Hindistonda tug'ilgan Amerikalik jurnalist va tahlilchi, CNN telekanalidagi siyosiy-tahliliy ko'rsatuv muallifi, "The Washington Post" gazetasi kolumnisti, Yel va Harvard universitetlari bitiruvchisi Farid Zakariyaning "Erkin ta'lim himoyasida" kitobini o'qiyapman. Muallif ko'pchilik asosiy e'tiborini axborot texnologiyalari, biznes singari "amaliy" ("tezroq pul keltiradigan") sohalarga qaratayotgan bir paytda liberal (erkin) ta'limning ahamiyati haqida fikr yuritadi.

Stiv Jobsning iPad'i yoki Zakerbergning Facebook'i yoki Google nima uchun global miqyosda muvaffaqiyatga erishdi? Nima uchun PISA singari xalqaro tadqiqotlarda Singapurday unchalik ham hayratlanarli natijalarni ko'rsatmaydigan Amerika kreativ iqtisodiyot va texnologiyalarda yetakchi? Umuman, Bilim iqtisodiyotidan Yaratuvchanlik iqtisodiyotiga o'tish uchun nimalarga e'tibor berish zarur? Tobora o'zgaruvchan bo'lib borayotgan, biz bilgan ko'p kasblar yo'qolib borayotgan dunyoda raqobatbardosh bo'lish uchun nimalar kerak?

Muallifning bu savollarning javobini liberal ta'limdan va u insonga bera oladigan (va afsuski, bizning ta'lim tizimimiz - na maktab va na oliy ta'lim - bermayotgan) uch muhim ko'nikmadan qidiradi. Agar bu qaysi ko'nikmalar ekanligi va liberal ta'limga qanday aloqasi borligi sizni qiziqtirsa, kitobni o'qib chiqishni tavsiya qilaman.

Qizig'i, kitob esse (essay) janrida (biz ko'proq o'rgangan badiiy esse emas) yozilgan. Bilishimcha, o'zbek tilida bunday janrdagi kitoblar deyarli tarjima qilinmagan va "Tirilish" nashriyotining bu boradagi jur'ati ham alohida e'tiborga sazovor. Kitobni qog'oz formatda kitob do'konlaridan so'rashingiz, elektron yoki audio formatni ma'qul ko'rsangiz - "Mutolaa" ilovasida sotib olishingiz mumkin.

Bugun oxirgi yillarning eng shov-shuvli seriallaridan biri - "Kalmar oʻyini" oxirgi, 3 fasli namoyishi boshlandi.

Shunchaki qiziq. Serial joylashtirilgan Oʻzbekiston onlayn platformalari uni namoyish qilish huquqini "Netflix"dan sotib olganmi? Yoki ... qaroqchilikmi?

Maʼlumot oʻrnida. Oʻzbekiston mualliflik huquqining himoya qilinishini nazarda tutuvchi Bern konvensiyasiga qoʻshilgan.

Nazarimda, "Kalmar oʻyini" serialining muvaffaqiyati sabablari uning faqat survival games (omon qolish) janridagi qiziq kino asar ekanligida emas. Film Janubiy Koreya jamiyatidagi qatlamlar oʻrtasida katta jarlik borligini va bunday jarlik nimalarga olib kelishi mumkinligini koʻrsatgan. Bir tarafdan, har qanday koʻngilxushlikka qurbi yetadiganlar, bir tarafdan tirik qolish uchun har narsaga tayyorlar.

Lekin "Kalmar oʻyini" bu mavzuga qoʻl urgan yagona kino asar emas. "Oskar" olgan "Parazitlar" ham boylar va kambagʻallar oʻrtasidagi qarama-qarshilikka asoslangan edi. "Netflix"ning yana bir qiziq seriali - "Karma" ("Taqdir") ham shu mavzuda. "Karma"ning yana bir qiziq jihati - olti bir-biriga begona kishilar taqdirining ajabtovur tarzda kesishishi. Koʻrmagan boʻlsangiz, tavsiya qilaman.

