"Улып" - чувашский эпос, сохраненный в памяти многих поколений, величайшее достояние чувашского народа. Из рода в род, из поколения в поколение передавались среди чувашей сказания о добром великане Улыпе. Эпические сказания об Улыпе более полувека собирал и в стихотворном изложении воссоздал эпос "Улып" Хведер Сюин. Книга содержит сорок песен. Имеются примечания, комментарии и послесловие. Издание богато оформлено.
https://t.me/ulapcv
https://t.me/ulapcv
February 4
Сӗнтӗр (Чалым?) — славный город наших предков, он был расположен в Вирьял (Горной стороне), выше от нынешней Ильинки, на правом берегу Волги примерно в 12-15 верстах от берега, на горе Пессермен (Бесермян). Сейчас от него остались небольшие холмы.Но до сегодняшнего дня раскопки на этой горе не велись, поэтому о древней истории этого славного города, в том числе и о том, когда он основан, мы пока сказать не можем, Известна лишь история этого места эпохи XVI века.
https://dzen.ru/video/watch/60ba4047bbd5974178554e25?share_to=telegram
https://dzen.ru/video/watch/60ba4047bbd5974178554e25?share_to=telegram
Дзен | Видео
Древняя столица Чувашского Государства - Чалым. | Дизайн Человека и Жизни | Дзен
Видео автора «Дизайн Человека и Жизни» в Дзене 🎦: Нахожусь на территории Древнего города Чалым, который был столицей Чувашского государства в 1553-1556 гг.
February 6
Forwarded from Фактсем
Раҫҫейӗн чи чӗринче вырнаҫнӑ Чӑваш Республикин хӑйне евӗр ҫут ҫанталӑк тӗрлӗлӗхӗ пур, вӑл тӗпчевҫӗсемпе туристсене тимлӗх уйӑрать. Унӑн ландшафчӗ вӑрман талккӑшӗсене, ҫеҫенхир анлӑшӗсене, юханшывсемпе кӳлӗсене пӗрлештерет, флорӑпа фауна тӗсӗсем нумай пулма лайӑх майсем туса парать.
Географи лару-тӑрӑвӗ тата климат
Чӑваш Ен Атӑлӑн сылтӑм
ҫыранӗнче, унӑн юпписем хушшинче — Сӑрпа Сӗве юханшывӗсем хушшинче вырнаҫнӑ. Республика территорийӗ тӑватӑ сезонлӑ вӑтам континентлӑ климатпа палӑрса тӑрать. Утӑ уйӑхӗнчи вӑтам температура +-20°, кӑрлач — 13C патнелле. Ҫулталӑкра юшкӑн 450 мм таран пиҫет, ҫакӑ тӗрлӗ ӳсен-тӑрана пулӑшать.
Рельефпа шыв ресурсӗсем
Чӑваш Ен рельефӗ тӗрлӗ енлӗ: Атӑлӑн сылтӑм ҫыранӗнче Атӑлҫи сӑртлӑ ландшафтлӑ тӳремлӗх вырнаҫнӑ, сулахай енче вара — Атӑл леш енче, шурлӑхсемпе торф кӑларакан айлӑм тӳремлӗх. Атӑл, Сӑр, Ҫавал, Улатӑр тата ытти юханшывсем шыв ҫулӗсен кӑткӑс эрешӗ туса территорие шӑвараҫҫӗ. Республикӑра пурӗ 2350 ытла юханшыв тата 8650 ҫм яхӑн юхан шыв шутланать.
Флора
Чӑваш Енӗн ӳсен-тӑран тӗнчи тӗрлӗ енлӗ тата шутне вӑрман, ҫеҫенхир тата шыв экосистемисем кӗреҫҫӗ. Вӑрмансене республика территорийӗн виҫҫӗмӗш пайне яхӑн йышӑнса лӑсӑллӑ (хыр, чӑрӑш) тата ҫулҫӑллӑ (юман, хурӑн, ҫӑка, вӗрене, каврӑҫ) ӑратсемпе кӑтартнӑ. Вӑрманта шӑлан, палан, хура ҫырла, кӗтмел тата ытти тӗмӗсем тӗл пулаҫҫӗ. Ҫеҫенхир зонисем кӑлканпа, тип курӑкпа, мятликпа тата шалфейпа пуян. Шывсенче хӑмӑш, чӑпта, хӑях, ҫаплах шыв лилийӗ тата кубышка ҫитӗнеҫҫӗ.
