🔵زبان انگلیسی آکادمیک برای مطالعات اسلامی (کارگاه آنلاین)
انعکاس برای تقویت مهارت‌های آکادمیک، کارگاه زبان انگلیسی ویژۀ مطالعات اسلامی برگزار می‌کند. هدف اصلی این کارگاه ارتقای مهارت فهم محتوای آکادمیک ــــ‌‌به ویژه مهارت خواندن متون علمی و درک مطلب شنیداری درس‌گفتار‌ها‌ـــ در حوزۀ مطالعات اسلامی است.
👤 محمدمهدی جعفری، مترجم همزمان مدارس انعکاس، با بهره‌گیری از تجربه‌اش در تدریس زبان تخصصی و بازخورد‌های ترجمه‌های هم‌زمانش از ارائه‌های مدارس انعکاس، این دوره را طراحی کرده و تدریس خواهد کرد.
⭐️ این دوره برای دانشجویان و محققان مطالعات اسلامی با سطح زبان متوسط به بالا طراحی شده است. پیش‌نیاز شرکت در این کارگاه، یکی تسلط به زبان انگلیسی در حد متوسط معادل B1 است و دیگری آشنایی با مفاهیم پایه در مطالعات اسلامی.
🎓 ۱۲ جلسه 📈 شروع دوره از ۱۵ بهمن ↔️ سه جلسه در هفته، روز‌های فرد ⏲ ساعت ۱۸:۰۰ تا ۱۹:۳۰
🗓 مهلت ثبت‌نام ۱۲ بهمن 🔵 فرصت ثبت‌نام زودهنگام و استفاده از تخفیف تا ۵ بهمن
🔴 معرفی گنجینۀ آنلاین سنگ‌نبشته‌های باستانی شمال عربستان: «OCIANA»
قرآن کجا متولد شده است؟ قرآن متنی‌ست که تعامل تنگاتنگی با فرهنگ، مناسک و رسومِ اعرابِ پیش از اسلام دارد. پس اگر بخواهیم فهمی از آن داشته باشیم، باید که شناختی از آن پس‌زمینه داشته باشیم. اما شناختِ این پس‌زمینه با دشواری‌هایی همراه است.
از یک‌سو، خیلی از منابعی که درباره‌ی آن دوره در دسترسِ ما قرار دارد، بعد از ظهور اسلام نوشته شده و معمولاً منابعی دست‌دوم به‌حساب می‌آیند. از سوی دیگر، منابع ارزشمندی هستند که اطلاعات دست‌اولی از آن پس‌زمینه دارند و کمک زیادی به فهم قرآن می‌کنند (مثلا نگاه کنید به ویدئوی ریشۀ نام قرآنی «عیسی» و کتاب «دین و آیین‌های عربستان پیشااسلامی»)؛ اما این منابع به‌راحتی در دسترسِ ما نیستند. این‌ها عمدتا سنگ‌نبشته‌هایی‌اند که در بیابان‌های شمال شبه‌جزیرۀ عربستان پراکنده‌اند و تازه اگر به دست ما برسند، خواندن‌شان آسان نیست؛ چرا که به خطوط غیرعربی، مثل صفایی و ثمودی و یونانی، نوشته شده‌اند.
🔵 وبسایت OCIANA همین‌جا به کار ما می‌آید: این وبسایت از یک‌طرف گنجینۀ ارزشمندی است که دسترسی به انبوهی از آن سنگ‌نبشته‌های پراکنده را یک‌جا برای پژوهشگران فراهم می‌کند. علاوه بر این، ابزارهایی دارد که هم به ما کمک می‌کند که در میان این سنگ‌نبشته‌ها جست‌و‌جو کنیم و هم امکان دیدن تصویر آنها، آوانویسی و حتی ترجمه‌شان را برای‌مان فراهم می‌کند.
ساینای از سال ۲۰۱۸ مدیر و پژوهشگر اصلی پروژه «تفسیر قرآن: پارادایم تلفیقی» در دانشگاه آکسفورد است. این پروژه تلاشی است برای تفسیر انتقادی همه‌جانبه تاریخی، ساختاری، ادبی و محتوایی چهار سوره نخست قرآن. در این جلسه، ساینای گزارشی درباره این پروژه تفسیری مهم ارائه خواهد داد و پیرامون مسائلی از قبیل الزامات هرمنوتیکی اساسی این تفسیر، ابزارهای روش‌شناختی آن و ساختار و طرح کلی آن بحث خواهد کرد.
🔵نیکلای ساینای دانش‌آموخته مقطع دکتری در دانشگاه آزاد برلین، عضو آکادمی بریتانیا و استاد مطالعات اسلامی در دانشگاه آکسفورد است. جدیدترین کتاب او «اصطلاحات کلیدی قرآن: واژه‌‌نامه‌ای انتقادی»، که در سال ۲۰۲۳ به چاپ رسیده، با استقبال زیادی مواجه شده است.
🗓 سه‌شنبه ۲۴ بهمن ۱۴۰۲ ساعت ۲۱:۳۰ - ۲۳ (به وقت تهران)
💠کنفرانس «تدوین یک سنت: تاریخ و تطور مجموعه‌های حدیثی متقدم امامیه»
✅ این کنفرانس از ۱۲ تا ۱۳ فوریه (۲۳ تا ۲۴ بهمن) به صورت حضوری در مؤسسۀ المهدی (برمینگام) برگزار می‌شود و هدف از آن، فراهم کردن بستری برای پرداختن به موضوعات مختلف مرتبط با حدیث متقدم امامیه است.
ارتقای میزان مشارکت پژوهشگران ایرانی در آکادمیای جهانی مطالعات اسلامی همواره از دغدغه‌های انعکاس بوده‌است. در همین راستا، زمستان پارسال، «جایزهٔ سالانه انعکاس-حامی برای مقاله‌نویسی در مطالعات اسلامی» اطلاع‌رسانی شد که تلاشی برای تسهیل این مشارکت برای دانشجویان و دانش‌آموختگان تحصیلات تکمیلی است.
✔️ جایزه انعکاس- حامی با حمایت مالی شماری از سخنرانان «مدرسه تابستانی دوم انعکاس» و «موسسه حامی علوم انسانی» برگزار می‌شود. حامی یک موسسه مردم نهاد و ثبت شده در ایران است که تا امروز تعداد قابل توجهی از نخبگان علوم انسانی را برای حضور در مجامع علمی بین‌المللی، حمایت مالی کرده است. 🆔@haameeorg 🌐www.haamee.org
در ادامه، گزارشی از فرآیند اولین سری برگزاری، داوری و انتخاب برندهٔ این جایزه را برای مخاطبان انعکاس ارائه می‌کنیم.
