"Prezident, ijod va ixtisoslashtirilgan maktablarga ajratilgan mablag‘larning o‘ta yuqoriligi esa nafaqat xususiy va davlat ta’lim muassasalari o‘rtasida, balki davlat ta’lim tizimida ham tengsizlikning ortib borayotganini ko‘rishimiz mumkin.

Bu esa O‘zbekistonda har bir o‘quvchi sifatli ta’lim olish imkoniyatlarini cheklashi tabiiy hol. Buning natijasida, iqtisodiy jihatdan nochor oilalarda yashovchi bolalar sifatli ta’limdan mosuvo bo‘lishi mumkin. Chunki, Prezident, ijod va ixtisoslashtirilgan maktablarda tahsil olish uchun bolalar ma’lum bir mablag‘lar evaziga alohida qo‘shimcha darslarda, repetitorlarda tahsil olib kelayotgani hech kimga sir emas.

Shu sababli, hukumat tabaqalashgan ta’lim tizimidan voz kechib, O‘zbekiston hududida barcha bolalarga bir xil sifatli ta’lim berilishini ta’minlash uchun zarur choralarni ko‘rishi lozim. Sifatli ta’lim va yaxshi sharoitlar faqatgina kam sonli o‘quvchilar uchun emas, balki har bir o‘quvchi uchun umumiy va ochiq bo‘lishi zarur".

Yuqoridagi fikrlar "Xalq ta'limi info" nashridagi Ulug'bek Po'latovning maqolasidan olindi.

Rasmiy nashrlar, xususan, asosan, vazirlik va vazir PRi bilan shug'ullanuvchi nashrlarning ham vazirlik ta‘limdagi davlat siyosati darajasiga ko'targan tengsizlik va tabaqalashtirish muammosiga e'tibor qarata boshlagani quvonarli hol.

Ta'limda diskriminatsiiya - o'quvchilarni "iqtidorli" va "iqtidorsiz"larga ajratish va shunga ko'ra "biz iqtidorli deb hisoblaydiganlarga - hamma narsa, iqtidorsiz deb hisoblaganlarimizga esa - kulchaning teshigi" siyosatini davlat siyosati darajasiga ko'targan Maktabgacha va maktab ta'limi vazirligi "samarasiz xarajatlarni optimallashtirish", "davlat byudjeti mablag'laridan samarali va oqilona foydalanishni ta'minlash" maqsadida "oddiy" maktablarda laborant lavozimlarini qisqartirishga buyruq bergan. Xuddi shu vazirlikning buyrug'i bilan "ixtisoslashtirilgan va ijod maktablarida o'quv jarayonlarini takomillashtirish, dars jarayonlarini laboratoriya mashg'ulotlai orqali yanada chuqurroq va mustahkam o'rganishni ta'minlash maqsadida" bu maktablarda laborant lavozimi joriy qilingan.

"Demak, vazirlikning pozitsiyasidan kelib chiqadigan bo'lsak, ixtisoslashtirilgan va ijod maktablarida dars jarayonlarini laboratoriya mashg'ulotlari orqali chuqur o'rganish katta ahamiyatga ega, lekin oddiy maktablar uchun buning zarracha ahamiyati yo'q. Bu hol oddiy maktab o'quvchilari uchun diskriminatsiya emasmi?"

- degan savolni qo'yadi bu haqda xabar bergan "Xalq ta'limi info" nashri.

