدیر گروه پژوهشی پویافکر)
👤 میزبان: محمدرضا معینی (دانشگاه تهران)
🗓 دوشنبه ۵ شهریور - ساعت ۱۸ (به وقت تهران)
📝چکیده «نبوت» در هر سه دین ابراهیمی (یهودیت، مسیحیت و اسلام) از مهم‌ترین و محوری‌ترین آموزه‌های الهیاتی است. با در نظر گرفتن این واقعیت که متون مقدس یکی از منابع اصلی الهیات در همه ادیان و به طور خاص، ادیان ابراهیمی است و سهم بزرگی از مبانی الهیاتی پیروان ادیان، برگرفته از متون مقدس ایشان است، طبیعی است که ضرورت داشته باشد برای فهم مفهوم «نبوت» به قرآن و عهدین مراجعه کنیم.
چنانچه می‌دانیم بخش بزرگی از محتوای قرآن پیرامون آموزه‌های الهیاتی است و آموزه‌های قرآن در بافتار فرهنگی آشنا با آموزه‌های عهدینی و در گفتگو با مخاطبانی که انگاره‌های عهدینی در ذهن داشته‌اند، شکل گرفته است. بر همین اساس، بررسی تطبیقی درباره آموزه‌های اعتقادی بین قرآن و عهدین نتایج بسیار جالبی برای فهم بهتر هر دو متن به‌دست می‌دهد.
الهیات تطبیقی، شاخه‌ای جدید از الهیات است که تلاش می‌کند فهمی عمیق‌تر از آموزه‌های الهیاتی هر دین را در گفتگو با سایر سنت‌های دینی به دست دهد. این شاخه از مطالعات تطبیقی را باید از مهم‌ترین شاخه‌های مطالعات قرآن و عهدین به شمار آورد که هنوز نیازمند تحقیقات بسیار گسترده‌تری است. پدیدار شدن یافته‌ها و دیدگاه‌های جدید در این شاخهٔ مطالعاتی در دهه‌های اخیر، نوید پژوهش‌های عمیق‌تری را در سال‌های آتی می‌دهد.
در این ارائه، به مطالعه تطبیقی «نبوت» در قرآن و عهدین، به عنوان نمونه‌ای از مطالعات الهیات تطبیقی می‌پردازیم. در طی این ارائه با برخی پیچیدگی‌های این مطالعه و نیز با برخی دیدگاه‌های معاصر در این موضوع آشنا می‌شویم. ✅ حضور در این نشست و باقی نشست‌های «درآمدی بر مدرسهٔ تابستانی چهارم انعکاس» برای تمامی علاقه‌مندان آزاد و رایگان است.
✍️ برای ثبت‌نام رایگان در این رویداد، از طریق این لینک اقدام کنید.
✅این ارائه می‌تواند زمینه‌ای تاریخی برای تعدادی از ارائه‌های مدرسهٔ تابستانی چهارم انعکاس با موضوع قرآن و عهدین فراهم آورد.
🔵 بدون اغماض، آیهٔ ۳۴ سوره نساء یکی از پرمناقشه‌ترین آیات قرآن است که تا کنون با تفاسیر متنوع و متکثری مواجه شده است: «الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ وَبِمَا أَنفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ ۚ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِّلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ ۚ وَاللَّاتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ...»
✔️ این آیهٔ سورهٔ نساء، به ویژه عبارت «وَاللَّاتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ» در تفاسیر و آثار فقهی جریان اصلی اسلامی، عموما به‌گونه‌ای تفسیر شده که به شوهر اجازه می‌دهد در صورت «نشوز» همسر خود را مورد ضرب قرار دهد. با این حال ردی در تاریخ تفسیر این آیه وجود دارد که نشان می‌دهد این برداشت تنها تفسیر مستدل آیه نبوده و تشویش در مورد این تفسیر رایج در تمامی تاریخ سنت تفسیری دیده می‌شود. به عبارتی بر خلاف تصور عمومی، اعتراض به این برداشت رایج از آیه، مختص عصر مدرن نیست و مفسرین و علما در طول تاریخ، تفاسیر و بحث‌های متفاوتی را ارائه کرده‌اند.
✔️ثاقب حسین، استادیار دانشگاه لویولا مری‌مونت و فارغ‌التحصیل دانشگاه آکسفورد، در پژوهشی مفصل و چندساحتی توانست این آیه را از منظرهای مختلف و در پرتو یهودیت ربانی فهم و بررسی کند. نتیجه تلاش‌های این پژوهشگر برجسته در قالب مقاله‌ای مفصل با عنوان «بخت تلخ همسر سرکش: برتری، اطاعت و تنبیه در آیه ۳۴ سوره نساء» در سال ۲۰۲۱ منتشر شد.
