Oʻzbekistonda yashayotgan vatandoshlar oʻzbek tilini bilishi kerak, deymiz. Lekin oʻzbek tili ona tili boʻlmaganlar bu tilni oʻrganishi mumkin boʻlgan asosiy (va balki yagona?) joy - bu maktab. Taʼlim rus va boshqa tillarda olib boriladigan maktablarda oʻzbek tili 2-sinfdan boshlab oʻrgatiladi. Agar oʻquv dasturi va darsliklar metodik jihatdan toʻgʻri, ona tili boʻlmagan tilni oʻrgatish tamoyillarini hisobga olib tuzilgan boʻlsa, oʻquvchi oʻrta taʼlimdan oʻzbek tilini biladigan boʻlib chiqishi mumkin. Aks holda esa - oʻquvchini bezdiradi, "bu til juda qiyin, men uni oʻrgana olmayman" degan munosabatni shakllantiradi. "Novda"ning taʼlim boshqa tillarda olib boriladigan maktablar uchun oʻzbek tili darsliklarini ikkinchi maqsadga xizmat qiladi deyish mumkin.

"Novda"ning taʼlim rus va boshqa tillarda olib boriladigan maktablar boshlangʻich sinflari uchun "Oʻzbek tili" darsligi haqidagi postga farzandi aynan shu darsliklardan tahsil oladigan onadan kelgan izoh.

Между двумя частями учебника для 2-го класса нет никакой преемственности, последовательности. Собственно, и в первой части (которую дети проходили в первом полугодии) не было ничего, кроме букв и десятка разрозненных слов на каждую букву, запомнить которые было сложно, так как очень многие слова никак не отрабатывались в простейших конструкциях и не повторялись далее в учебнике. Из простейших конструкций в первую часть учебника были включены лишь "Bu nima? - Bu ..." "Bu kim? - Bu ..." "... kimda? - ... menda". "... kimda bor? - ... Lolada bor." "... qayerda? - ... stolda" и ещё несколько. Естественно, упражнений на них было недостаточно. В конце учебника (приходится на декабрь - четвёртый месяц школьного обучения узбекскому) вдруг пошли стихи-загадки со сложнейшей для детей лексикой и ранее, естественно, не объяснявшимися грамматическими конструкциями. Я бы предложила вообще исключить заучивание стихов из первого года обучения, как минимум. Это лучше отложить на ту пору, когда ребёнок уверенно овладеет речевыми навыками, двусоставными распространёнными предложениями, освоит порядок слов в распространённых предложениях, основные обстоятельства места, времени, образа действий. Хотя бы немного нарастит словарный запас. Тогда можно потихоньку включать (по одному-два!) фразеологические обороты, сложные глаголы, деепричастные обороты... И затем уже стихи. Понимать поэзию и осознанно запоминать поэтическую речь - это значит овладеть языком на весьма продвинутом уровне. Зачем же такое драгоценное учебное время с самого раннего этапа расходовать так нерационально? По сути, это непреодолимая сложность для начинающего - выучить стихотворение. Заучить, не понимая смысла, - это возможно за два-три часа напряжения. Насколько это оправдано??


Во второй части учебника начались сразу двусоставные распространённые предложения. Без объяснения личных местоимений, хотя бы настоящего времени глагола и его личных форм. Вдруг стали появляться практически все времена глагола и глагольные формы (настоящее, настоящее продолженное, прошедшее, продолженное прошедшее, причастие) множество наречий, определённых и неопределённых местоимений и др. И опять-таки - всё бессистемно, без закрепления в соседних уроках. Будто бы уже ребёнок в свободном плавании в языке и с лёгкостью всё это прочитывает, переводит, формулирует. Ну и пошли через страницу стихи...

С такой "методикой" забрасывания ученика материалами а я как родитель заведомо проигрываю в попытке помочь освоить ребёнку эту "программу". Учитель столько времени каждому не сможет выделить абсолютно точно. Выход один - хороший репетитор. Только вот вопрос. ПОЧЕМУ УРОКИ ПРОХОДЯТ БЕССМЫСЛЕННО и не служат формированию речевых навыков и закреплению знаний?