✅ فراخوان اولیهٔ جایزه در ۲۸ اسفند ۱۴۰۱ در حساب انعکاس در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. این فراخوان تنها در تلگرام ۳۷۵ بار به اشتراک گذاشته شد و بیش از ۲۰ هزار بار دیده شد. تا پایان مهلت فراخوان، ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۲، در مجموع ۷۴ پروپوزال در موضوعات مختلف همچون تاریخ، هنر، علوم اجتماعی، حدیث، قرآن، فقه و حقوق، روانشناسی و فلسفه و کلام دریافت شد.
✔️ در ابتدا، دبیران جایزه حدود نیمی از پروپوزال‌ها را که قابلیت داوری داشتند، برای ادامه مراحل داوری انتخاب کردند. در مرحلهٔ دوم، پروپوزال‌ها توسط داوران متخصص به صورت دوسو-کور داوری شدند. ملاک‌های داوری عبارت بودند از جزئی بودن موضوع، نوآوری، آشنایی نویسنده با ادبیات بحث، قابلیت انجام تحقیق در بازهٔ زمانی نُه ماه، ارتباط موضوع به عنوان جایزه (مطالعات اسلامی) و شانس انتشار در مجلات معتبر انگلیسی زبان. بر اساس نمرات داوری‌ها، هشت پروپوزال برگزیده شدند.
✅سومین مرحله داوری به صورت یک مصاحبهٔ فارسی با حضور نویسنده و یک گروه چهار نفره داوری تنظیم گردید. در این مصاحبه هریک از نویسنده‌ها، پروپوزال خود را ارائه نموده و به پرسش‌های داوران پاسخ دادند. در نتیجه این مصاحبه‌ها، پنج پروپوزال برای مصاحبه نهایی انتخاب شدند و به پروپوزال‌های برگزیده فرصت داده شد تا به مدت یک ماه پروپوزال نهایی خود را برای ارائه در یک جلسه مصاحبه به زبان انگلیسی در مرحله چهارم داوری آماده کنند.
✔️ در آخرین مرحله از داوری جایزهٔ سالانه انعکاس_حامی، کمیته داوری جایزه امسال از نفرات (یا استادان) زیر تشکیل شد: ۱. نورا اشمید (دانشگاه هامبورگ/دانشگاه آکسفورد) ۲. علیرضا دوستدار (دانشگاه شیکاگو) ۳. محمدصالح زارع‌پور (دانشگاه منچستر)
🔹 علاوه بر این که نفر اول برندهٔ جایزهٔ ویژهٔ انعکاس-حامی شد، با همت و کمک برخی نهادهای دانشگاهی و اشخاص حقیقی، به نفرات دوم تا پنجم نیز جایزهٔ ده میلیون تومانی برای انتشار مقالاتشان اختصاص یافت. اسامی برگزیدگان جایزه در پیام بعدی منتشر خواهد شد.
در انتها، از تأخیر پدید آمده در اعلام عمومی برندگان پوزش می‌خواهیم. این تأخیر ناشی از هم‌زمانی با دیگر فعالیت‌های انعکاس و تلاش برای افزایش منابع جهت حمایت از تعداد بیشتری از برگزیدگان بود؛ امیدواریم با مدیریت بهتر زمان، جایزهٔ سال آینده - که به زودی فراخوان آن منتشر خواهد شد - دقیقاً مطابق برنامهٔ زمانی اعلام شده پیش رود.
💎 معرفی «رساله‌ای فارسی از اورشلیم در باب نَسَب امامان شیعه» از مجید دانشگر
Daneshgar, Majid. (2024). A Persian Treatise on the Genealogy of Shīʿa Imāms from Jerusalem. DABIR, 1(aop), 1-13.
⭐️ چند روز پیش مجید دانشگر مقاله‌ای با عنوان «رساله‌ای فارسی از اورشلیم در باب نسب امامان شیعه» منتشر ساخت. این مقاله در بردارندهٔ یک پیشگفتار٬ ویراست فارسی و ترجمه انگلیسی بخشی از یک نسخهٔ خطی (BSB.Cod.pers.167a) محفوظ در کتابخانه ایالتی بایرن در شهر مونیخ آلمان است. کاتب این نسخه فردی است ساکن منطقه «دروار» در «مازندران» که متن فارسی را بر اساس نسخه‌ای قدیمی به تاریخ ۳۳۹ هجری قمری در «مسجد الأقصی» بازنویسی کرده است. وجود عبارت‌های لعن و نفرین علیه امویان و عباسیان، و سپس حذف آنها توسط خواننده‌ای دیگر نشان از جنجالی بودن این متن و دست‌به‌دست شدن آن بین شیعیان صفوی و سنی‌های عثمانی دارد. این رساله شیعی با چهار رساله دیگر، که اکثرا توسط عثمانی‌های نگاشته شده‌اند، صحافی شده است.
⭐️ دانشگر این نسخه را در بین سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ و در حین انجام پروژه ماری-کوری اتحادیه اروپا درباره «سانسور متنی در ادبیات اسلامی» شناسایی و بررسی کرد.
⭐️ این مقاله در شمارهٔ اخیر مجلۀ «دبیر (DABIR) | آرشیو دیجیتال مرورها و یادداشت‌های کوتاه ایران‌پژوهی» به سردبیری شروین فریدنژاد و تورج دریایی از انتشارات بریل منتشر شده است.
🔗 آکادمی دین آمریکا، که بزرگترین محفل دین‌پژوهی در آمریکا و جهان است، کنفرانس مجازی‌ای را در ۲۵-۲۷ ژوئن ۲۰۲۴ (۵-۷ تیر ۱۴۰۳) برگزار می‌کند. مهلت ارسال پروپوزال مقاله برای این کنفرانس تا ۸ مارس (جمعه ۱۸ اسفند) است. شایسته ذکر است که این کنفرانس مجازی مجزا از کنفرانس حضوری این نهاد در ماه نوامبر است.