🎭 Sinfdagi "Kalmar O‘yini": O‘zbekistоnning ta’lim strategiyasiga tanqidiy qarash

Muallif: Uftada

I. O‘yin boshlanyapti: nima uchun "Kalmar O‘yini"?
"Kalmar O‘yini" jahon sahnasida portlaganda, bu shunchaki antiutopik drama emas, balki so'nggi kapitalistik jamiyatga tutilgan ko‘zgu edi. Serialning dahshatli g‘oyasi: umidsiz odamlar boylik, adolat va ikkinchi imkoniyat va’da qilingan bir qator "o‘yinlar"ga kirishadi. Biroq bu pardaning ortida, asli tizim tomonidan shakllantirilgan aldov yashirin.

Dastlab, O‘zbekiston ta’lim tizimini bunga qiyoslash haddan tashqari va hatto bema’ni tuyulishi mumkin. Ammo chuqurroq nazar solsangiz, tashvishli o‘xshashliklar ko‘zga tashlanadi. Hilola Umarovaning Maktabgacha va maktab ta’limi vaziri sifatidagi siyosiy strategiyasi hamda PIIMA (Prezident ta’lim muassasalari agentligi) ning elitaga yo‘naltirilgan tuzilmasi birlashib, haqiqiy hayotdagi "Kalmar O‘yini" tusini ola boshlaydi — unda bolalar, o‘qituvchilar va maktablar ishtirok etadi.

II. Hilola Umarova strategiyasi: islohot yoki so'zamonlik?
Vazir o‘zini progressiv islohotchi sifatida ko'rsatadi. Uning rahbarligi ostida modernizatsiyaning keng qamrovli lug‘ati — inklyuziv ta’lim, erta rivojlanish, raqamli resurslar va o‘quv dasturi o‘zgarishlari kabi tushunchalarga ko'zimiz tushmoqda. Ammo bu yuza osti nimalar bilan to'lgan?

🎯 Imkoniyat niqobi tusidagi yuqoridan pastga nazorat
Bu siyosatlar "tanlov" niqobi ostida bo‘lsa-da, amalda majburiydir. Maktablar yetarli resurslar bo‘lmasa ham, islohotlarni joriy etishlari shart. O‘qituvchilar qayta tayyorgarlikdan o‘tishlari lozim. Ota-onalar ham yangilikka moslashishlari kerak bo'ladi, aks holda orqada qolishlari muqarrar. "Kalmar O‘yini"da ishtirokchilar o‘yinga qaytishni "tanlaydilar" — lekin buning yagona sababi, tashqi dunyo yanada shafqatsizroq bo‘lgani. O‘zbekiston ta’lim tizimi ham xuddi shunday soxta tanlov taklif qiladi: yo bo‘ysunasiz, yo ahamiyatsiz bo‘lib qolasiz.

🧪 Eng zaif qatlamga tajribalarning bosimi
Islohotlar ko‘pincha elita maktablarida emas, balki oddiy maktablarda sinovdan o‘tkaziladi — natijada kambag‘al/bechora bolalar ulkan g‘oyalarning sinov obyektiga aylanadi. Bu "Kalmar o‘yini"da eng zaif ishtirokchilarni o‘limga mahkum tajribalarga tashlashga o‘xshaydi, ayni paytda ularga "adolatli imkoniyat" berilgani aytiladi.

🧱 Meritokratiya Teatri

Meritokratiya — bu boshqaruv yoki ijtimoiy tizim shakli bo‘lib, unda insonlarning jamiyatdagi o‘rni, lavozimi yoki muvaffaqiyati ularning mehnati, salohiyati, bilim va qobiliyatlari asosida belgilanadi.

Umarova davrida ko‘plab islohotlar yuzaki ko‘rsatkichlarni rag‘batlantirmoqda: test natijalari, loyihalarga asoslangan reytinglar, o‘qituvchilarni baholash — bu natijalarni shakllantiruvchi tengsizlikni e’tiborsiz qoldiradi. "Kalmar o‘yini" adolatli ko‘rinishga intilgani kabi, bu meritokratiya ham omon qolganlarni ulug‘laydi, ammo qanchasi ortda qolgani yoki nima sababdan shunday bo‘lganini so'roqlab ham o'tirmaydi.