И уже второстепенный вопрос - когда и сколько выкроить время на репетитора по узбекскому так, чтобы было эффективно? Совсем поздно вечером ребёнок не сможет заниматься... Ведь у нас уже есть выделенное время на домашнюю работу по всем предметам, а также на дополнительные занятия по английскому языку, по математике, есть бассейн или танцы.

Xullas, Taʼlimni rivojlantirish respublika ilmiy-metodik markazi oʻz "missiyasi"sini bajardi - markazning (endilikda sobiq) rahbari Vohid Hamidov markazga rahbar etib tayinlanishidan oldin direktor boʻlib ishlagan "Novda" xususiy nashriyotining darsliklarini taʼlimga olib kirdi. Bu darsliklarni chop qilishga trillionlar sarflandi. Natijasini esa, menimcha, hammamiz koʻrib turibmiz. Va hali uzoq koʻradiganga oʻxshaymiz.

Xalqaro miqyosdagi harbiy jinoyatchi rejimining qurbonlari yana bittaga koʻpaydi. Bu rejim qurbonlari har kuni koʻpayishda davom etmoqda.

Жертв режима международного военного преступника стало на одного больше. Количество жертв этого режима продолжает расти каждый день.

Qishloqlarni, ovullarni, xalqlarni ommaviy badargʻa qilish faqat Stalin zamonida boʻlgan deb oʻylardim (masalan, chechenlar yoki Qrim tatarlari deportatsiyasini eslang). Mustaqil Oʻzbekistonda ham shunday holatlar boʻlgan ekan.

Umuman, oʻsha baʼzi ideologlar "qora tush" degan davrlarga siyosiy baho berilishi kerak, deb oʻylayman. Shamol qayerga essa oʻsha tarafga buriladigan flyugerlarning yoki "doda"parastlarning bahosi emas. Obyektiv (imkon qadar), faktlarga asoslangan baho. Biz qayerda xato qildik? Nega "ozod va obod vatan" qura olmadik? Masalan, ayrimlar bundan 25 yil oldin kechagi sanada boʻlib oʻtgan voqealarni "suv ayirgʻich" (водораздел) - Oʻzbekistonning demokratiyaga boʻlgan umidini, imkoniyatini uzil-kesil yoʻqqa chiqargan voqea deb hisoblashadi. Men esa "suv ayirgʻich" ancha oldinroq, nisbatan mustaqil parlament yoʻq qilinganda va "kuchli vertikal" asosiy qonunda mustahkamlanganda boʻlgan deb oʻylayman. Aslida qanday? Bularning hammasini oʻrganib, ochiq muhokama qilib, baho bermagunimizcha bugungi kunimiz va ertamizni oʻzgartirish qiyin. Tarixdan saboqlar chiqarmas ekanmiz, ayni xatolar takrorlanaveradi.

Maktabdagi davomat bilan bogʻliq qaysi masalani Milliy gvardiya hal qila oladi? Taʼlimga masʼul "choʻponlar"ni koʻpaytirish - taʼlimdagi muammolarning samarali yechimimi? Sherzodxon Qudratxoʻjaning gaplari nega Rossiyaga "tegib" ketdi?

Haftaning dolzarb masalalarini Demokrat.uz nashri jurnalisti Ilyos Safarov, taʼlim ekspertlari Feruza Vahobova va Bahodir Gʻaniyev bilan muhokama qildik.

1-sinf uchun hayotiy masala: kuzatuv kamerasiga tushganlar sonini hisoblash. Yana ham hayotiy bo'lishi uchun bu qoidabuzarlar jami qancha jarima to'lashini ham hisoblatish kerak edi.

1-sinf darsliklaridan shoirlar ham hayratda (yoki dargʻazab?) ....

Xuddi shu postga izohlardan: Darsliklar haqiqatdan ham juda murakkab. Uyda bolalar yordam so‘rashadi, misollarning tushunarsizligini ko‘rib hayron qolaman.

Ushbu postga izohlarda masalaning javobida "proektor" soʻzi yashiringan, deyishmoqda. Lekin oʻzbek tilida "proektor" soʻzi yoʻq, "proyektor" soʻzi bor shekilli...

Darsliklarni ruschadan tarjima qilganda shunga oʻxshash masalalarning javobini oʻzbek tili va lotin yozuviga asoslangan imlo nuqtayi nazaridan tekshirib chiqish zarar qilmasdi ...