Ha, bu diskriminatsiya va bu diskriminatsiya kecha yoki bugun boshlangani yo'q. Bu diskriminatsiyani Maktabgacha va maktab ta'limi vazirligi ongli ravishda bir necha yildan beri olib bormoqda. 10 mingdan ziyod maktablar va ularda tahsil olayotgan millionlab o'quvchilar buguni va kelajagiga mas'ul vazir bo'lib tayinlanishidan oldin Prezident ta'lim muassasalari agentligi rahbari sifatida "bir hovuch" tanlangan va hamma sharoitlar muhayyo qilinadigan maktablarni boshqargan Hilola Umarova "oddiy" maktablarda o'qiydigan "iqtidorsiz" bolalardan fizika, kimyo yoki biologiyaga qiziqadigan, bu sohalarni o'zlashtirib, kelajakda mamlakat rivojiga hissa qo'shadigan o'quvchilar chiqishi gumon va ularga ortiqcha mablag' sarflashning hojati yo'q deb hisoblaydi shekilli. Balki, vazir va uning maslahatchilari nazdida, "oddiy" bolalar aksar hollarda hatto hojatxonasi va boshqa elementar sharoitlari yo'q "oddiy" maktablarga borayotganiga ham shukr qilishi kerakdir?

Darvoqe. "Davlat byudjeti mablag'laridan samarali va oqilona foydalanish" haqida qayg'urayotgan vazirimiz nega hali o'quv dasturlarining tayini yo'q bir sharoitda monopol nashriyot tomonidan har yili darsliklarning yangilanishiga trillionlar ajratilayotganiga yoki xorijdan falon pulga o'qituvchilarni jalb qilish darajada o'zini oqlayotganiga, yoki to'garaklar tashkil qilish bir necha yildan beri o'qituvchilarning "pedagogik yuklama"siga kiritilgan bir paytda byudjet loyihasida yangi xarajat moddasi qayerdan kelib qolganiga izoh bermagan.

Taʼlimda tenglikni taʼminlash nima uchun muhim?

* Izoh: bu yerda "tenglik" deganda "equity" - barcha oʻquvchilarga oʻz qobiliyatlarini yuzaga chiqarish uchun teng (adolatli) sharoitlar yaratish nazarda tutilgan.

Oʻylashimiz mumkin: "oddiy" maktablarda oʻquvchilar oʻqimaydi, quloqsiz, hech narsaga qiziqmaydi va hokazo, "iqtidorli"larni ajralib olib alohida oʻqitish, ularga oʻqish uchun sharoitlar yaratib berish maqbul yechim, deb. Yoʻq, bu maqbul yechim emas. Nima uchunligini oʻylab koʻring. Bu boradagi oʻz fikrlarimni keyinroq yozaman.

Illyuziya prioriteri

Ijtimoiy tarmoqlarda taʼlimdagi diskriminatsiya sabablari boʻyicha muhokamalarda shunday qiziq fikrga koʻzim tushdi:

"Menimcha, masalaning ildizi boshqa tomonda.

Hukumat olib borayotgan siyosati va islohotlari sifatli va samarali ekanligiga avvalo o’zini, keyingi o’rinda jamiyatni ishontirgisi keladi. Bu avtoritar hokimyatlarga xos tabiat.

Tabaqalashtirilgan ta’limni tashkil etish va jamiyatdagi umumiy o’quvchilar sonining 1% ni qamrab oluvchi o’quvchilar misolida hukumat olib borayotgan ta’lim islohotlari zo’r ekanligi haqida illuziyalar yaratish Hilola Umarova zimmasidagi asosiy prioritet bo’lsa kerak".

Balki bu fikrda ham jon bordir. Avtoritar hukumatlar "Potyomkin qishloqlari"ni, "vitrina" joylarni yaxshi koʻrishadi. Chunki bunday "vitrina"lar, ularning nazdida, "olib borilayotgan islohotlar"ning samarali ekanligini koʻrsatadi. Shuning uchun kazo tashriflar uchun tanlanadigan maktablarni koʻrib naq "ertak" devorasan kishi. Lekin bu ertak aslida roʻyo ekanligi, 1% uchun yaratilgan ertak evaziga 99% (deyarli) hamma narsadan mahrum ekanligi bilan ishlari yoʻq.

Qoʻshilaman: bunday diskriminatsiya (bunday illyuziya) badali hali juda qimmat boʻladi.