Meritokratiyaning o'zi yomon emas, lekin agar hamma uchun boshlang'ich imkoniyatlar teng bo'lmasa yoki meritokratiya haddan tashqari qo'llanilsa, u ijtimoiy tengsizlikni avj oldiradi.

III. PIIMA: Arenamizning Me’mori
PIIMA — Prezident ta’lim muassasalari agentligi — ehtimol bu o'xshatmadagi eng ramziy tuzilma hisoblanadi. Cambridge University Press singari nufuzli xalqaro tashkilotlar tomonidan e’tirof etilgan PIIMA, O‘zbekiston bo‘ylab "cheksiz imkoniyatlar" va "jahon andozalaridagi ta’lim" kabi shiorlar ostida elita Prezident maktablarini tashkil etdi.

👑 Saralanganlar uchun VIP shakldagi muhitlar (sinfxonalar)
Bu maktablar quyidagi xususiyatlarga ega:

Yuqori darajada moliyalashtirilgan,

Ingliz tilida ta’lim beruvchi,

Xalqaro nufuzga ega,

O'ta qiyin darajadagi tanlov tizimi

Ular "Kalmar O‘yini" maydonlari — puxta tanlab olingan ishtirokchilar uchun yarqiragan sahnalardir. Kirish imkoniyati bor, ammo juda past, sara o'quvchilar guruhi uchun, ko‘pincha allaqachon imtiyozli, resurslar va test tayyorgarligiga ega oilalardan kelgan yoshlar uchun. Qolganlari-chi? O‘z milliy tizimlarida shunchaki tomoshabinlar, xolos.

🎭 Voqelikdan chalg‘itish
"Kalmar O‘yini" o‘z ishtirokchilarini ko‘zni qamashtiruvchi chiroqlar va qutulish umidi bilan chalg‘itgani kabi, PIIMA ham ramziy g‘alabalar bilan jamoatchilikni chalg‘itadi. Bitta Prezident maktabi muvaffaqiyatga erishadi va bu boshqa hamma joyda tizimli harakatsizlikni oqlash uchun ishlatiladi. Shu orada, qishloq maktablari xarobaga aylanadi, o‘qituvchilar toliqib chiqib ketadi va tengsizlik yanada chuqurlashadi.

⚙️ Tizimni qayta ishlab chiqarish, o‘zgartirish emas
PIIMA tizimni buzib tashlamaydi — aksincha, uni mustahkamlab boraveradi. U mukammallikni ommalashtirish o‘rniga, uni toza, elitar doiralarga ajratib qo‘yadi — davlat maktablarini chetda qoldiradi. U mohiyat emas, balki mavqe eksportchisiga aylanadi.

IV. Yashirin Tovon: "O‘yinchilar"ga nima bo‘ladi?
"Kalmar O‘yini"da "g‘alaba qozonish" juda qimmatga tushadi: o‘yinchilar axloqini, munosabatlarini va qadr-qimmatini yo‘qotadilar. Xuddi shunday, O‘zbekiston ta’lim tizimidagi o‘yinda:

O‘quvchilar hamkorlik qilishga emas, balki raqobatlashishga o‘rgatiladi.

O‘qituvchilar ziyolilar sifatida ko'rsatilmaydi, mahsulot sifatida baholanadi.

Maktablar isloh qilinmaydi, faqat reytingga kiritiladi.

Tovoni-chi? Muvaffaqiyatsizlikdan qo‘rqib ulg‘aygan, yuzaki ko‘rinishga ruju qo‘ygan va o‘z taqdirini belgilovchi tizimli tuzilmadan bexabar bo‘lib ulgurgan butun bir avlod.