Фауна
Чӑваш Ен чӗрчун тӗнчи те тӗрлӗ енлӗ. Вӑрмансенче пӑшисем, хир сыснисем, кашкӑрсем, ҫӳлевӗҫсем, упасем, ҫавӑн пекех тӗрлӗ кӑшлакансемпе хурт-кӑпшанкӑсем пурӑнаҫҫӗ. Ҫеҫенхир районӗсенче тыркассем, тушканчиксем, сӑвӑрсем тата ытти вак сӗт ӗҫекенсем тӗл пулаҫҫӗ. Водоёмӑсенче хӑнтӑрсем, ăндатрсем, ӑтӑрсем тата типсе кайнӑ вырӑнсем пур. Кайӑксене 260 ытла тӗспе кӑтартнӑ, ҫав шутра сайра тата ҫухалаканнисене те, сӑмахран, орлан-белохвост, ӳхӗ, ҫӗлен наркӑмӑшӗ тата пӗчӗк крачка.
Ҫут ҫанталӑка сыхласси
Чӑваш Енӗн хӑйне евӗрлӗ ҫутҫанталӑк еткерне упраса хӑварма уйрӑмах сыхлакан темиҫе ҫутҫанталӑк территорийӗ туса хунӑ. «Чаваш Вармане» наци паркӗ 25 пин гектар ытла ярса илет те сайра тӗл пулакан ӳсентӑрансемпе чӗрчунсен тӗсӗсем валли ҫурт пулса тӑрать. «Присурскийпе» «Заволжье» ҫут ҫанталӑк паркӗ те регион экосистемисене сыхлас ӗҫре пысӑк вырӑн йышӑнаҫҫӗ.
Минерал ресурсӗсем
Чӑваш Енӗн минерал-чӗртавар базине гипспа, ҫурт-йӗрпе кантӑк хӑйӑрӗсемпе, чӗтревпе, керамика туса кӑлармалли тӑмпа, тӑпрана извеҫлемелли карбонат ӑрачӗсемпе кӑтартнӑ. Гипспа ангидридӑн чи пысӑк запасӗсене Пӑрачкав районӗнче тупнӑ. Ҫавӑн пекех фосфорит, ҫунакан сланец тата торф управӗсем пур.
Чӑваш Ен ҫутҫанталӑкӗ — вӑрмансемпе ҫеҫенхирсен, юханшывсемпе кӳлӗсен килӗшӳллӗ ҫыхӑнӑвӗ, флорӑпа фауна тӗсӗсен нумай тӗсӗсене пурӑнма хӑйне евӗрлӗ условисем туса парать. Ҫак ҫут ҫанталӑк пуянлӑхӗсене упраса хӑварасси тата перекетлесе упрасси пулас ӑрусемшӗн пысӑк тӗллев пулса тӑраҫҫӗ.
Географи лару-тӑрӑвӗ тата климат
Чӑваш Ен Атӑлӑн сылтӑм
ҫыранӗнче, унӑн юпписем хушшинче — Сӑрпа Сӗве юханшывӗсем хушшинче вырнаҫнӑ. Республика территорийӗ тӑватӑ сезонлӑ вӑтам континентлӑ климатпа палӑрса тӑрать. Утӑ уйӑхӗнчи вӑтам температура +-20°, кӑрлач — 13C патнелле. Ҫулталӑкра юшкӑн 450 мм таран пиҫет, ҫакӑ тӗрлӗ ӳсен-тӑрана пулӑшать.
Рельефпа шыв ресурсӗсем
Чӑваш Ен рельефӗ тӗрлӗ енлӗ: Атӑлӑн сылтӑм ҫыранӗнче Атӑлҫи сӑртлӑ ландшафтлӑ тӳремлӗх вырнаҫнӑ, сулахай енче вара — Атӑл леш енче, шурлӑхсемпе торф кӑларакан айлӑм тӳремлӗх. Атӑл, Сӑр, Ҫавал, Улатӑр тата ытти юханшывсем шыв ҫулӗсен кӑткӑс эрешӗ туса территорие шӑвараҫҫӗ. Республикӑра пурӗ 2350 ытла юханшыв тата 8650 ҫм яхӑн юхан шыв шутланать.