P.S. Lekin vazirning maqsadi oʻsha 1% maktablar evaziga illyuziya yaratish boʻlsa, buni ham ochiqlashi kerak, nazarimda. Shunda ortiqcha savollar bilan qiynamasdik. Balki, hali Oliy Majlisda oʻz harakatlar rejasini taqdim etayotganda bu haqida ham biror narsa der?

Mashhur yozuvchi Herbert Uellsning "Dunyolar urushi" asari asosida ishlangan audiospektakl tinglovchilar orasida sarosimaga sabab boʻlgani, ular haqiqatdan ham Yerga Marsliklar hujum qilyapti, deb oʻylaygani haqida eshitganmisiz?

Umuman, nazarimda, audiospektakl - sanʼatning alohida, oʻziga xos yoʻnalishi. Audiospektaklda asar gʻoyasi tinglovchiga faqat ovoz, musiqa va tovush effektlari yordamida yetkaziladi. Mahorat bilan ishlashgan audiospektaklni eshitish jarayonida asarni "his qilasiz", qahramonlar bilan birga "yashaysiz".

"Mutolaa" ilovasida yangi rukn (toʻplam) paydo boʻldi. Bunda MTRKning noyob xazinasi - nodir ovoz sohiblari ishtirokida yaratilgan audiospektakllar (yoki, boshqa terminologiya bilan aytganda, radiopostanovkalar) jamlangan. Tavsiya qilaman.

Umuman, nazarimda, oxirgi yillarda Oʻzbekiston intellektual hayotida ikkita katta va muhim voqea sodir boʻldi. Shulardan biri - "Mutolaa". (Ikkinchisi haqida keyinroq yozaman). "Mutolaa"dagi "toʻplamlar" ham loyiha mualliflarining oʻziga xos yangiligi boʻldi - kitobxonning (tinglovchining) qiziqishiga, yoshiga mos kitoblarni ilova oʻzi tavsiya qilib turadi.

Loyiha mualliflariga yaqin orada "Audible", "Bookmate" singari jahonning yirik kitob ilovalari yaratayotgan original loyihalar (audiospektakllar, grafik romanlar, toʻplamlar va hokazo) darajasiga chiqishni tilab qolaman.

Yuqoridagi postga qoʻshimcha.

Albatta, "Mutolaa"da faqat MTRKning audiospektakllari yigʻilmagan. MTRKning eslanishiga sabab - unda yillar davomida katta audioxazina yigʻilgan va "Mutolaa" bu xazinani xalqqa yetkazadigan platforma vazifasini oʻtashi mumkin.

"Mutolaa"da loyiha uchun maxsus yozilgan audiokitoblar ham koʻpaymoqda. Shu jumladan, koʻp ovozli va tovush bezakli (maxsus "fon" bilan yozilgan) audiokitoblar. Oʻzim, masalan, shu bahonada Ulugʻbek Hamdamning "Muvozanat" romanini yana bir "oʻqib" (aniqrogʻi, tinglab) chiqdim. Va yana bir qancha kitoblarni eshitishni rejalashtirib qoʻydim.

Va yana bir narsa. "Mutolaa"da premium funksiyasi qoʻshilgan. Oʻrtacha bitta kitob puliga oy davomida ilovaning qoʻshimcha qulayliklaridan foydalanishingiz (masalan, audiokitoblarni telefoningizga yuklab olib, keyin internetsiz ham tinglashingiz, turli "javonlar"dan foydalanishingiz) mumkin.

"Maʼrifat" gazetasining ertangi sonida, boshqa qiziqarli maqolalar bilan bir qatorda, mening "Mezonlarga asoslangan baholash tizimi ... mezonlarga asoslanganmi?" nomli maqolamni ham oʻqishingiz mumkin. Maqolada Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirligi zoʻr berib joriy qilayotgan va "mezonlarga asoslangan" deyilayotgan baholash tizimining (CHSB - BSBlar) aslida haqiqiy mezonlarga asoslangan baholash tizimiga aloqasi yoʻqligi, hozirgi holatida oʻqituvchini sarson qilishdan boshqa narsa emasligi ilmiy jihatdan asoslab berilgan.