V. Arena tashqarisidagi umid: siklni buzish
Biroq, hammasini yo'qotganimiz yo'q. "Kalmar O‘yini" bosh qahramon tizimdan yuz o‘girishi, o‘yin tashkilotchilarini anglamaguncha va ularga qarshi chiqmaguncha mukofot pullarini sarflamaslikka qaror qilishi bilan yakunlanadi.

Xuddi shunday, O‘zbekistonlik o‘qituvchilar, talabalar va siyosatchilar ham o‘zlariga quyidagi savollarni berishlari lozim:

Bizning ta’lim tizimimizni kim loyihalashtirmoqda?

Kim uchun u haqiqatan ham "chegara bilmas"?

Biz qanday fuqarolarni tarbiyalayapmiz — shunchaki "o'yinchilar"nimi yoki fikrlovchilarnimi?

✅ Oldinga yo‘l

—Siyosat ishlab chiqishda hokimiyatni markazsizlashtirish — islohotlarni o‘qituvchilar va jamoatchilik boshqarsin.

—Ko‘zbo‘yamachilik ta’limini tugatish — elita resurslarini davlat sektori bo‘ylab taqsimlash.

—Muvaffaqiyatni qayta ta’riflash — raqobat emas, balki hissa qo'shish sifatida.

VI. Yakuniy mulohaza

Agar biz ta’limni maktablar, o‘qituvchilar va buyrokratlarning omon qolishi bilan bog'lab qo'ysak, demak, biz allaqachon mag‘lub bo‘lgan bo'lamiz.
O‘zbekistonga "Kalmar O‘yini" tizimi emas, balki har bir bolaga — faqatgina eng zo‘r 1%ga emas — xayol qilish, xavfsiz xato qilolish va rivojlanish imkoniyatini beradigan adolatli sinfxona muhiti kerak.

Bizga g‘olib kerak emas.
Bizga yaxshiroq "o‘yinlar", yaxshiroq maktablar va yaxshiroq kelajak yaratuvchi dizaynerlar avlodi kerak.

Muallif izohi:
Ushbu maqola Uftada.NSS tanqidiy vatandoshlik mulohazalari turkumining bir qismi hisoblanadi. Agar siz bunday g‘oyalar bilan tanishishni, ularni muhokama qilishni yoki muloqot maydonlarida foydalanishni istasangiz, bemalol murojaat qilishingiz yoki erkin iqtibos keltirishingiz mumkin. Ta’lim — bu tomosha emas, balki axloqiy majburiyatdir.

"Kalmar oʻyini": bu raqamlardan magʻrurlanish yoki xursand boʻlish emas, xavotirga tushish kerak

Ixtisoslashgan taʼlim muassasalari agentligi oʻz tizimidagi maktablarga hujjat topshirgan talabgorlar statistikasini eʼlon qildi. Prezident maktablariga bir oʻringa - 148 talabgor, tengsizlikning yana bir oliy namunasi boʻlmish, oʻquvchi maktab bilimi bilan kirmasligi aniq boʻlgan Al-Beruniy maktabiga - bir oʻringa 103 talabgor. Qolgan maktablarga ham bir oʻringa kamida bir necha oʻn talabgor.

Eʼtibor bersangiz, agentlik rasmiy kanalida bu statistikani eʼlon qilar ekan, sarlavhada bir oʻringa talabgorlar sonidan keyin undov belgisini ishlatgan. Va post sarlavhasida ishlatilgan koʻzlari charaqlab turgan stikerga ham eʼtibor bering. Men buni his-hayajon, xursandchilik, magʻrurlanish belgisi sifatida qabul qildim.

Aslida-chi, bu quvontiradigan raqammi? Mamlakatning har yuzdan oshiq oʻquvchisidan faqat bittasi "elitalik"ka munosib koʻrilib, unga oʻsha "elitalik"ka munosib koʻrilmaganlar hisobidan hamma sharoitlar muhayyo qilinishi, qolganlar aksar hollarda elementar sharoitlari yoʻq, bir necha smenali maktabda oʻqishga majbur boʻlishi - tanangizga oʻylab, vijdonan oʻzingizga oʻzingiz javob beringchi, undov belgisi ishlatadigan holmi?

