Meritokratiya yoki Layoqatlilar Jamiyati

"Merit" so`zi lotincha "meritus" so`zidan olingan bo`lib, "loyiq bo`lish" yoki "qozonish" degan ma`nolarni anglatadi.

Meritokratiya - bu davlat yoki ish bilan ta`minlash tizimi bo`lib, unda odamlar ijtimoiy mavqei, oilaviy qarindoshchilik aloqalari yoki boyligi kabi omillarga emas, balki ularning qobiliyatlari, malakalari va xizmatlariga qarab tanlanadi va tayinlanadi. Meritokratik tizimda odamlarning bilimi, tayyorgarligi va tajribasi kabi adolatli mezonlarga ko`ra baholanadi va mana shu ko`rsatkichlariga qarab lavozimida ko`tarilish imkoniyati beriladi.

Meritokratiya tushunchasi ko`pincha teng imkoniyatlar g`oyasi bilan bog`liq bo`lib, bu yerda odamlarga ularning ijtimoiy holatiga emas, balki qobiliyatlariga qarab muvaffaqiyatga erishish uchun teng imkoniyat beriladi. Bu, shuningdek, samaradorlik va mahsuldorlikni oshirishning bir usuli sifatida qaraladi, chunki xizmat va iqtidoriga ko`ra tanlangan odamlar o`z vazifalarini yaxshi bajarish ehtimoli ko`proq.

Meritokratiya dunyoning ko`plab mamlakatlari va tashkilotlari tomonidan adolat va xolislikni targ`ib qilish, odamlarga o`z qobiliyatidan kelib chiqqan holda muvaffaqiyatga erishish imkoniyatini ta`minlash usuli sifatida qabul qilingan.

#meritocracy #politicalscience #layoqatlilik #eligibility

Layoqatlilik tushunchasining tarixi

Layoqatlilik tushunchasi uzoq tarixga ega bo’lib, qadimgi Xitoyga borib taqaladi, u yerda [科舉 - Keju tizimi] - “imperiya (xoqonlik) imtihon tizimi” sifatida keng tanilgan. Tizim qadimgi Xan sulolasida tashkil etilgan va davlat amaldorlarini ijtimoiy mavqei yoki oilaviy aloqalariga qarab emas, balki ularning ilmiy yutuqlari va bilimlariga qarab tanlashda foydalanilgan.

Islom tarixida payg‘ambarimiz Muhammad (sollallohu alayhi vasallam) va u zotning sahobalari davrlaridan boshlab layoqatlilik tamoyiliga alohida urg‘u berilgan. Payg`ambarimizning o`zlari odamlarni layoqatiga qarab muhim vazifalarga tayinlagan. Jumladan, u zot ijtimoiy mavqei quyi, ya`ni qul bo‘lishiga qaramay, sobiq qul Bilol ibn Rabohni (roziyallohu anhu) islomda birinchi muazzin (azon aytuvchi) qilib tayinladi.

Milodiy VIII asrdan XIII asrgacha boʻlgan islomning oltin asrlarida musulmon dunyosida ilm-maʼrifatga katta eʼtibor berilgan. Bu layoqatlilik tizimning rivojlanishiga olib keldi, bunda shaxslar davlat lavozimlariga malaka va iqtidor asosida tanlangan.

Buning ilk namunalaridan biri Abbosiylar xalifaligi davrida Bag‘dodda “Bayt ul-hikma” yoki “Donishmandlar (Hikmat) uyi”ning tashkil etilishidir. “Hikmat uyi” butun musulmon olamidan kelgan olimlarni o‘rganish va bilim almashish uchun birlashtirgan yirik ilm markazi edi.

Abbosiylar xalifaligida davlat xizmati imtihonlari tizimi ham yoʻlga qoʻyilgan boʻlib, u iqtidorli shaxslarni islom huquqi, adabiyoti va boshqa sohalardagi bilimlari asosida davlat lavozimlariga tanlab olishga yo`naltirilgan edi. Bu imtihonlar barcha musulmonlar uchun birdek ochiq bo‘lib, ular layoqatlilik targ‘ib qilish va hukumatdagi korrupsiyaning oldini olish usuli sifatida ko‘rilgan.

#meritocracy_2 #history

Islomda Layoqat Tushunchasi

Islom shariatida meritokratiya tushunchasi “الحكم بالاستحقاق - al-hukm bil-istihqaq”, “Sho`ro” atamalari bilan ifodalanadi, va islomiy boshqaruv tizimi va musulmon jamiyatidagi vazifa va lavozimlarni taqsimlashning asosiy tamoyilidir.

Islomiy manbalarda “istihqoq” atamasi ko`pincha shaxslarni ularning malakasi va malakasiga qarab tayinlash tamoyiliga ishora qilish uchun ishlatiladi. “Istihqoq” lug`atda “loyiqlik” yoki “arzishlik” degan ma`noni bildiradi va ko`pincha ishonchli va ma`lum bir ish uchun zarur ko`nikma va bilimga ega bo`lgan kishilarni tasvirlash uchun ishlatiladi.

Islom boshqaruvida “shuro” (maslahatlashuv) tamoyiliga ham alohida urg`u berilgan bo`lib, unga ko`ra, tegishli sohada tajribaga ega bo`lgan malakali shaxslar o`rtasida maslahatlashuvlar asosida qaror qabul qilinadi.

#meritocracy_3 #islamicview #istilah

Korrupsiya, poraxo`rlik, rivojlanish bilan bog`liq muammolarga doim yechim izlayman. Internetda rivojlangan davlatlarning qanday bu holatga erishganligining tagiga yetishga harakat qilaman. Yuqorida uzundan-uzun yozganlarim ham ushbu qiziqishlarimning mahsuli.

Nima deb o`ylaysiz: sizningcha mazkur tizim bizda yo`lga qo`yilganmi? O`zi bu bizga kerakmi? Fikrlaringizni izohlarda qoldiring!

#summary #meritocracy_4 #fikrmulohaza