🔴انعکاس به سه نفر از دانشجویان یا پژوهشگرانی که چکیده‌شان برای ارائه در کنفرانس آنلاین پذیرفته شود، کمک‌هزینه اعطا می‌کند. این کمک‌هزینه شامل پرداخت کامل هزینه ثبت‌نام می‌شود.
برای درخواست کمک‌هزینه، پس از پذیرش مقاله با ادمین انعکاس در تلگرام @inekas_admin تماس بگیرید.
لازم به ذکر است ارسال چکیده و پروپوزال رایگان است و نیازی به عضویت ندارد. تنها در صورت پذیرش، برای ارایه در کنفرانس نیاز به پرداخت حق عضویت است.
📎 نسخهٔ الکترونیک ترجمهٔ فارسی مقالهٔ «رسم قرآن چه زمانی تثبیت شد؟ - بخش نخست» نیکلای ساینای
دومین اثر از فروست «انعکاس ادبیات»، به بخش نخست مقالهٔ دو بخشی نیکلای ساینای، استاد برجسته مطالعات اسلامی در دانشگاه آکسفورد، اختصاص یافته است. این مقاله در سال ۲۰۱۴ در دو شمارهٔ پیاپی از بولتن مدرسه مطالعات شرقی و آفریقایی (دانشگاه لندن) منتشر شده است. این فایل به ترجمهٔ بخش اول آن اختصاص دارد. ترجمهٔ گروهی این اثر به همت جمعی از مترجمان و ویراستاران به انجام رسیده است. ترجمه بخش دوم این مقاله را از اینجا بخوانید.
🔵 نیکلای ساینای به مناسبت ترجمهٔ فارسی این اثر توسط انعکاس، مقدمه‌ای اختصاصی بر آن نگاشته است. ترجمهٔ این مقدمه را در اینجا و متن انگلیسی و ترجمهٔ کامل با ارجاعات را در همین فایل بخوانید.
🔗 اطلاعات کتابشناختی ترجمه: ساینای، ن. (۱۴۰۲). «رسم قرآن چه زمانی تثبیت شد؟» (حامد علیا، مترجم.). ویراست اول. مجموعه آنلاین «انعکاس ادبیات» (https://t.me/inekas/430).
💎معرفیمقالهٔ «رسم قرآن چه زمانی تثبیت شد؟» از نیکلای ساینای
✔️ از دههٔ ۷۰ میلادی، گروهی از پژوهشگران تجدیدنظرطلب تلاش کردند این باور رایج را که قرآن زمان عثمان تدوین شده است به چالش بکشند. بیشتر پژوهشگران غربی و نیز مسلمانان بر این باورند که قرآن در زمان خلیفهٔ سوم، عثمان تدوین شده است. امّا با انتشار آثار تجدیدنظرطلبان، مانند مطالعات قرآنی ونزبرا، ایدهٔ تدوین متأخر قرآن –زمان عبدالملک مروان (م. ۸۶ ق)– مطرح شد. در سال‌های بعد، این ایدهٔ تدوین متأخر قرآن از سوی برخی پژوهشگران توسعه یافت و در میان طیفی از تجدیدنظرطلبان جا افتاد. اما به طور همزمان، از همان روزها، این ایدهٔ چالش‌برانگیز، واکنش‌های متعددی را برانگیخت.
✅یکی از مهم‌ترین تحقیقات علمی که ایده تدوین متأخر قرآن را به چالش کشیده است، مقالهٔ دو بخشی «رسم قرآن چه زمانی تثبیت شد؟» از نیکلای ساینای، استاد برجستهٔ مطالعات اسلامی در دانشگاه آکسفورد است. نیکلای ساینای در این مقالهٔ پر ارجاع به داوری این ایده می‌نشیند. هدف اصلی ساینای در این مقاله نشان دادن سازگاری شواهد اصلی مورد استفادهٔ تجدیدنظرطلبان با ادعای مخالف ایشان است. به باور ساینای، شواهد ادبی و مادی مورد استناد تجدیدنظرطلبان، با ادعای رایج‌تر تدوین قرآن در زمان عثمان نیز کاملاً سازگار است و دلالتی بر مدعای ارائه شده ندارد و لذا نتیجه‌گیری برای به تعویق انداختن تاریخ تدوین قرآن موجه نیست. البته ساینای بر این نکته تأکید می‌کند که رد استدلال تجدیدنظرطلبانه بدان معنا نیست که بحث‌های تجدیدنظرطلبان را از جنس بحث‌های صرفا جدلی بدانیم؛ بلکه تنها استدلال آنان است که مورد نقد قرار می‌گیرد.
✔️نیکلای ساینای، از برجسته‌ترین اساتید و پژوهشگران مطالعات قرآنی در آکادمیای غرب است. وی در سال ۲۰۰۷ از دکترای خود زیر نظر آنگلیکا نویورث در دانشگاه آزاد برلین دفاع کرد و از سال ۲۰۱۱ استاد مطالعات اسلامی در دانشکده مطالعات خاورمیانه و آسیایی (با نام سابق مطالعات شرق‌شناسانه) در دانشگاه آکسفورد بوده و از امسال به عضویت فرهنگستان بریتانیا درآمده است. وی تا کنون بیش از ۶ کتاب و مجموعه مقالات و بیش از ۲۰ مقاله در مطالعات قرآنی منتشر کرده (فهرست آثار) که مهم‌ترین آنها، کتاب «اصطلاحات کلیدی قرآن»، چند ماه پیش انتشار یافت و در آکادمیای قرآن‌پژوهی، به طور گسترده از آن استقبال شد. اما در این میان، مقالهٔ «رسم قرآن چه زمانی تثبیت شد؟» از ساینای، شاید بیشترین توجه را به خود جلب کرده باشد. این مقاله تاثیر بسزایی در تحقیقات پس از خود داشته و تا کنون بیش از ۱۰۰ بار مورد ارجاع قرار گرفته است.
✔️ این مقاله، در دو بخش در سال ۲۰۱۴ در بولتن مدرسه مطالعات شرقی و آفریقایی (دانشگاه لندن) منتشر شد که بخش اول آن به ارزیابی شواهدی می‌پردازد که برای نهایی‌شدن متن قرآن در اواخر قرن هفتم میلادی/ دوم هجری به آن استشهاد شده است؛ در این مقاله نشان داده می‌شود که شواهدی که مورد استناد تجدیدنظرطلبان قرار می‌گیرد، مانند کتیبه‌های قبة‌الصخرة و متون مکتوبی از دوره‌های نخستین (مثل نوشته‌های عبدالمسیح کندی و یوحنای دمشقی)، با تاریخ‌گذاری سنتی تدوین قرآن ناسازگار نبوده و بر مدعای تجدیدنظرطلبان دلالتی ندارند. بخش آخر مقاله، استنادات پاتریشا کرونه به تفاوت تشریع قرآن با فقه متقدم اسلامی برای اثبات تاخر تدوین قرآن را به محک نقد می‌گذارد.