Флора
Чӑваш Енӗн ӳсен-тӑран тӗнчи тӗрлӗ енлӗ тата шутне вӑрман, ҫеҫенхир тата шыв экосистемисем кӗреҫҫӗ. Вӑрмансене республика территорийӗн виҫҫӗмӗш пайне яхӑн йышӑнса лӑсӑллӑ (хыр, чӑрӑш) тата ҫулҫӑллӑ (юман, хурӑн, ҫӑка, вӗрене, каврӑҫ) ӑратсемпе кӑтартнӑ. Вӑрманта шӑлан, палан, хура ҫырла, кӗтмел тата ытти тӗмӗсем тӗл пулаҫҫӗ. Ҫеҫенхир зонисем кӑлканпа, тип курӑкпа, мятликпа тата шалфейпа пуян. Шывсенче хӑмӑш, чӑпта, хӑях, ҫаплах шыв лилийӗ тата кубышка ҫитӗнеҫҫӗ.
Фауна
Чӑваш Ен чӗрчун тӗнчи те тӗрлӗ енлӗ. Вӑрмансенче пӑшисем, хир сыснисем, кашкӑрсем, ҫӳлевӗҫсем, упасем, ҫавӑн пекех тӗрлӗ кӑшлакансемпе хурт-кӑпшанкӑсем пурӑнаҫҫӗ. Ҫеҫенхир районӗсенче тыркассем, тушканчиксем, сӑвӑрсем тата ытти вак сӗт ӗҫекенсем тӗл пулаҫҫӗ. Водоёмӑсенче хӑнтӑрсем, ăндатрсем, ӑтӑрсем тата типсе кайнӑ вырӑнсем пур. Кайӑксене 260 ытла тӗспе кӑтартнӑ, ҫав шутра сайра тата ҫухалаканнисене те, сӑмахран, орлан-белохвост, ӳхӗ, ҫӗлен наркӑмӑшӗ тата пӗчӗк крачка.
Ҫут ҫанталӑка сыхласси
Чӑваш Енӗн хӑйне евӗрлӗ ҫутҫанталӑк еткерне упраса хӑварма уйрӑмах сыхлакан темиҫе ҫутҫанталӑк территорийӗ туса хунӑ. «Чаваш Вармане» наци паркӗ 25 пин гектар ытла ярса илет те сайра тӗл пулакан ӳсентӑрансемпе чӗрчунсен тӗсӗсем валли ҫурт пулса тӑрать. «Присурскийпе» «Заволжье» ҫут ҫанталӑк паркӗ те регион экосистемисене сыхлас ӗҫре пысӑк вырӑн йышӑнаҫҫӗ.
Минерал ресурсӗсем
Чӑваш Енӗн минерал-чӗртавар базине гипспа, ҫурт-йӗрпе кантӑк хӑйӑрӗсемпе, чӗтревпе, керамика туса кӑлармалли тӑмпа, тӑпрана извеҫлемелли карбонат ӑрачӗсемпе кӑтартнӑ. Гипспа ангидридӑн чи пысӑк запасӗсене Пӑрачкав районӗнче тупнӑ. Ҫавӑн пекех фосфорит, ҫунакан сланец тата торф управӗсем пур.
Чӑваш Ен ҫутҫанталӑкӗ — вӑрмансемпе ҫеҫенхирсен, юханшывсемпе кӳлӗсен килӗшӳллӗ ҫыхӑнӑвӗ, флорӑпа фауна тӗсӗсен нумай тӗсӗсене пурӑнма хӑйне евӗрлӗ условисем туса парать. Ҫак ҫут ҫанталӑк пуянлӑхӗсене упраса хӑварасси тата перекетлесе упрасси пулас ӑрусемшӗн пысӑк тӗллев пулса тӑраҫҫӗ.