Umumiy oʻrta taʼlim - "yo sen boshqalarni, yo boshqalar seni" tamoyili amal qiladigan "kalmar oʻyini" boʻlishi kerak emas. Bu yoʻl bizni "porloq kelajak"ka olib bora olmaydi. Orzudagi Oʻzbekistonda umumiy oʻrta taʼlim "kalmar oʻyini" boʻlmasligi kerakligini, oʻquvchilar - stavka qilinadigan poyga otlari emasligini tushunmaydiganlar taʼlim tizimini boshqarmasligi kerak.

Bolalikdanoq hayotni omon qolish jangi (survival game) hisoblaydiganlar avlodi

Yuqoridagi postga Prezident (yoki ixtisoslashtirilgan?) maktablarining oʻquvchilari (bitiruvchilari?) qanday izohlar qoldirayotgani bilan bir qiziqib koʻrishni masalat beraman.

"Dunyo- musobaqa" deb Harvardga kirish qiyinligini misol keltirishlar. Yoki "omon qolish uchun kurash qoʻlidan kelmasa mahallasidagi maktabda oʻqiyversin, nima muammo" qabilidagi izohlar.

Bular "oltin fond" deb, boshqa maktablar hisobidan hamma sharoitlarni muhayyo qilib, "qora xalq" oʻqiydigan maktablarga ijozat berilmaydigan dabdabali bitiruv oqshomlari qilib berib haqiqatdan ham oʻzini "elita", boshqalarni "qora xalq" sanaydigan, omon qolish uchun "kalmar oʻyini" hali maktabdan boshlanishini norma hisoblaydigan avlodni shakllantirib boʻldik shekilli.

Jamiyatni bolalikdan ikki qutbga ajratish juda xavfli. Bu - "Zumrad va Qimmat" siyosatini olib borayotgan Umarova va uning jamoasi buning oqibatlarini tasavvur ham qilmayotgan boʻlsa kerak.

"Kalmar oʻyini" hamda Maktabgacha va maktab taʼlimi vaziri Hilola Umarova olib borayotgan taʼlim siyosati oʻrtasida qanday bogʻliqlik bor deb oʻylaysiz?

Bu savolga oʻzimning javobimni bermoqchiman. Koʻpchilik oʻz fikrini bildirib boʻldi (postga izohlarda, boshqa kanallarda, X tarmogʻida) va men aytmoqchi boʻlgan koʻp narsalar aytib boʻlindi. Shuning uchun javobim qisqa boʻladi. Men nazarimda eng asosiy boʻlgan ikki oʻxshashlik va bitta muhim farqni keltiraman.

Oʻxshashliklar:

1. "Kalmar oʻyini"ning janri - "omon qolish oʻyinlari" (survival games). Juda koʻpchilik ichidan juda kamchilik omon qoladi. Magʻlub boʻlganlarning resurslari omon qolganlar foydasiga qayta taqsimlanadi.

Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirligi olib borayotgan siyosat ham "omon qolish oʻyini"ga oʻxshaydi. Bir necha oʻn, hatto bir necha yuz "magʻlub"ning resurslari bitta "gʻolib" foydasiga qayta taqsimlanadi. Eng achinarlisi, vazirlik ham bunday ayanchli statistikani xursandchilik, gʻurur bilan eʼlon qiladigan, hatto bolalar ham davlatning fuqarolar oldidagi burchi, majburiyati boʻlgan sifatli, har bir oʻquvchining iqtidorini yuzaga chiqarishi kerak boʻlgan umumiy oʻrta taʼlimning "omon qolish oʻyini"ga aylanishini normal holat deb biladigan jamiyatga yetib keldik.

2. "Kalmar oʻyini"da bu tomosha VIP mehmonlar uchun edi. Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirligining bu "tomoshasi" ham VIP tomoshabin uchun. Maqsad - oʻsha tomoshabinning koʻzini quvontirish, goʻyoki "samara berayotgan islohotlar" illyuziyasini hosil qilish.