🔗 اطلاعات کتابشناختی مقاله: Nicolai Sinai (2014), "When did the consonantal skeleton of the Quran reach closure? Part I", Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London Vol. 77, No. 2. pp. 273-292
🔵 انعکاس برای اولین بار، این مقاله را مطابق نسخهٔ انگلیسی و در دو بخش، به فارسی ترجمه کرده است که بخش نخست آن، از اینجا قابل دریافت است و بخش دوم نیز به زودی منتشر خواهد شد. این مقاله پیشتر در حلقهٔ مطالعاتی انعکاس هم‌خوانی شده بود که همزمان با این مطالعه، با همت برخی از شرکت‌کنندگان، مقاله به صورت گروهی ترجمه و سپس ویراستاری شد. انعکاس از تمامی دوستانی که در این فرآیند مشارکت داشتند سپاسگزار است.
🔗 اطلاعات کتابشناختی ترجمه: ساینای، ن. (۱۴۰۲). «رسم قرآن چه زمانی تثبیت شد؟ - بخش نخست» (حامد علیا، مترجم.). ویراست اول. مجموعه آنلاین «انعکاس ادبیات». (https://t.me/inekas/430)
🔴 نیکلای ساینای به مناسبت ترجمهٔ فارسی این اثر توسط انعکاس، مقدمه‌ای اختصاصی بر آن نگاشته است. ترجمهٔ این مقدمه را در اینجا و متن انگلیسی و ترجمهٔ کامل با ارجاعات را در فایل ترجمه بخوانید.
🎞 پیش از این، فرهاد قدوسی در سلسه جلسات «مباحث قرآنی: جمع‌آوری و تدوین قرآن»، در انجمن ذکر، به ارائهٔ این مقاله پرداخته است. بخش اصلی جلسهٔ پنجم، به ارائهٔ بخش نخست مقاله اختصاص دارد. ویدئوی آن را در آپارات و یوتوب مشاهده کنید.
🟣 مقدمهٔ اختصاصی نیکلای ساینای برای خوانندگان فارسی‌زبان انعکاس
هنگامی که فهمیدم انعکاس در حال آماده کردن ترجمهٔ فارسی مقالهٔ ۲۰۱۴ من «رسم‌الخط قرآن چه زمانی تثبیت شد؟» برای انتشار است، بسیار مفتخر و خوشحال شدم. هنوز ارتباط و گفتگو بین دانشجویان و قرآن‌پژوهان مستقر در جهان اسلام از یک سو و دانشجویان و قرآن‌پژوهان مستقر در اروپا و آمریکای شمالی از سوی دیگر بسیار کم است. بدیهی است ترجمه‌ها راهی عالی برای تغییر تدریجی این وضعیت‌اند و من از همهٔ کسانی که برای ارائهٔ مقالهٔ من به فارسی زحمت کشیده‌اند سپاسگزارم.
مقالهٔ بازنشر شده در اینجا البته دیگر به طور کامل وضعیت فعلی بحث‌های دانشگاهی در این موضوع را منعکس نمی‌کند. البته ادعای اصلی من —یعنی اینکه رسم استاندارد قرآن تا حدود ۳۰ هجری به وجود آمد و عثمان آن را به عنوان متن استاندارد اعلام کرد— همچنان مورد اتفاق اکثر قرآن‌پژوهانی است که به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی یا آلمانی می‌نویسند؛ اما در دههٔ گذشته کارهای مهم بیشتری در مورد نسخه‌های خطی متقدم قرآن و نخستین روایت‌های مکتوب قرآن، سنت‌های قرائت قرآن، و پیامدهای رسم‌الخط تثبیت‌شدهٔ قرآن برای فهم ویژگی‌های زبانی عربی قرآنی انجام شده است. برای مثال، مارین فان‌پوتن نحوهٔ املای عبارت «نعمة/نعمت الله» را در چهارده نسخۀ خطی متقدم قرآن بررسی کرده و دریافته است که استفادهٔ یکپارچهٔ آنها از «ت» یا «ة» در جاهای یکسانی از متن، دلالت بر این دارد که همهٔ این نسخه‌ها از یک کهن‌الگوی مکتوب نشأت گرفته‌اند (نک. فان‌پوتن، «"نعمة/نعمت الله" به مثابۀ شاهدی برای یک نسخۀ اولیه عثمانی مکتوب»). به طور کلی، حتی در پرتو آثار جدیدتر، من همچنان اکثر استدلال‌های ارائه شده در مقالۀ ۲۰۱۴ خود را معتبر می‌دانم؛ از جمله تلاشم برای نشان دادن اینکه برخی ویژگی‌های درونی قرآن به راحتی با این فرضیه سازگار نیست که متن قرآن در اواخر سلطنت عبدالملک تثبیت شده باشد. اما چنان‌که در مقالهٔ ۲۰۱۴ هم گفتم، این نکته را نیز می‌افزایم که پژوهش تاریخی نمی‌تواند این فرضیه را رد کند که ممکن است برخی اصلاحات و اضافات در متن قرآن در حوالی دههٔ اول پس از مرگ پیامبر انجام شده باشد. (مثلاً در این باره نک: ساینای، اصطلاحات کلیدی قرآن). شایسته ذکر است که «نمی‌توان رد کرد» به این معناست که من مطمئن نیستم که بتوان برای این ایده، استدلال ایجابی ارائه کرد؛ [تنها] می‌توان گفت «الله اعلم».
