"Koʻrinmas kuchlar aralashuvi"

Oxirgi paytlar bir qiziq tendensiyani kuzatyapman. Ayrim koʻzga koʻringan, oʻz sohasida mavqega ega olimlar 2021-2022-yillarda Milliy oʻquv dasturi loyihasini yaratishda qandaydir "kuchlar" ("qora"?) aralashib, ular tuzib bergan dasturni boshqa narsaga almashtirib qoʻyishgani haqida iddao qilishmoqda. Bu iddaolar turli davralarda, oʻqituvchilar bilan uchrashuvlarda ham yangramoqda.

Oʻsha paytlarda Milliy o'quv dasturi bilan bog'liq jarayonlarda bevosita ishtirok etganim uchun shu iddaolarga izoh berib ketmoqchiman.

Milliy oʻquv dasturi loyihasini yaratish uchun ishchi guruhlar tuzilgan. Bu guruhlar faoliyati hukumat qarori bilan umumiy o‘rta ta’limning davlat ta’lim standarti, o‘quv rejalari va oʻquv dasturlarini ishlab chiqish asosiy vazifalaridan biri etib belgilangan Respublika ta'lim markazi tomonidan muvofiqlashtirilgan. Fanlar bo'yicha Milliy oʻquv dasturlari loyihalariga har qanday o'zgarishlar Respublika ta'lim markazining tegishli fanlar uchun mas'ul metodistlari hamda ishchi guruhlarning birgalikda muhokamalari natijalari asosida kiritilgan. Ayrim fanlardan dasturlarning dastlab Respublika ta'lim markaziga taqdim etilgan loyihalari RTM rahbariyati va metodistlarinig talablariga javob bermagani uchun keyingi bosqichlarda ish jarayonida o'zgargan - bu tabiiy jarayon. Ya'ni, bu jarayonga chetdan "qandaydir ko'rinmas kuchlar" ta'sir qilmagan yoki bu "kuchlar" hech kimga bildirmasdan hujjatlarni almashtirib qo'ymagan (buning imkoni ham yo'q edi).

O'z vaqtida fanlar bo'yicha Milliy oʻquv dasturlari loyihalarini Respublika ta'lim markazi ham (maxsus telegram kanalda), o'sha paytda mavjud bo'lgan Ta'lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi ham (uzviylik.tdi.uz saytida) ochiq muhokamalarga qo'ygan edi. Va bu hujjatlar inspeksiyaning o'zida ham bir necha marta muhokamadan o'tgan edi.

Qizig'i, hozir "qandaydir kuchlar aralashuvi" haqida iddao qilayotgan olimlar bu muhokamalarda inspeksiya rahbariyati bilan birga davraning to'rida o'tirishgan, savollar berishgan, ya'ni dasturlarni o'qishgan, ularning mazmuni bilan tanish bo'lishgan. Agar ayrim fanlar bo'yicha dasturlarning o'sha muhokamaga olib chiqilgan va dastlabki variantlari o'rtasida farqlar mavjud bo'lsa, ulardan xabardor bo'lishgan. (Dasturlarda ism-familiyalari ham turibdi).

Keyinchalik muhokamalar natijasida Inspeksiya fanlar bo'yicha Milliy oʻquv dasturlari loyihalarini tasdiqlab, o'zining "Uzluksiz ta'limni rivojlantirish konsepsiyasi"ga qo'shgan va maxsus konferensiya tashkil qilib, bu Konsepsiya taqdimotini o'tkazgan, prezident farmoni bilan esa 2024-yil 1-sentyabrga qadar ta’lim jarayoniga to‘liq joriy etilishi belgilangan edi.