Undan tashqari, bu soʻzlardan qaysilari oʻzbekzabon 1-sinf oʻquvchisiga tanish deb oʻylaysiz? Masalan, "kometa", "meteor" ("meteorit" emas) .... ?

Iqtisodchi Bekzod Hoshimov oʻtgan yili mamlakat iqtisodiyotiga kiritilgan toʻgʻridan toʻgri investitsiyalar kamayib ketgani haqida yozmoqda. Albatta, investorlarni (haqiqiylarini, Shotlandiyada talabalar nomiga firma ochayotgan yoki Kreml soyasiga yashiringan "oʻzuvuzani qorakoʻzlar"ni emas, yoki asosiy maqsadi iqtisodiy ekspansiya boʻlgan "ajdarlar"ni emas) jalb qilish uchun PR aksiyalar-u mehmonlarga yuz minglik somsalar tortiladigan anjumanlardan, shaxsiy kafolatlar-u personal imtiyozlardan koʻra aniq va shaffof oʻyin qoidalari, hamma uchun bir xilda ishlaydigan qonunlar, ijro hokimiyatini tiya oladigan mustaqil sud muhim. Bularsiz normal investor kelmaydi, oyogʻi tagiga qoʻy soʻysangiz ham.

Darvoqe. Oʻtgan yili investitsiyalar kamayib ketganiga eng katta "oʻyin qoidasi"ning oʻzgargani ham (bevosita yoki bilvosita) sabab boʻlmaganmikin?

"O'g'lim, hali san eshitdingmi, yo'qmi, haytovur biz sening ustingdan bir ish qilib qo'ydiq"

Gazeta.uz ning xabar berishicha, endilikda o‘ta muhim iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy ahamiyatga ega bo‘lgan normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini tayyorlash to‘g‘risidagi ma’lumotlar ularni ishlab chiqish boshlanishidan oldin aholidan taklif va tavsiyalar olish uchun internet tarmog‘ida e’lon qilinadi.

Shu o'rinda tushunarsiz: "o‘ta muhim iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy ahamiyatga ega bo‘lgan normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari" muhokamaga olib chiqiladimi yoki "loyihalarini tayyorlash to‘g‘risidagi ma’lumotlar" e'lon qilinadimi? Xuddi Yusufbek hoji o'g'liga uning uylanishi haqidagi "o'ta muhim" ma'lumotni e'lon qilgandek? "Ularni ishlab chiqish boshlanishidan oldin" nima degani? Yo'q loyiha qanday muhokamaga olib chiqilishi mumkin?

Agar, hujjatlar loyihalari muhokamaga olib chiqiladigan bo'lsa, bu norma shundoq ham bor edi-ku? 2018-yilda barcha normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini majburiy jamoatchilik muhokamasiga qo‘yish talabi kiritilgandi, keyin esa “muhim iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy ahamiyatga ega bo‘lgan loyihalar” “qoida tariqasida” muhokamaga olib chiqiladigan bo'ldi, qaysi loyihalar muhim-u qaysilari muhim emasligini masalasi ochiq qoldi - shu bilan regulation.gov.uz ham hovullab qoldi, birov kirsa kiradi, kirmasa yo'q.

Yoki endi shunchaki muhim emas, faqat o'ta muhim iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy ahamiyatga ega bo‘lgan normativ-huquqiy hujjatlar lohihalari muhokamaga olib chiqiladimi? "O'ta muhim"likning aniq mezonlari bormi?

Qiziq, butun boshli Ta'limni rivojantirish respublika ilmiy-metodik markazida ta'limning mazmuniga mas'ul bu tashkilot veb-saytining normal ishlashini ta'minlaydigan bo'lim (xodim) yo'qmi? Yoki sayt "bormi-bor" tamoyilida ishlaydimi?

P.S. Muammo brauzerda emas. Har xil qurilmalar va brauzerlarda tekshirildi - natija yuqorida ko'rib turganingizdek, (deyarli) bo'm-bo'sh ekran.

Oldingi postga qiziq izoh:

"Bizda ishlayapti, faqat sizga "zapret" qo'yishgan bo'lsa kerak".

Mana bu - Taʼlimni rivojlantirish markazi saytining mobil qurilmada Microsoft Edge brauzeridan kirganda (mendagi) koʻrinishi.

Hisobot uchun hisob...mi?