مطمئناً رواست که بگویم مقالهٔ من همه را قانع نکرده است. همانطور که من در مقالهٔ در حال انتشارم —که از جهات خاصی دنبالهٔ مقاله حاضر است— با جزئیات بیشتر بحث خواهم کرد (ساینای، «فیل مسیحی در اتاق مکی»، در حال انتشار)، محققانی مانند استیون شومیکر همچنان معتقدند که متن استاندارد قرآن احتمالاً در زمان عبدالملک مدوّن و منتشر شده و بسیاری از محتوای آن بازتاب کلمه‌به‌کلمهٔ پیام‌های محمد در نخستین دهه‌های [دعوت او] نیست. تک‌نگاری اخیر شومیکر با عنوان تکوین قرآن، تلاشی جامع برای بازگو کردن ایدهٔ تاریخ‌گذاری قرآن در دورهٔ امویان است که برخی جاهایش در گفت‌وگوی صریح با مقالهٔ حاضر است. اگرچه اینجا جای پرداختن به جزئیات نیست، اما همچنان معتقدم که الگوی شومیکر مشکلات عمده‌ای را به دنبال دارد؛ بدین معنا که چارچوب تبیینی‌ای که این الگو برای پیدایی قرآن فراهم می‌آورد به اندازهٔ سناریوی سنتی رضایت‌بخش نیست؛ بر اساس سناریوی سنتی، متن قرآن عمدتاً پیش از دورهٔ فتوحات در مکه و مدینه ابلاغ شده بود و تا حدود ۳۰ هجری یکسان‌سازی شد. (به ویژه برای اشکالاتی که به شومیکر و دیگرانی که به طور کلی با او موافق‌اند شده‌اند، نک. ساینای، «فیل مسیحی در اتاق مکی»، در حال انتشار و لیتل، «در دفاع از رسمی‌سازی عثمانی»، در حال انتشار.)
با این حال، به همان اندازه مهم است که تأکید کنیم اصولاً پژوهش تاریخی صرفاً می‌تواند تقریبی باشد و جنبه‌هایی از مدل سنتی پیدایی قرآن وجود دارد که دست‌کم ناهنجاری جزئی در تبیین ایجاد می‌کند. با توجه به عدم قطعیت موجود در هر بازسازی تاریخی، مناسب است در مورد پژوهش‌هایی که پیشنهاد می‌کنند مفروضات تاریخیِ عموماً پذیرفته‌شده را تحت بررسی انتقادی قرار دهند، ذهنی باز داشته باشیم. حتی اگر در نهایت معلوم شود که مفروضات مورد بحث همچنان معتبرند، این احتمال وجود دارد که در پی این بحث، بینش تاریخی ما به نحوی پیشرفت کرده باشد. بنابراین من این اتهام را رد می‌کنم که آثاری که جنبه‌های روایت استاندارد ظهور قرآن را زیر سؤال می‌برند، لزوماً چیزی بیش از حملاتی با انگیزه‌های جدلی علیه اعتقادات عمیق اسلامی نباشند.
🔵 برای مطالعهٔ متن اصلی این مقدمه به همراه اطلاعات کتابشناسی منابع مورد ارجاع، به فایل ترجمهٔ مقاله رجوع کنید.
Afsaruddin, A. (Ed.). (2023). The Oxford Handbook of Islam and Women. Oxford University Press.
به کوشش محدثه نادری و راضیه شریف‌زاده
⭐️ دستینه اسلام و زنان آکسفورد تلاش می‌کند تا مسائل مربوط به زنان و اسلام را به شکلی عمیق و گسترده پوشش دهد. مقالات این مجموعه را پژوهشگرانی مشهور در این حوزه نوشته‌اند؛ مقالاتی که شامل تحلیل‌های پیچیده و پیشرفته‌ای از موضوعاتی مانند تفسیر آیات قرآن درباره جایگاه و نقش‌های زنان یا تحلیل احادیث در این موضوع می‌شوند. مسائل مربوط به زنان، احکام شرعی در رابطه با حقوق قانونی و اجتماعی زنان، فعالیت‌های علمی و ادبی زنان مسلمان در طول تاریخ، و کنش‌گری آنها در جوامع امروزی با اکثریت مسلمان، از دیگر مسائلی است که در این اثر بدان پرداخته شده است. مقالات این جلد طیف وسیعی از دیدگاه‌ها را در مورد این موضوعات کلیدی ترسیم می‌کند و مهم‌تر از همه، بر تنوع موجود در زندگی زنان مسلمان، چه در دوره‌های پیشامدرن و چه در دوره مدرن تأکید می‌کند. این مقالات توجه دقیقی به زمینه‌های تاریخی سیاسی زندگی زنان دارند؛ زمینه‌هایی که در چهارچوب افکار و اعمال شخصیت‌های کلیدی تاریخ اسلام مشخص می‌شوند. چنین رویکردی منجر به مطالعات دقیق واقعیت زیسته‌ی زنان مسلمان در زمان‌ها و مکان‌های مختلف می‌شود. این رویکرد مسئله‌اش مفروضات عینی درباره جنسیت و عاملیت در بافت جوامع مسلمان است؛ مفروضاتی که هنوز هم رایج‌اند.