Fin saboqlari

Ta'lim bo'yicha mutaxassis, Melburn universiteti professori Pasi Sahlberg "Fin saboqlari 3.0" kitobida o'zining qiziq bir kuzatuvi haqida fikr yuritadi. Muallifning qayd etishicha, PISAda yuqori natijalar qayd etayotgan davlatlar (Singapur, Honkong, Yaponiya, Janubiy Koreya, shuningdek, muallifning vatani - Finlyandiya ham) pedagogika, metodika va o'quvchilarni baholash sohasida o'zlari "innovatsiya" o'ylab topmagan. Bu davlatlarda o'quv dasturlarini yaratish, o'quvchilarni o'qitish va baholashga bo'lgan yondashuvlar ildizi asosan G'arb olimlari XX asrda ilgari surgan pedagogik nazariyalar va yondashuvlarga borib taqaladi.

Xususan, muallif Finlyandiyaning ta'limdagi muvaffaqiyatlarida muhim rol o'ynagan pedagogik g'oyalar va yondashuvlar sifatida quyidagilarni sanaydi:

- konsruktivizm nazariyasi va Jon Dyuining (John Dewey) pedagogik qarashlari;

- hamkorlikda o'rganish (cooperative learning) yondashuvi;

- o'quvchilarning turli sohalarda qobiliyatini namoyon qilishi haqidagi qarashlar, xususan, Gardnerning "Turfa zakovatlar" ("Multiple intelligences") nazariyasi;

- baholashning standartlashtirilgan testlarga asoslanmagan, muqobil usullari (masalan, portfioli, amaliy topshiriqlar, o'z-o'zini baholash);

- o'qituvchilarning o'zaro yordami va bir-biridan o'rganishi (peer coaching) haqidagi g'oyalar, xususan, Brus Joys (Bruce Joyce) qarashlari.

Nazarimda, bu fikr ham oldinroq yozganimni tasdiqlaydi: "fin tizimi" yoki "Singapur tizimi" deb u yoki bu davlat darsliklatini ko'chirib (tarjima qilib) qaytadan chop qilish uchun trillionlarni sarflash samara bermaydi. Chunki qandaydir mo'jizaviy "fin metodikasi" yoki "Singapur metodikasi" yo'q: ularning darsliklari ham XX asrda G'arb (asosan AQSH va Yevropa) olimlari ishlab chiqqan va pedagogikada tan olingan nazariy tamoyillar va ular asosidagi amaliy yondashuvlarga asoslanadi. Masalan, fin yoki Singapur darsligini ko'chirganimiz bilan uning tagida qanday pedagogik nazariya yotganini tushunmasak, u darslikdan hech qanday samara chiqmaydi.

Bu esa - pedagoglarni tayyorlash va malaka oshirish tizimida o'qitiladigan fanlar mazmunini ham tubdan qayta ko'rib chiqishni taqozo qiladi. Bizdagi pedagogika va metodika darsliklari ham, darslari ham aksar hollarda o'rganish jarayoni qanday sodir bo'lishi, uning ilmiy asoslari, uning samarasini ta'minlovchi omilar haqida tasavvur bermaydi.

"Uyida chaksa uni yo'q, tom boshida qo'sh tandir"

Ko'pchilikka yaxshi tanish "Mahallada duv-duv gap" filmida bu gapni aytgan Oyposhsha, balki ta'lim tizimini boshqaradigan sanoqsiz idodalar qilayotgan ishlarni ko'rib, balki fikrini sal boshqacharoq ifodalagan bo'lardi: "Byudjetida ulkan teshik-u, qo'sha-qo'sha dabdabali konferensiyalar".

Mana o'zingiz baho berib ko'ring:

2024-yil 15-noyabr: "Abdulla Avloniy nomidagi pedagogik mahorat milliy institutining 90 yilligiga bag‘ishlab tashkil etilgan “Mahoratli o‘qituvchi – millat tayanchi: uzluksiz kasbiy rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari” mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya o’z ishini boshladi. Tadbirda Maktabgacha va maktab ta’limi vaziri Hilola Umarova, Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti bosh kotibining ta’lim siyosati bo‘yicha maxsus maslahatchisi Andreas Shlyayxer, O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vaziri Kongratboy Sharipov, YUNESKO tashkilotining Toshkentdagi vakolatxonasi rahbari Sara Noshadi, Yunisefning O‘zbekistondagi vakili Regina Maria Kastillo ishtirok etmoqda".