Maʼrifat" gazetasida e'lon qilingan "Mezonlarga asoslangan baholash tizimi ... mezonlarga asoslanganmi?" nomli maqolaning to'liq matnini quyidagi havola orqali o'qishingiz mumkin:

https://telegra.ph/Mezonlarga-asoslangan-baholash-tizimi--mezonlarga-asoslanganmi-11-06

Uzdiplomat nashrining xabar berishicha, prezidentlikka qayta saylangan Tramp davlat lavozimlariga oʻz oila aʼzolarini, farzandlarini yaqinlashtmaslikni vaʼda qilgan.

Qiziq, bizda nepotizm haqida qonunlarimiz nima deydi?

Qiziq, biz haqimizda ham "sobiq prezident saylangan prezidentni saylovdagi gʻalabasi bilan tabrikladi" degan xabarlarni oʻqish nasib qilarmikan?

Axmoqlik.

Agar axborot sohasining kuni "xabar berish" bilan "targʻib qilish"ning farqiga bormaydiganlarga qolgan boʻlsa, hamma OAVlar, telegram kanallar va ijtimoiy tarmoqlarni yopib, ogʻizga talqon solib yurish kerakmi?

Kontekst: Kecha Taxtiqoracha dovonida (Shahrisabz "perevali") baxtsiz hodisa sodir boʻlgan - avtomobilni tosh bosib, ichidagi yoʻlovchilar halok boʻlgan. AOKA bu haqida xabar berganlarni qonunchilik bilan qoʻrqityapti.

Aniqlik kiritib ketaylik: "Targʻib qilish" degani - "biron bir narsaga / ishga undash, chaqirish, daʼvat qilish" degani. (Har qalay, koʻp tomli "Oʻzbek tilining izohli lugʻati"da shunday deyilgan). Masalan, "biron-bir ishni qil / qilish kerak / qilish yaxshi" deyilsa, bu targʻib qilish boʻlishi mumkin. Lekin boʻlgan voqea haqida xabar berish (bu xabar berish qanday shaklda boʻlishidan qatʼiy nazar) qanday qilib "targʻib qilish" kategoriyasiga oʻtishi mumkin?

Shu AOKAdagilarga oldin oʻz tashkiloti haqidagi nizomni yaxshilab oʻqitib olib, keyin oʻzbek tili kurslariga yuborish kerakmi deyman (balki teskarisi - oldin oʻzbek tilini oʻqitib, keyin oʻz tashkilotining nima uchun ochilganini eslatish samara berar). Lekin undan ham muhimi - qonunchilikdagi har xil "rezinka" (xohlagan tarafga choʻzsa boʻladigan) normalarni bartaraf qilish kerak.

Filologiya fanlari nomzodi, psixolingvist Iroda Azimovaning oʻzi xususida qoniqmaslik borasidagi fikrlariga qoʻshimcha mulohazalar.

Oxirgi paytlar bir tendensiyaning guvohi boʻlyapman. "Biz buyukmiz, falon narsani (ilmiy kashfiyotni, madaniy merosni) aslida bizlar yaratganmiz, oʻzi butun dunyo tamaddunining asosida bizlar turamiz, lekin bizni koʻra olmaydiganlar buni tan olishmaydi, inkor qilishadi" degan iddaolar. Bunday iddaolar - aksar hollarda hech qanday valid (ishonchli) ilmiy asosga boʻlmagan iddaolar - nafaqat hali ilm dunyosiga endi kirib kelayotganlar yoki ilm-fanning qonuniyatlaridan yiroq boʻlganlar, balki koʻzga koʻringan olimlar, fan doktorlari tomonidan aytilmoqda, ilmiy ishlarga, darsliklarga kiritilmoqda. Bunday soxta "buyuklik" (bu haqida oldin ham yozgandim) bizga nima beradi, ochigʻi, tushunmayman. Fikrimcha, bu qandaydir "noqislik kompleksi"ni (комплекс неполноценности) xaspoʻshlashga urinish boʻlsa kerak.