دستینه اسلام و زنان آکسفورد در هفت بخش و ۳۲ فصل تنظیم گردیده‌است. عناوین فصل‌های کتاب و مقالات هر فصل جهت آشنایی بیشتر معرفی می‌گردد:
⭐️ مقدمه: رمزگشایی زندگی زنان مسلمان. مذهب، عاملیت، و گوناگونی اسما افسرالدین (ایندیانا)
⭐️ بخش دوم: متون بنیادی و تفسیر آنها ۱. قرآن و زن هیبا ابوجیری (ویلانوا) ۲. تفسیرهای کلاسیک در آیات کلیدی قرآن در مورد زنان هادیا مبارک (کویینز شارلوت) ۳. زنان در احادیث فریال سالم، (کالج اسلامی امریکا) ۴. خوانش‌های نوین قرآن از منظر جنسیت اسما افسرالدین (ایندیانا) ۵. خوانش‌های نوین حدیث از منظر جنسیت خالد ابوالفضل، (UCLA)
⭐️ بخش سوم: زنان و حقوق اسلامی ۶. ازدواج، طلاق، ارث در حقوق اسلامی و تلاش‌های پیشامدرن مریم شیبانی (برندیس) ۷. وضعیت زنان مسلمان در حقوق مدرن خانواده و شخصی سهیره صدیقی (جورج‌تاون) ۸. حقوق و وظایف زنان در متون حقوقی کلاسیک؛ خوانش‌های مدرن ناتانا دلانگ-باس (کالج بوستون)
⭐️ بخش چهارم: رمزگشایی از زندگی زنان؛ زنان در تاریخ و متون ۹. زنان مسلمان متقدم به عنوان الگوهای اخلاقی در ادبیات اسلامی کلاسیک؛ المبشرات بالجنه یاسمین امین (اکستر) ۱۰. زنان به عنوان نمونه های اخلاقی در شیعه اثنی عشری ماریا دکاکه، (جورج‌میسن) ۱۱. زنان به عنوان انتقال دهندگان دانش اسما سعید (کالیفرنیا) ۱۲. زنان مسلمان و زندگی عبادی زهرا ایوبی (دارتموث) ایمان عبدالکریم (ییل) ۱۳. زنان به عنوان نویسندگان در دوره پیشامدرن سامر م. علی (میشیگان) ۱۴. زنان به عنوان بازیگران اقتصادی در جهان پیشامدرن اسلام امیره سنبل (جورج‌تاون)
⭐️ بخش پنجم: واقعیت‌های زیسته زنان و فعالیت‌های مذهبی و اجتماعی آنان در دوران مدرن ۱۵. زن در مسجد؛ مبارزه با فضای عمومی و اقتدار مذهبی ماریون کتز (نیویورک) ۱۶. مذاکره در مورد مادری، دین، و واقعیت های زندگی مدرن مارگارت عزیز پاپانو (کویینز کانادا) ۱۷. زنان به عنوان رهبران دولت مدرن تامارا سون (جورج‌تاون) ۱۸. کنش‌گری مذهبی و اجتماعی زنان در فلسطین، لبنان و سوریه الیزابت برانسون (ویسکانسین) ۱۹. کنش‌گری مذهبی و اجتماعی زنان در مصر و شمال آفریقا نرمین علام (راتگرز) ۲۰. کنش‌گری مذهبی و اجتماعی زنان در ایران سیما گلستانه (کرنل) ۲۱. کنش‌گری مذهبی و اجتماعی زنان در ترکیه کیارا ماریتاتو (تورین) ۲۲. کنش‌گری مذهبی و اجتماعی زنان در آسیای جنوبی الورا شهاب الدین (برکلی) ۲۳. کنش‌گری مذهبی و اجتماعی زنان در جنوب شرقی آسیا نلی ون دورن-هاردر (ویک فارست) ۲۴. کنش‌گری مذهبی و اجتماعی زنان در چین ماریا جاشوک (آکسفورد) من که (نورث‌وست مینزو) ۲۵. کنش‌گری مذهبی و اجتماعی زنان در جنوب آفریقا نینا هول (اسلو) ۲۶. کنش‌گری مذهبی و اجتماعی زنان در ایالات متحده آمریکا جولیان هامر (کارولینای شمالی) ۲۷. کنش‌گری مذهبی و اجتماعی زنان در اروپای غربی ژانت جویلی (سیراکیوز) ۲۸. کنش‌گری مذهبی و اجتماعی زنان در عربستان سعودی و کشورهای خلیج فارس آلینا لیلویا (آریزونا)
⭐️ بخش ششم: روایت های مدرن از خود؛ زنان درباره زنان می‌نویسند ۲۹. بازنمایی‌های مدرن از همسران پیامبر اسلام رقیه یاسمین‌خان (کلرمونت) ۳۰. ادبیات فمینیستی مدرن و معاصر مسلمان؛ یک مرور کلی میریام کوک (دوک)
⭐️ بخش هفتم: اسلام، زن و عرصه عمومی جهانی ۳۱. توانایی زنان در انتخاب لباس و سبک پوشش؛ تاریخ و سیاست حجاب آنا پیلا (نورث‌وسترن) ۳۲. زنان مسلمان به عنوان یک الگوی فرهنگی؛ گفتمان‌های جهانی و سیاست قربانی بودن کاترین بولاک (تورنتو)
در سال ۲۰۲۰، هنگامی که قصد داشتم در دوره‌ی کارشناسی دانشگاه مونستر در رشته کلام اسلامی نظریه‌های وحی را در تاریخ اندیشه‌ی اسلامی درس بدهم، مجبور به بازگشت به پرسشی شدم که ظاهراً در مرکز این نظریه‌ها قرار دارد، یعنی پرسش از صفت کلام الله.
در زمینه‌ی مدرن بحث، همچنان که می‌دانیم، این تجربه‌ی خود وحی، آن گونه که به انسانی خاص یعنی پیامبر داده شده است و فرآیند صورت‌بندی آن در قالب زبانی خاص، در مرکز پژوهش فلسفی قرار دارد. اما این پرسش در سنت اندیشه‌ی اسلامی عموماً به این شکل مطرح می‌شد که چه چیزی در الله امکان سخن‌گفتن او را فراهم می‌آورد. پاسخ به این پرسش به طور ساده صفت کلام یا گفتار بود. با این حال، چگونگی فهم این صفت، نحوهٔ ارتباط آن با ذات الله، نسبت آن با زبان و بسیاری از پرسش‌های دیگر، موضوع بحث‌های بی‌شمار و منبع اختلافات جدی میان متکلمان، فیلسوفان و عرفا بود.
با جستجو برای متن‌های پژوهشی درباره صفت کلام که بتواند مورد استفاده دانشجویان قرار بگیرد، متوجه شدم پژوهش‌ها درباره‌ی این موضوع و به طور کلی پرسش از صفات، «ذات» و ساختار درونی الله تا چه اندازه محدود است. با توجه به اهمیت نظری و محوریت این پرسش در اندیشه‌ی اسلامی، تصمیم گرفتم قدمی برای احیای این پرسش بردارم. این مجموعه مقالات با این دغدغه طراحی شد و به انجام رسید.
در این مجموعه، برخی از رویکردهای فلسفی و کلامی در این بحث در میان فیلسوفان و مکاتب کلامی مثل تشیع، ماتریدیه، سلفیه و بَهشَمیه معرفی می‌شوند. با بازاندیشی این پرسش در سنت اسلامی به روشنی می‌توان دید که حتی مفهومی مثل مفهوم الله، که در مرکز هر خوانشی از اسلام قرار دارد، بسیار مورد اختلاف و متکثر بوده است و بارها و بارها در تاریخ اندیشه‌ی اسلامی بازتعریف شده است.