Va eng asosiy farq:

"Kalmar oʻyini" - bu fiction (oʻylab topilgan narsa, xayolot). Qanchalik ishonarli, taʼsirli boʻlmasin, xayolot. Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirligi siyosati - reallik. Qanchalik zararli boʻlmasin, reallik. Bunday siyosat bilan vaqti kelib "Kalmar oʻyini" ham bizda reallikka aylanmasligiga kimdir kafolat bera oladimi?

Xavotirli yangilik.

Oʻtgan safar "yangi imkoniyatlar" deb eʼlon qilingani - tengsizlikning yangi namunasi - "Harvardchilar maktabi" edi. Ertaga qanday "yangi imkoniyatlar" eʼlon qilinarkan endi?

N+1chi urinish

Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirligi bugungi yuqori darajadagi tadbir nutqiga oʻzining sevimli xobbisini qoʻshibdi: oʻquv dasturlarini yangilash. Endi informatika dasturlari "sunʼiy intellekt taʼlim dasturi" asosida yangilanarmish.

Uzr, bitta savol. Bunday tadbirlarda yangraydigan masalalar qandaydir "tahlil" degan filtrdan oʻtadimi? Yoki baliq va qisqichbaqa haqidagi mashhur aforizmga oʻxshab, vazirlik va idoralar nimani "taklif" deb koʻtarib kelsa, kiritib ketilaveradimi?

Bunday savol nima uchun tugʻilganini tushuntirishga harakat qilaman.

1. Maktab oʻquv dasturi, u qaysi fanning oʻquv dasturi boʻlishidan qatʼiy nazar, umumiy maqsadga xizmat qilishi, umumiy kartinaga oʻz hissasini qoʻshishi kerak. Yaʼni, oldin "biz umumiy oʻrta taʼlimning oxirida qanday bitiruvchini, qanday fuqaroni, jamiyatning qanday aʼzosini koʻrmoqchimiz?" degan savolga javob beriladi. Shundan soʻng bu umumiy maqsadga erishish uchun har bir fan qanday bilim, koʻnikma, kompetensiyalarni berishi kerakligi aniqlanadi. Umumiy maqsadni belgilamasdan turib alohida olingan fanlar boʻyicha oʻquv dasturlarini yangilash - u Finlyandiya standartlari asosida boʻladimi, Singapurmi, Kembrijmi, MITmi, boshqasimi - koʻylakning razmeri, bichimi, boshqa parameterlari haqida tasavvur boʻlmay turib unga yoqa yopishtirishga oʻxshaydi - nafaqat besamar, balki zararli ish hamdir. Xoʻsh, umumiy oʻrta taʼlimning bitiruvchi qanday boʻlishi kerakligini belgilaydigan aniq bir hujjatimiz yoʻq ekan, "MIT tajribasi asosida" informatika dasturini yangilashning koʻylak haqida aniq tasavvur boʻlmasdan turib unga yoqa tikishdan nima farqi bor?

2. Bir necha yil oldin xorijiy grantlar asosida 5-11 sinflar informatika dasturi yangilandi (vazirlik tajribasini oʻzlashtirishni yaxshi koʻradigan Kembrij dasturi joriy qilindi). Bu dastur asosida darsliklarni chop qilib maktablarga yetkazish uchun soliq toʻlovchilarning kichkina boʻlmagan mablagʻlari sarf qilindi. Bir necha yildan beri boshlangʻich sinflarga informatika boʻyicha "fin-Singapur-Somali" darsliklari joriy qilinmoqda va bunga ham soliq toʻlovchilarning yaxshigina mablagʻlari sarf qilinmoqda. Endi Kembrij ham, "Finlyandiya" ham "puf sassiq", MIT "oppoq" boʻlib qoldimi? Oʻquv dasturlari va darsliklarni bunday bebiliska almashtiraverish kimga foyda-yu, kimga zarar?