Va nihoyat Ta'limni rivojantirish respublika ilmiy-metodik markazining saytini ochishga muyassar bo'ldim. Qiziq ma'lumotlar qo'shilibdi. Shunday diqqatga savozor ma'lumotlardan biri - markaz xodimlari tomonidan e'lon qilingan ilmiy maqolalar ro'yxati. Bu - oldingi postlardan birida ko'tarilgan "Markaz xodimlari xalqaro va mahalliy ilmiy jurnallarda, konferensiyalarda e'lon qilgan 50dan ortiq ilmiy maqolalar bilan markazning rasmiy manbalarida tanishish imkoni bormi?" degan savolga javobanmi yoki bu maqolalar ro'yxatini saytda oldindan bormidi, bilmadim. Xullas, 50ta bo'lmasa ham, 10ta maqola ro'yxati berilibdi.

"Xalq ta'limi info" kanali e'lon qilgan videohisobotda markaz xodimlari e'lon qilgan ilmiy maqolalar "ta'lim sohasini rivojlantirish bo'yicha amalga oshirilghan ishlar" sifatida taqdim etilgan edi. Qizig'i, markaz saytidagi ro'yxatda keltirilgan 10ta maqoladan 8tasining, tushunishimcha, ta'limga aloqasi yo'q. Bu maqolalar:

- nanokatalizatorlarning elektrokatalitik oksidlanishi haqida (maqola hammuallifining ish (yoki tadqiqot) joyi (affiliation) sifatida TRM emas, Andijon davlat pedagogika universiteti va Yangi O'zbekiston universiteti ko'rsatilgan),

- qora tuynuk atrofidagi gravitatsion kuchsiz linzalashish haqida (maqola 2022-yilda, TRM tashkil topshidan bir yil oldin e'lon qilingan),

- qora tuynuklar atrofidagi kvazidavriy tebranishlar haqida (bu maqola ham 2022-yilda, TRM tashkil topshidan oldin e'lon qilingan),

- fotonlar harakati haqida (bu maqola mualliflari affiliationida ham negadir TRM yo'q),

- Lesli-Gauer tipidagi diffuzion yirtqich-o'lja modeli haqida;

- elektron to'lov tizimlarida yuzni tanish orqali autentifikatsiya qilish haqida (bu maqola ham 2022-yilda, TRM tashkil topshidan oldin e'lon qilingan va mualliflar affiliation'ida, tabiiyki, TRM yo'q);

- chakana savdo logistikasida katta ma'lumotlar simulyatsiyasi haqida (bu maqola ham 2022-yilda, TRM tashkil topshidan oldin e'lon qilingan va mualliflar affiliation'ida, tabiiyki, TRM yo'q);

- tarmoqni aniqlash tizimlarida Aho-Korasik algoritmlar haqida (bu maqola ham 2022-yilda, TRM tashkil topshidan oldin e'lon qilingan).

Ro'yxatdagi ta'limga aloqador 2ta maqoladan bittasi "American Journal of Interdisciplinary Research and Development" degan jurnalda e'lon qilingan ekan. Nomi "American" bo'lsa ham, tahrir hay'atining (editorial board) mutlaq ko'pchiligi O'zbekistonliklardan iborat bu jurnal asosan yurtdoshlarimizning maqolalarini chop qilishga ixtisoslashgan shekilli. Masalan, TRM ro'yxatidagi, lekin muallif affiliation'i sifatida TATU ko'rsatilgan maqola e'lon qilingan 2023-yil 23-sonida ham faqat O'zbekistonlik mualliflarning ta'limdan tortib tibbiyotgacha, iqtisodiyotdan tortib tarix, tilshunoslik va adabiyotshunoslikkacha maqolalari e'lon qilingan. (Bizga yaqinda bir ilmiy seminarda bunday xususiyatlar, masalan, har qanday sohadan maqola e'lon qilish "qaroqchi" jurnallarga ("predatory journals") xos deb o'rgatishgandi).

Va TRM ro'yxatdagi ta'limga aloqador 2ta maqoladan 2chisida ham negadir bironta muallifning TRMga aloqadorligi qayd etilmagan.