February 8
Forwarded from Пулни-иртни
Памятники старой чувашской веры
«Памятники старой чувашской веры» — выдающееся произведение, пожалуй, один из важнейших трудов по этнографии чувашского народа. Особенно важет тут вывод автора о монотеистичности чувашской «ваттисен йӑли». Месарош отрицает многобожие среди чувашского народа, доказывая свои предположения на богатом этнографическом опыте, а также используя труды предшественников (в их числе ученый называет В.Сбоева, В.Магницкого, Н.Золотницкого и Н.Ашмарина).
Важность труда — в сохранении и спасении, как он сам говорил, для языкознания и этнографии по возможности всего, что ещё осталось в памяти народа. Доказательство исламских корней чувашской народной веры — важная веха в науке о чувашах, в понимании истории чувашского народа, его исторических корней и культуры.
В 2002 году, благодаря стараниям коллектива Чувашского государственного института гуманитарных наук под научной редакцией историка Василия Димитриева, труд был издан на русском языке.
https://www.chgign.ru/a/other_news/27.html
«Памятники старой чувашской веры» — выдающееся произведение, пожалуй, один из важнейших трудов по этнографии чувашского народа. Особенно важет тут вывод автора о монотеистичности чувашской «ваттисен йӑли». Месарош отрицает многобожие среди чувашского народа, доказывая свои предположения на богатом этнографическом опыте, а также используя труды предшественников (в их числе ученый называет В.Сбоева, В.Магницкого, Н.Золотницкого и Н.Ашмарина).
Важность труда — в сохранении и спасении, как он сам говорил, для языкознания и этнографии по возможности всего, что ещё осталось в памяти народа. Доказательство исламских корней чувашской народной веры — важная веха в науке о чувашах, в понимании истории чувашского народа, его исторических корней и культуры.
В 2002 году, благодаря стараниям коллектива Чувашского государственного института гуманитарных наук под научной редакцией историка Василия Димитриева, труд был издан на русском языке.
https://www.chgign.ru/a/other_news/27.html
February 9
Forwarded from Пулни-иртни
Please open Telegram to view this post
VIEW IN TELEGRAM
February 9
February 9
Ӑсапуҫ(Смо́лькино) — чувашское село в Сызранском районе Самарской области. Административно входит в сельское поселение Старая Рачейка.
Село находится в западной части Самарской области, недалеко от границы с Ульяновской областью. Располагается в долине между многочисленными возвышенностями, заросшими сосновым лесом — Рачейской тайгой. Окрестности села включают в себя большое количество уникальных объектов природы: Рачейский бор, Рачейская тайга, Семиключье, Моховое и Узилово болота, Рачейские скалы — все они являются памятниками природы.
Село находится в западной части Самарской области, недалеко от границы с Ульяновской областью. Располагается в долине между многочисленными возвышенностями, заросшими сосновым лесом — Рачейской тайгой. Окрестности села включают в себя большое количество уникальных объектов природы: Рачейский бор, Рачейская тайга, Семиключье, Моховое и Узилово болота, Рачейские скалы — все они являются памятниками природы.
February 9
Первое упоминание о Ӑсапуҫ относится к 1733 году.
В 1921 году год был засушливым, в Поволжье разразился голод, а в Смолькино случился большой пожар, который уничтожил половину села, также выгорели леса на несколько километров вокруг.
В 1929 году в селе был образован колхоз. Во время голода в 1932—1933 году многие покинули село, уходя в более сытные места.
В 1921 году год был засушливым, в Поволжье разразился голод, а в Смолькино случился большой пожар, который уничтожил половину села, также выгорели леса на несколько километров вокруг.
В 1929 году в селе был образован колхоз. Во время голода в 1932—1933 году многие покинули село, уходя в более сытные места.
February 9
February 9
В Доме культуры с. Ӑсапуҫ Центр чувашской культуры. с. Ӑсапуҫ (Смолькино) 08.02.25. состоялись Николаевские чтения памяти профессора В. В. Николаева, чья жизнь и судьба связаны с чувашским народом и с землей Сызранского района.