3. Har qanday oʻquv dasturlarining almashishi ilmiy asoslangan tahlillar asosida boʻlishi lozim. Dasturlarni takomillashtirish yoki yangilarini joriy qilishdan oldin amaldagi dasturlarning qaysi jihatlari ish berayotgani va qaysi jihatlari ishlamayotgani tahlil qilinadi. Vazirlikda bunday tahlil natijalari bormi? Va albatta, maktab sunʼiy intellekt (yoki boshqa biron soha boʻyicha) mutaxassislar tayyorlaydigan dargoh emas, fundamental bilimlar beriladigan maskan. Amaldagi oʻquv dasturlari bunday vazifani bajara olmayotgani haqida ilmiy asoslangan xulosalaringiz bormi?

Bunday tadbirlar uchun "takliflar"ni saralash va yakuniy nutqqa qoʻshish bilan kimlar shugʻullanadi, bilmadim-u, lekin "taklif ekan" deb hamma narsani kiritaverish xayrli oqibatlarga olib kelmaydi, baraka topgurlar.

Samarqandning tarixiy merosi faqat Registon, Go'ri Amir yoki Shohi Zindadan iborat deb o'ylasangiz, adashasiz. Samarqandda XIX asr 2-yarmi - XX asr boshlarida qurilgan hamda Yevropa va Osiyo me'morchilik an'analarini o'zida mujassamlashtirgan ko'plab ajoyib inshootlar bor. Ular sizni xuddi vaqt mashinasidek 1-2 asr ortga qaytarishi mumkin.

Inqilobdan oldingi Samarqand bo'ylab Gazeta.uz bilan sayr qiling!

Islohotlar illyuziyasi: maqsad ochko ishlash bo'lgan tizimdan samara kutish mantiqsizlikdir

"Fikrlar Ulashuğı" telegram kanali o'zida mavjud ma'lumotlarga tayanib, bugun katta minbarlardan yangragan "informatika dasturlarini MITning sunʼiy intellekt taʼlim dasturi asosida yangilash" rejalari aslida "Day of AI" ochiq resurslarini tarjima qilish bo'lishi mumkinligini va bu resurslar ham professional bo'lmaganlarga sifatsiz tarjima qilinayotgan bo'lishi mumkinligi borasidagi xavotirlar haqida yozgan. Kanal tarjima jarayonidagi maxfiylik haqida xabar berar ekan, shunday yozadi:

"Minglab o‘quvchilarga mo‘ljallangan ta’lim mazmuni hech qachon yopiq eshiklar ortida ishlab chiqilmasligi lozim edi".

Kanal o'z postini shunday xulosalaydi:

Agar biz ta’limni ijtimoiy shartnoma o‘rniga marketing vositasi sifatida ko‘rishda davom etsak, biz fikrlovchilarni emas, balki faqat taqlid qiluvchilarni tayyorlaymiz.

Ha, asosiy muammolardan biri, nazarimda, mana bu postda yozganimdek, "islohot" deya taqdim etilayotgan jarayonning asosiy maqsadi - samarali ta'lim tizimini barpo qilish emas, bitta asosiy tomoshabinni quvontirish, ochko ishlash ekanidadir. Shunday ekan, hali fin, hali Singapur, hali Kembrij, hali MIT "yoqasini tikib qo'yish" orqali "islohotlar illyuziyasi"ni yaratish urinishlari hali uzoq davom etadiganga o'xshaydi. Oqibatda esa besamar sarflangan byudjet mablag'lari va boy berilgan avlod qoladi.

"Til va adabiyot ta’limi" jurnali o‘zbek tilida faoliyat yuritadigan eng yaxshi muharrirlar 20 taligini e’lon qilibdi. O'zbek tilining rivoji, o'zbek tilida sifatli kontentning ko'payishida muharrirlarning o'rni beqiyos.