🗂فهرست مقالات
بخش اول: خدای فیلسوفان
۱.رقص با شیطان یا مناجات با فرشتگان؟ کاربست برهان‌های فلسفی در بحث از اوصاف خدا توسط رازی مهمت فاتح ارسلان (دانشگاه استانبول)
۲.امر بیان‌ناپذیر و فرآیند تعین آن: تأملات صدرالدین شیرازی درباره مبدأ منصوره خلیلی‌زند (دانشگاه فرایبورگ)
۳.عشق الهی در فلسفه اسلامی سده‌های میانه کالین فیتسپاتریک مورتا (دانشگاه رادبود)
۴.بساطت الهی، دئوس رِوِلاتوس، و اسمای الهی در الهیات فلسفی ملاصدرای شیرازی (۱۵۷۱-۱۶۳۶) سجاد رِضوی (دانشگاه اکستر)
بخش دوم: خدای متکلمان
۵.دیدگاه ابوالهذیل علاف در باب بساطت الهی عبدالحکیم یوسف الخلیفی (دانشگاه قطر)
۶.آیا وصف «بقاء» وجود دارد؟ دیدگاه متکلمان سنی در باب بقای الهی آنگلیکا برودِرسِن (دانشگاه بوخوم)
۷.نورالدین صابونی و اوصاف الهی: چکیده‌ای از کلام ماتُریدی آنگلیکا برودِرسِن (دانشگاه بوخوم)
۸.آیا یک فیل در محضر ماست که نمی‌توانیم آن را ببینیم؟ غوری در گفتمان‌های بَهشَمی در باب اوصاف آلنور دنانی (پژوهشگر مستقل)
۹.قدرت و اراده خدا در کلام سیف‌الدین آمِدی احمد هوسیچ (دانشگاه پادربورن)
۱۰.برساختن اسلام حقیقی: دیدگاه عالم وهابی، ابن عُثیمین (د. ۲۰۰۱)، درباره اوصاف خدا و سیره سلف صالح محمد غریبه (دانشگاه هومبولت برلین)
۱۱.اراده خدا و انسان‌انگاری در کلام معتزلی: ابوعلی و ابوهاشم جبائی مهمت امین گولچیوز (دانشگاه شیکاگو)
۱۲.خدا به عنوان پارادایم جهان: دیدگاه اسماعیل گلنبوی در باب علم الهی کوتلو اوکان (دانشگاه ییواسکیلا)
🔴 دومین دورۀ جایزۀ سالانۀ انعکاس اعطای کمک‌هزینۀ نگارش مقاله در مطالعات اسلامی
🔸 ویژۀ دانشجویان و دانش‌آموختگان کارشناسی‌ارشد و دانشجویان دکترا.
این جایزه که با حمایت شماری از سخنرانان «دومین و سومین مدرسۀ تابستانی انعکاس» ایجاد شده، از یک نفر برای نگارش و انتشار مقاله‌ای به زبان انگلیسی در زمینۀ مطالعات اسلامی حمایت مادی و معنوی خواهد کرد:
◀️ کمک‌هزینۀ ماهانه به مبلغ ۱۰۰ میلیون ریال به‌مدت شش ماه ◀️ جایزۀ انتشار مقاله به مبلغ ۱۵۰ میلیون ریال ◀️ دریافت مشاورۀ علمی از یک متخصص برای نگارش مقاله ◀️ دریافت بازخورد از چند متخصص پس از اتمام نگارش مقاله ◀️ ویراستاری حرفه‌ای متن مقاله
👥 برگزیدگان مرحلۀ اول جایزه این فرصت را خواهند داشت که پروپوزال خود را در یک سمینار یک روزه در حضور هیئت داوری و دیگر برگزیدگان، ارائه دهند و نظرات ایشان را درباره پروپوزال خود دریافت کنند. هیئت داوری در این فرآیند، برندۀ جایزه را معین خواهد کرد.
👥 برنده و برگزیدگان اولین دورۀ جایزه را اینجا ببینید.
🔺 این جایزه با دو هدف اصلی ایجاد شده است: ۱. تشویق و حمایت از پژوهشگران جوان؛ ۲. رشد مشارکت ایرانیان در عرصۀ بین‌المللیِ مطالعات اسلامی.
🗓 مهلت ارسال پروپوزال: ۱۵ تیر ۱۴۰۳
🔴 برای اطلاعات بیشتر درباره این جایزه و ارسال پروپوزال به پیوند زیر مراجعه فرمایید: 🌐inekas.org/award1403
💎انتشار تصحیح و ترجمه‌ای جدید از نهج‌البلاغه توسط انتشاراتبریل
Sharīf al-Raḍī, Muḥammad ibn al-Ḥusayn. Nahj al-Balāghah: The Wisdom and Eloquence of ʿAlī: A Parallel English-Arabic Text. Translated and Edited by Tahera Qutbuddin. Leiden: Brill, 2024.
نهج‌البلاغه گردآوری مشهور خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان علی‌بن‌ابی‌طالب (م. ۴۰ ه.ق) است که شریف رضی (م. ۴۰۶ ه.ق) آن را تالیف کرده و بیش از هزار سال است که پیوسته به عنوان شاهکار ادبیات عرب و حکمت اسلامی، با اشتیاق خوانده می‌شود و حفظ می‌گردد. این کتاب سیره و رنج‌های علی را از زبان خودش بازتاب داده و همچنین تأملات عمیق او را درباره تقوا، فضائل اخلاقی و حاکمیت عادلانه و مشفقانه مکتوب کرده است.
طاهره قطب‌الدین، نهج‌البلاغه را بر اساس قدیمی‌ترین نسخه‌های خطی از قرن پنجم هجری، به‌دقت تصحیح انتقادی کرده است. این تصحیح با ترجمۀ روان [انگلیسی] و حاشیه‌های آن، عظمت و زیبایی این متن تأثیرگذار را برای خواننده امروزی به نمایش می‌گذارد و تأییدی است بر حسن انتخاب عنوانی که شریف رضی برای کتاب برگزیده است: «نهج‌البلاغة [راه بلاغت]»
🗂 برخی از امتیازات تصحیحانتقادی قطب‌الدین
🔵مقدمۀ علمی محقق در معرفی سید رضی و نهج‌البلاغه
🔵تصحیح مجدد متن عربی نهج‌البلاغه بر اساس پنج نسخۀ متقدمی که با خط سیدرضی مقابله شده‌اند.