Пушкӑртри Чӑваш Кармалы ялӗнче ҫуралса ӳснӗскер, вӑл газ промышленноҫӗнче ӗҫленӗ, Оренбург облаҫӗнчи чи пысӑк предприятисенчен пӗрне ертсе пынӑ тата чӑваш халӑхӗн историйӗпе культури ҫинчен тӗпчев ӗҫӗсемпе параллеллӗ ӗҫленӗ. Хӑйӗн йӑх-несӗлне тӗпчени ӑна Ӑсапуҫ (Смолькино) ялне илсе ҫитернӗ. Архиври документсем тӑрӑх Василий Васильевич Чӑваш Кармалы ялӗн никӗслевҫисенчен Никита Авдокимпа унӑн ывӑлӗ Якова ертсе пынине палӑртнӑ, вӗсем Чӗмпӗр уесӗнчи Федькино ялӗнче (халӗ Чӗмпӗр облаҫӗн Теренгул районӗнчи ял) ҫуралнӑ. Якку Марье арӑмӗ Смолькиноран пулнӑ, 1733 ҫулта ҫуралнӑ. Шӑпах ҫак датӑна юлашки ҫулсенче эпир пӗлекен Ӑсапуҫ (Смолькино) тесе шутларӑмӑр та ӗнтӗ.
Николаев вулавӗсем ҫинче журналист, чӑваш халӑхӗн историне тӗпчекен, СГСПУ магистрӗ Ҫӗруш Захарӑв доклад турӗ. Вӑл ял ҫыннисене хӑйӗн архиври тупсӑмӗсем ҫинчен Смолькино историйӗ ҫинчен 1733 ҫулччен маларах каласа панӑ.
Шупашкартан килнӗ хӑна, Митта фончӗн ертӳҫи, журналист, поэт Илле Иванов та ҫаплах ҫулӑмлӑ сӑмах тухса каларӗ. Атӑл тӑрӑхӗнчи халӑхсен туслӑхӗ, чӑваш чӗлхин пӗлтерӗшӗ тата ӑна юратни ҫинчен. Ҫав вӑхӑтрах салари чӑвашла урамсен ятӗнче кӑтарту паллисем лартмалли тата пӗлтерӗшли пирки каларӗ.
Ҫаплах пирӗн чӑваш чӗлхипе ЛАРИОНОВ НИКОЛАЙ ДМИТРИЕВИЧ «Чӑваш Ен» хаҫатсен корреспонденчӗ, районти «Аванградра» хаҫат редакторӗ тухса калаҫрӗ. Чӑваш диаспорисен пӗрлӗхӗ тата аталанӑвӗ пирки.
Пирӗн ҫамрӑксен юхӑмӗн представителӗ «Улӑп» Атӑлҫи халӑхӗсен культура ҫыхӑнӑвӗсен пӗлтерӗшӗ ҫинчен те каласа пачӗ.
Смолькино никӗсленӗсем патне
Тӗлӗнмелле илемлӗ вырӑнта, Самар тата Чӗмпӗр елҫӗсен чиккинче вырнаҫнӑ Ӑсапуҫ ялне тарӑх тулашӗнче аякра пӗлеҫҫӗ. Чул ту йӗри-тавра ҫӑра хыр вӑрманӗпе витӗннӗ, хыр вӑрманӗнче — тӗлӗнмелле капӑр формӑсен улӑпла чулӗсем. Ӗнел ҫыннисем, чӑвашсем, Ӑсапуҫ(Смолькино) теҫҫӗ хӑйсене май – сапут теҫҫӗ (Азабусь теҫҫӗ, юлашки сыпӑка ударенипе), «исток Усы» тенине пӗлтерет.
Пушкӑртри Чӑваш Кармалы ялӗнче ҫуралса ӳснӗскер, вӑл газ промышленноҫӗнче ӗҫленӗ, Оренбург облаҫӗнчи чи пысӑк предприятисенчен пӗрне ертсе пынӑ тата чӑваш халӑхӗн историйӗпе культури ҫинчен тӗпчев ӗҫӗсемпе параллеллӗ ӗҫленӗ. Хӑйӗн йӑх-несӗлне тӗпчени ӑна Ӑсапуҫ (Смолькино) ялне илсе ҫитернӗ. Архиври документсем тӑрӑх Василий Васильевич Чӑваш Кармалы ялӗн никӗслевҫисенчен Никита Авдокимпа унӑн ывӑлӗ Якова ертсе пынине палӑртнӑ, вӗсем Чӗмпӗр уесӗнчи Федькино ялӗнче (халӗ Чӗмпӗр облаҫӗн Теренгул районӗнчи ял) ҫуралнӑ. Якку Марье арӑмӗ Смолькиноран пулнӑ, 1733 ҫулта ҫуралнӑ. Шӑпах ҫак датӑна юлашки ҫулсенче эпир пӗлекен Ӑсапуҫ (Смолькино) тесе шутларӑмӑр та ӗнтӗ.