Sarlavhaga chiqarilgan savolga qaytamiz: Hisobot uchun bo'laveradi...mi? Ta'limga (ya'ni TRM faoliyatiga) va (yoki) TRMning o'ziga aloqasi yo'q, hatto tashkilot tuzilishidan oldin chop qilingan maqolalarni tashkilot tomonidan "ta'lim sohasini rivojlantirish bo'yicha amalga oshirilghan ishlar" sifatida o'z ro'yxatiga kiritib e'lon qilish ... qay darajada etikaga to'g'ri keladi?

Kun.uz bir qancha nodavlat OTMlarning litsenziyasi bekor qilingani yuzasidan material tayyorlabdi. Bundan oldin Qalampir.uz eʼlon qilgan materialda litsenziyasi bekor qilingan OTMlardan biri taʼsischisi undan pul talab qilinganini iddao qilgan edi.

Juda qiziq vaziyat. Menda materiallarni oʻqib bir qancha savollar tugʻildi. Masalan, OTMlardan birining litsenziyasi bekor qilinishiga sabab boʻlgan "binolarga mulk huquqi yoki ijarani tasdiqlovchi hujjat yoʻqligi", "hisob varagʻida 150 ming dollar yoʻqligi", "ARM tashkil qilinmaganligi" singari holatlar litsenziya berishdan oldin tekshirilmaydimi? Yoki kamchiliklar aniqlangan holatda ularni bartaraf qilish uchun muddat berilmaydimi? Yoki, masalan, davlat OTMlarini tekshirsa, ularning hammasida ham nodavlat OTMlaridan talab qilinayotgan sharoitlar bormi?

Umuman, menimcha, davlat OTMlarini boshqarish uchun masʼul Oliy taʼlim, fan va innovatsiyalar vazirligi davlat OTMlariga raqobatchi boʻlgan nodavlat OTMlariga litsenziya berishi, litsenziyasini toʻxtatishi yoki bekor qilish uchun sudga murojaat qilishi - sogʻlom mantiqqa va "Litsenziyalash, ruxsat berish va xabardor qilish tartib- taomillari toʻgʻrisida"gi qonunga zid.

"Litsenziyalash sohasidagi vakolatli organlar ushbu vakolatli organlar tomonidan litsenziyalanadigan faoliyatni amalga oshiradigan korxonalar, muassasalar va tashkilotlarni tashkil etishga yoki ularning faoliyatida muassislar, aksiyadorlar yoxud ishtirokchilar sifatida ishtirok etishga haqli emas, bundan qonunda nazarda tutilgan hollar mustasno".

Masalan, orginfo.uz saytida vazirlik bir qancha davlat OTMlari muassisi ekanligini koʻrish mumkin.

"Maʼmuriy islohotlar" deya taqdim qilingan jarayon paytida OTMlarga litsenziya berish, ularni akkreditatsiyadan oʻtkazish vakolatiga ega boʻlgan Taʼlim sifatini nazorat qilish inspeksiyasini "qurbon qilish" taklifini kim kiritgan, bilmadim, lekin agar maqsad "davlat idoralari" sonini qisqartirish boʻlgan boʻlsa, oʻshandan keyin taʼlimga masʼul idoralar koʻpaysa koʻpaydiki, aslo kamaymadi. "Islohot"lardan bir necha oy oʻtib nega kerakligi haligacha mavhum qolayotgan Taʼlimni rivojlantirish respublika ilmiy-metodik markazi, yaqinda esa Taʼlimda loyihalar markazi tashkil qilindi.

Shunday paytlarda qozondan oʻzimizmi sal uzoqroq tutsak boʻlarmidi ...

Jamiyatda, ilmda o'z o'rniga ega olimning o'zaro gurungda emas, auditoriya oldida boshqa bir hamkasbining fikrlay olish qobiliyatiga shubha bildirishi, qilgan ishiga nisbatan konkret ilmiy e'tirozlarini keltirmasdan umumiy gaplar bilan haqorat qilishi - qay darajada insonlik rutbasiga yoki olimlik rutbasiga to'g'ri keladi, bilmadim, lekin ta'limda ham, ilmda ham dunyo miqyosida ko'zga ko'rinarli bir natijalarga erisha olmayotganimiz sabablaridan biri ham shunda bo'lsa kerak. Muammo qo'yib, uning yechimlari ustida ilmiy (shaxsiyatga o'tmagan holda) bahs yuritishdan ko'ra shaxslarga urg'u berishni yaxshi ko'ramiz.