2024-yil 8-noyabr: "Joriy yilning 5-noyabr kuni Taʼlimni rivojlantirish respublika ilmiy-metodik markazi tomonidan Maktabgacha va maktab ta’lim vazirligi, Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi hamda Menejment va zamonaviy texnologiyalar universiteti (UMFT) bilan hamkorlikda “Yangi taraqqiyot bosqichida maktab ta’limini rivojlantirish strategiyalari: chaqiriqlar, muammolar, tadqiqotlar va yechimlar” mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya o‘tkazildi".

2024-yil 16-oktyabr: "Markaziy Osiyo Universitetlar forumining xorijiy tashkilotlar vakillari ishtirokidagi ochiq muloqot tadbiri boshlandi. Ayni vaqtda Yangi O‘zbekiston Universitetida Markaziy Osiyo Universitetlari Forumining muhim uchrashuvlaridan biri boshlandi. Unda Buyuk Britaniya, Germaniya, Xitoy kabi nufuzli davlatlarda joylashgan va ta’lim rivoji uchun dunyo miqyosida ish olib borayotgan 60 dan ortiq xalqaro tashkilotlar, shuningdek, yuzga yaqin xorijiy oliygohlar hamda yurtimizdagi qator oliy ta’lim muassasalari vakillari ishtirok etmoqda".

Har ikki haftada bir dabdabali tadbir, konferensiya, unga kazo-kazolar chaqirilgan. Qizig'i, bu "konferensiyabozlik" yil oxiriga yaqin qolganda avj olmoqda. Yil oxirida esa parlament, odatdagidek, byudjetdagi o'zgarishlarni, oshirilgan sarf-xarajatlarni indamay tasdiqlab beradi. "Hey, har ikki haftada "xalqaro konfernsiya"ga balo bormi, juda zaril bo'lsa, shu konferensiyalarni hammasini bitta qilib o'tkazsa bo'lmaydimi?" deydigan odam yo'q.

Va eng achinarlisi - bu konferensiyalarda aqlli gaplar aytiladi, lekin bu gaplarning zarracha foydasi yo'q. Vazirlik baribir o'sha gaplarning teskarisini qiladi. Masalan, vazirlikning o'zi konferensiyaga taklif qilgan eksperti "yaxshi xorijiy til oʻqituvchisi degani - "til egasi" ("native speaker") degani emas", deb turibdi, keyingi yil byudjetida esa "xorijiy o'qituvchilarni jalb qilish" xarajatlari oshirilyapti. Yoki bugun konferensiyaga taklif etilgan Shlyayxerning "World Class: How to Build a 21st-Century School System" kitobini varaqlab ko'ring - vazirlik olib borayotgan siyosat bu kitobda berilgan tavsiyalarga (masalan, ta'limda tengsizlikning oldini olish, o'quvchilarni erta yoshdan "iqtidorli"-"iqtidorsiz"ga ajratmaslik va hokazo) g'irt teskari.

Vazirlikdagilarga savol: Baribir bilganlaringizni qiladigan bo'lsalaringiz, konferensiyalarda aytilgan aqlli gaplar-u tavsiyalarning teskarisi qilinadigan bo'lsa, o'zi shundoq ham byudjet "bir ahvol" bo'lib yotgan paytda bunday tadbirlardan nima naf? Shunchaki PR uchunmi? Yoki ... ?

"Mezonlarga asoslangan" deyilayotgan yangi baholash tizimi haqida muhokamalarni turli ijtimoiy tarmoqlarda kuzatish mumkin. Suratlarda Facebook ijtimoiy tarmogʻigagi "Maslahat" guruhiga qoʻyilgan post va bu postga ayrim izohlarni koʻrish mumkin. Qizigʻi, post muallifi yangi tizim malakali pedagoglarning ishdan boʻshab ketishiga sabab boʻlayotgani iddao qilinmoqda.