🔵ذکر برخی نکات تاریخی و توضیحات در حاشیۀ ترجمۀ بسیاری از خطبه‌ها و نامه‌ها و کلمات قصار با ارجاع به تحقیقات جدید
🔵مراجعه به بیش از ۳۶۰ منبع دست اول و ۱۳۰ منبع دست دوم
🔵فهارس فنی متعدد در انتهای کتاب، شامل: ✔️ تعریف اعلام، اماکن و اصطلاحات و نمایۀ آنها ✔️ فهرست مصادر نهج‌البلاغه به تفکیک بخش‌ها ✔️ نمایۀ آیات، احادیث، اشعار و ضرب‌المثل‌ها ✔️ فهرست مفاهیم دینی و اخلاقی نهج‌البلاغه
⭐️معرفی کتاب به قلم دوین استوارت (استاد مطالعات عربی و خاورمیانه، و رئیس گروه مطالعات خاورمیانه و جنوب آسیا، دانشگاه اموری آمریکا)
«پایین‌تر از کلام خالق، اما بالاتر از کلام مخلوقان» (دون كلام الخالق و فوق كلام المخلوقين) - این توصیف مشهور ابن‌ابی‌الحدید (م. حدود ۶۵۶ ه.ق) از نهج‌البلاغه، نمایانگر آن است که او این مصنَّف را در اوج فصاحت و بلاغت در زبان عربی می‌داند. طاهره قطب‌الدین در این مجلد، بر اساس قدیمی‌ترین و معتبرترین نسخه‌های خطی و توجه کامل به سنت شرح نهج‌البلاغه، تصحیحی جدید و پرزحمت از این شاهکار ادبیات عرب بدست می‌دهد. ترجمۀ درخشان او به متن اصلی وفادار است، دقیق و پرظرافت است، اثرگذاری کلمات قصار را انتقال می‌دهد، آهنگ خطابه‌های عربی را حفظ می‌کند، و مضامین کتاب را به درستی منتقل می‌کند؛ مضامینی چون تاملات متفکرانه‌ای در باب بلایا و مصیبت‌ها در تجارب بشری، معضلات اخلاقی زندگی اجتماعی و سیاسی، و عجایب جهان طبیعی.
⭐️ معرفی محقق کتاب
طاهره قطب‌الدین (متولد ۱۹۶۴ در بمبئی، هند)، پس از تحصیل در رشته زبان و ادبیات عربی در دانشگاه عین‌الشمس قاهره، دکترای خود را در سال ۱۹۹۹ از دانشگاه هاروارد دریافت کرد. قطب‌الدین پس از ۲۱ سال تصدی کرسی تدریس ادبیات عربی در دپارتمان زبان‌ها و تمدن‌های خاور نزدیک در دانشگاه شیکاگو (۲۰۰۲-۲۰۲۳)، از سال گذشته صاحب کرسی استادی لادین در مطالعات عربی در دانشگاه آکسفورد شده است. این کرسی حدود ۳۹۰ سال پیش در دانشگاه آکسفورد تاسیس شده و امروزه یکی از قدیمی‌ترین کرسی‌های مرتبط با مطالعات عربی-اسلامی در دانشگاه‌های انگلیس محسوب می‌شود. پیش از این، پژوهشگران برجسته‌ای همچون دیوید مارگولیوث، همیلتون گیب و ویلفرد مادلونگ آن را در اختیار داشته‌اند و قطب‌الدین نخستین مسلمانی است که برای تدریس در این کرسی استادی انتخاب شده است (صفحه دانشگاهی او در سایت دانشگاه آکسفورد).
محور اصلی مطالعات و پژوهش‌های قطب‌الدین «خطابۀ عربی» به عنوان یک قالب ادبی و بلاغی مهم در ادب عربی از ادوار کهن تا امروز است. او با مطالعۀ تطبیقی فن خطابۀ یونانی و عربی و پی‌جویی ریشه‌های پیشااسلامی خطابه، به‌ویژه با تمرکز بر شخصیت علی‌بن‌ابی‌طالب و جایگاهش در تثبیت و ترویج این قالب ادبی، پژوهش‌های زیادی را منتشر کرده، از جمله ترجمه و تصحیح انتقادی دستور معالم الحکم (مجموعه‌ای از سخنان علی بن ابی‌طالب) و کتاب شهاب الاخبار (مجموعه‌ای از سخنان پیامبر) که هر دو تألیف قاضی قضاعی (م. ۴۵۳ق) است. مهم‌ترین تک‌نگاری قطب‌الدین، کتاب «خطابه‌های عربی» (بریل، ۲۰۱۹) است که در آن فن خطابۀ عربی را از جنبه‌های گوناگون تاریخی، ادبی و هنری بررسی کرده است.
برخی اسلام‌شناسان بر این باورند که مشرک وصفی برای معرفی بت‌پرستان نیست؛ بلکه وسیله‌ای برای تمایزگذاری مسلمانان میان خود و دیگر یکتاپرستان مسیحی و یهودی است. افزون بر این، تفسیر مشرک به بت‌پرست را نه از قرآن، که می‌توان از احادیث برداشت کرد.
جرالد هاوتینگ (زادهٔ ۱۹۴۴) مورخ و اسلام‌شناس انگلیسی و استاد بازنشسته مدرسه مطالعات شرقی و آفریقایی (سواس) یکی از پژوهشگرانی است که به این دیدگاه باور دارد. او در کتابش با عنوان The Idea of Idolatry and the Emergence of Islam: From Polemic to History که انتشارات دانشگاه کیمبریج منتشر کرده، می‌گوید اگر دیگریِ مسلمانان در شبه‌جزیره در قرآن مشرک خطاب شده‌اند صرفاً از روی جدل و به این دلیل فاصلهٔ باورها و آیین‌هایشان از توحید حقیقی بود. هاوتینگ معتقد است این تمایزگذاری میان ادیان پیشین نیز وجود داشته است. او این دیدگاه را قابل‌دفاع‌تر از دیدگاهی می‌داند که به بت‌پرستی به‌عنوان معیار شرک قائل است.
در نشست پیش‌رو، اعظم پویا و مریم پیروان مترجمان کتاب انگارهٔ بت‌پرستی و پیدایش اسلام: از جدل تا تاریخ اثر هاوتینگ از انگیزهٔ انتخاب این کتاب برای ترجمه، دشواری‌های فرآیند ترجمه‌اش و مدعاهای نویسنده در کتاب می‌گویند. محسن گودرزی برخی استدلال‌های هاوتینگ را تقریر و در آن مناقشه می‌کند. علی آقایی نیز افزون بر اثر مؤلف، دست‌رنج مترجمان را به بحث و بررسی می‌گذارد.