Menda ro'yxatdagi ayrim muharrirlar bilan birga ishlash imkoniyati bo'lgan. Masalan, Xurshid Ibrohim bilan Milliy o'quv dasturi asosidagi o'rta maktablar uchun "Adabiyot" darsliklarini yaratishda birga ishlaganmiz, qolaversa, 2024-yilda chiqqan (f.f.d. Zulxumor Mirzayeva bilan hammualliflikda) "Adabiyot o'qitish metodikasi" darsligimizni muharrir sifatida o'qib bergan. "Akademnashr"dagi Abdulla Sharopov "Baholash nazariyasi asoslari" kitobimga muharrirlik qilganlar. Orif Tolib bilan esa doktoranturada birga o'qiyapmiz. Haqiqatdan ham o'z ishlarining professionallari - ularni (va ro'yxatga kirgan boshqa o'z ishining ustalarini) e'tirof vilan tabriklayman!

Yaxshi muharrirlar ham, o'zbek tilida sifatli kontent ham ko'payaversin!

"Ispancha uyat"ni kim his qilishi kerak?

"Yoshlarga prezidentni muammolarni hal qiluvchi emas, hamma narsani muhayyo qiluvchi kuch sifatida gavdalantirishga xizmat qiladi xolos bunday bema’ni tadbirlar", deb yozadi ElTuz nashri davlat rahbarininmg yoshlar bilan uchrashuvidagi ta'magarlikka ishora qilib. Oldinroq bu haqda yoshlarning ta'magirligidan "ispancha uyat" his qilgan jurnalist Inobat Ahatova yozgan edi:

Respublika, davlat rahbari qanday muammolar bor, takliflar aytinglar deganda: kimdir meni chet elga olib boring, kurs tashkil qilib bering, oʻqishimga imtiyoz bering, meni duo qiling, yoningizda ishlay-yuray va hattoki meni falon lavozimga qoʻying dedi. Qayerdan paydo boʻldi bunday ta’magirlik?

Aslida bunday ta'magirlikning ildizi qayerda? Yuqori darajadagi tadbirga kirish imkoniyati bo'lib qolganidan foydalanmoqchi bo'lganlardami yoki ijtimoiy liftlar ishlamaydigan, qonunlar, tartiblar bilan emas, shaxslar va ularning gap-so'zlari bilan boshqariladigan tizimdami? Balki "ispancha uyat"ni shunday tizimni qurib qo'yganlar his qilishi kerakdir?

O'zingiz o'ylab ko'ring. Kimdir bir paytlar shunga o'xshagan tadbirda gap aytib, yaxshi ko'rinish imkoni bo'lgani uchun, kimdir kimningdir o'g'li-qizi, jiyani, tadbirlarda yonida yuradigan do'sti-dugonasi bo'lgani uchun mansabda yurgan bo'lsa. Kimdir narxi o'rtacha O'zbekistonlikning 18 yillik oyligiga teng kursda qandaydir tartib-taomillar asosida emas, bir kishi ruxsat bergani uchun o'qiyotgan bo'lsa. Kimdir "suv oqizib ketgan" ilmiy ishi haqida hasrat qila olgani uchun ilmiy daraja olvolgan bo'lsa (XXI asrda, ko'pchilik hatto shaxsiy fotosuratlarini ham "bulut"da saqlaydigan bir davrda ham ilmiy ishlar qo'lda yozilib qog'ozda saqlanadimi? degan savol berilmagan bo'lsa). Hamma sovg'a-salomlar bir shaxs nomidan beriladigan bo'lsa (garchi ularning pulini soliq to'lovchilar to'lasa ham).

Umuman, shaxs(lar) aytgani ijtimoiy shartnomadan, parlament tasdiqlagan qonunlardan, o'zimiz belgilagan va amal qilishga va'da bergan "o'yin qoidalari"dan ustun bo'lgan tizimda shu tizimning qanday ishlashini ko'rib, bilib yurgan yoshlardan nima kutasiz? O'sha savol: muammo vaziyatdan foydalanib "ta'magirlik qilayotgan" yoshlardami yoki ularga bu norma ekanligi, maqsadga erishishning oson (aksar hollarda balki yagona?) yo'li shu ekanligini har kuni isbotlab kelayotgan tizimdami?