✔️ اگرچه ارزشمندی مسیر پژوهشی ثاقب حسین به دلایل مختلفی همچون تواضع پژوهشگر نسبت‌به پژوهش‌های پیشین خود واضح و برجسته است، اما میتوان به اهمیت پژوهش او از حیث روش‌شناختی نیز اشاره کرد. «کلمه» در «متن» معنا می‌یابد و متن در ساختارهای ادبی، اجتماعی و فرهنگی‌اش؛ این پژوهشگر نیز با تکیه بر اهمیت بافتار ادبی آیه و فهم دقیق آن برای کاهش خوانش‌های سلیقه‌ای، فارغ از تفاسیر و آثار فقهی به‌دنبال رد پایِ کلمهٔ نشوز –این اصطلاح پربحث و مناقشه‌برانگیز- و کاربرد آن در ساختارهای تازهٔ دیگری می‌گردد: سایر آیات قرآن، شعر دوران جاهلی، شعر متقدم اسلامی، دیگر آثار ادبی قرون اولیه اسلامی و مکتوبات متقدم حدیثی.
✔️ او همچنین نشان داد که فهم‌های بدیلی از جنبه‌های مختلف آیهٔ ۳۴ سورهٔ نساء در قرون اولیهٔ اسلامی و به واسطهٔ برخی احادیث رواج داشته که از سنت فقهی و تفسیری فاصله دارند و در عین حال به برداشت طرح شده در این مقاله بسیار نزدیک‌اند. دنبال‌کردن کلمه «نشوز» در یک بافتار ادبی وسیع‌تر، پایانِ کارِ این پژوهشگر نیست. او رابطهٔ بین این آیه را با مرتبط‌ترین پیشینهٔ مرتبط با آن در ادبیات پساعهدینی، بررسی می‌کند که حول حکم فقهی یهودیت ربانی دربارهٔ سوتاه یا همسر مشکوک به زنا است. ثاقب حسین در این مقاله نشان می‌دهد که میان احکام مرتبط با همسر متهم به نشوز و سوتاه ربانی هم‌پوشانی قابل توجهی وجود دارد که احتمالا نشان‌دهندهٔ اشارهٔ هر دوی آنها به یک مسئله است.
▶️مشاهدهٔ نسخهٔ کامل با زیرنویس فارسی در یوتوب و آپارات انعکاس
✔️ ثاقب حسین که قبل‌تر ترجمهٔ کامل فارسیِ مقاله او با همت گروهی از همراهان انعکاس منتشر شده، در چهارمین مدرسه تابستانی انعکاس نیز حضور دارد. او ارائه‌ای درباره بینامتنیت قرآن و عهدین خواهد داشت که انتظار می‌رود همچون پژوهش‌های او پرنکته و بدیع باشد.
📎 نسخهٔ الکترونیک ترجمهٔ کامل فارسی مقالهٔ ثاقب حسین با عنوانِ:
«بخت تلخ همسر سرکش: برتری، اطاعت و تنبیه در آیهٔ ۳۴ سورهٔ نساء»
سومین اثر از فروست «انعکاس ادبیات»، به ترجمهٔ این مقاله از ثاقب حسین، استادیار کنونی دانشگاه لویولا مری‌مونت و فارغ التحصیل از دانشگاه آکسفورد، دربارهٔ معنای اصطلاح «نشوز» در قرآن، اختصاص یافته است. جدا از عنوانِ متفاوت این مقاله که رویکرد پژوهشگر را در ارائهٔ خوانش‌های نو و بدیع نشان می‌دهد، ساختار و مسیر پژوهشی او در خودِ مقاله نیز از وجوه مختلف همچون شیوه‌های روش‌شناختی، لحن و زبان و... موردتوجه است.
این مقاله که در سال ۲۰۲۱ در مجلهٔ مطالعات قرآنیِ دانشگاه ادینبرا انتشار یافت، با همت جمعی از شرکت‌کنندگان و همراه مدرسهٔ انعکاس به فارسی برگردانده شد تا با سهولت بیشتری در دسترس پژوهشگران فارسی‌زبان در سراسر دنیا و همهٔ علاقه‌مندان این حوزه قرار بگیرد.
به‌ثمرنشستن این تلاش جمعی، نتیجهٔ همراهی بسیاری از دوستان در ترجمه، ویرایش، صفحه‌آرایی، انتشار و بازنشر است که قدردانِ همهٔ آنها هستیم (اسامی آنها در صفحهٔ دوم مقاله آمده است)؛ به‌ویژه ساجده گودرزی که بیشترین سهم را در به ثمر رسیدن ترجمه و ویرایش آن برعهده داشت.
🔵ویدئوی ارائهٔ این مقاله را به همراه چکیده‌ای از آن در لینک زیر ببینید.
⭐️ اصل مقالهٔ حاضر با نشانی زیر قابل دستیابی و ارجاع است: Hussain, Saqib (2021). “The Bitter Lot of the Rebellious Wife: Hierarchy, Obedience, and Punishment in Q. 4:34”,Journal of Qur’anic Studies 23:2, 66-111.