Николаев вулавӗсем ҫинче журналист, чӑваш халӑхӗн историне тӗпчекен, СГСПУ магистрӗ Ҫӗруш Захарӑв доклад турӗ. Вӑл ял ҫыннисене хӑйӗн архиври тупсӑмӗсем ҫинчен Смолькино историйӗ ҫинчен 1733 ҫулччен маларах каласа панӑ.
Шупашкартан килнӗ хӑна, Митта фончӗн ертӳҫи, журналист, поэт Илле Иванов та ҫаплах ҫулӑмлӑ сӑмах тухса каларӗ. Атӑл тӑрӑхӗнчи халӑхсен туслӑхӗ, чӑваш чӗлхин пӗлтерӗшӗ тата ӑна юратни ҫинчен. Ҫав вӑхӑтрах салари чӑвашла урамсен ятӗнче кӑтарту паллисем лартмалли тата пӗлтерӗшли пирки каларӗ.
Ҫаплах пирӗн чӑваш чӗлхипе ЛАРИОНОВ НИКОЛАЙ ДМИТРИЕВИЧ «Чӑваш Ен» хаҫатсен корреспонденчӗ, районти «Аванградра» хаҫат редакторӗ тухса калаҫрӗ. Чӑваш диаспорисен пӗрлӗхӗ тата аталанӑвӗ пирки.
Пирӗн ҫамрӑксен юхӑмӗн представителӗ «Улӑп» Атӑлҫи халӑхӗсен культура ҫыхӑнӑвӗсен пӗлтерӗшӗ ҫинчен те каласа пачӗ.
Смолькино никӗсленӗсем патне
Тӗлӗнмелле илемлӗ вырӑнта, Самар тата Чӗмпӗр елҫӗсен чиккинче вырнаҫнӑ Ӑсапуҫ ялне тарӑх тулашӗнче аякра пӗлеҫҫӗ. Чул ту йӗри-тавра ҫӑра хыр вӑрманӗпе витӗннӗ, хыр вӑрманӗнче — тӗлӗнмелле капӑр формӑсен улӑпла чулӗсем. Ӗнел ҫыннисем, чӑвашсем, Ӑсапуҫ(Смолькино) теҫҫӗ хӑйсене май – сапут теҫҫӗ (Азабусь теҫҫӗ, юлашки сыпӑка ударенипе), «исток Усы» тенине пӗлтерет.
February 9
Рачейский Бор и Чувашский Каменный Лес около села Ӑсапуҫ (Смолькино) Сызранского района Самарской области, там, где начинается река Уса (Ӑса йухан ҫыв).
Чӑвашсенчен те чылайӑшӗ ҫак тата ытти нумай кӑсӑклӑ вырӑнсем ҫинчен пӗлмест, ҫут ҫанталӑк ӑсталанӑ ҫак илемпе юнашарах. Ҫавӑнпа та, асӑннӑ вырӑнсем сирӗн ҫине мӗн курни-илтни хытӑ тӗлӗнтерчӗ пулсан, информацие ыттисене каласа памалла тесе шутлатӑп!
Чӑвашсенчен те чылайӑшӗ ҫак тата ытти нумай кӑсӑклӑ вырӑнсем ҫинчен пӗлмест, ҫут ҫанталӑк ӑсталанӑ ҫак илемпе юнашарах. Ҫавӑнпа та, асӑннӑ вырӑнсем сирӗн ҫине мӗн курни-илтни хытӑ тӗлӗнтерчӗ пулсан, информацие ыттисене каласа памалла тесе шутлатӑп!
February 9