Bu ketishda "Amerika - "Amir aka"dan olingan, ota-bobolarimiz Amerikani kashf qilgan" singari latifalarni ham ilmiy fakt deb eʼlon qilib yubormasak boʻldi.

Agar qudratimizga shubha qilsang, darsliklarni "qo'lqopday" almashtirishimizga boq ...

Darvoqe. Singapurning 5-6-sinflar matematika darsligi joriy qilinishi bilan 2022-yilda yaratilgan 6-sinf matematika darsligi "chiqit"ga chiqadi. Singapurning "Tabiiy fanlar"i joriy qilinishi bilan 2022-yil tabiiy fanlar darsligi ham "makulatura"ga topshiriladi. Bu darsliklar bor-yo'g'i 2 yil oldin Prezident farmoni ijrosini ta'minlash maqsadida yaratilgan edi. Ularning muomaladan chiqarilishi sabablariga, tabiiyki, bironta rasmiy tashkilot yoki shaxs izoh bermadi, arzirli sabab keltirmadi. Agar sabab - ularning "Novda"ning 2023-yilda joriy qilingan va haligacha qaysi dasturlar asosida yaratilgani noma'lum qolayotgan boshlang'ich sinflar darsliklari bilan uzviy emas desangiz - "Novda" va Singapur darsliklari ham u qadar "qovushmayapdi". Bu degani - balki, keyingi yillarda "Novda"ning ham darsliklari almashtirilar va ularni qaysi nashriyot almashtirib berishini taxmin qilish u qadar qiyinchilik tug'dirmasa kerak.

Qizig'i, 2 yil oldin darsliklarni qaysi nashriyotlar, necha pulga chiqarishi bilan qiziqqan nashrlar va blogerlar bu safar darsliklarni har yili yangilash uchun ajratilayotgan trillionlar ham, bu trillionlar qaysi nashiyot(lar)ga berilayotgani ham unchalik qiziqtirmayapti ...

Istagan tashkilot Konstitutsiya va qonunlarni inkor qiladigan hujjat chiqara olaversa, "huququy davlat" deganimiz qayerda qoldi?

Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazi rahbari Otabek Hasanovning xabar berishicha, mediamahsulotlar endilikda “ma’naviyat ekspertizasi”dan o‘tkaziladi. Ma’naviyat va ma’rifat markazi, AOKA, Madaniyat vazirligi, Kinematografiya agentligi, MTRK, O‘zbekiston Milliy media birlashmasining qarori bilan tele va radiokanallar hamda ijtimoiy tarmoqlar uchun tayyorlanayotgan mediamahsulotlar, xususan, serial, multfilm, kino va qo‘shiqlarni “ma’naviy ekspertiza”dan o‘tkazish tartibi joriy etildi.

Bu "eski O'zbekiston"ga qaytishmi yoki 1984gami, yoki undan ham ortgami, bilmadim-ku, menda, masalan, bu tashkilotlar qabul qilgan hujjatning amaldagi Konstitutsiya va qonunlarga muvofiqligiga juda katta shubham bor:

O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga ko'ra:

Ommaviy axborot vositalari erkindir va qonunga muvofiq ish olib boradilar. Davlat ommaviy axborot vositalari faoliyatining erkinligini, ularning axborotni izlash, olish, undan foydalanish va uni tarqatishga bo‘lgan huquqlari amalga oshirilishini kafolatlaydi. Ommaviy axborot vositalari o‘zi taqdim etadigan axborotning ishonchliligi uchun javobgardir. (81-modda)

Senzuraga yo‘l qo‘yilmaydi. Ommaviy axborot vositalarining faoliyatiga to‘sqinlik qilish yoki aralashish qonunga muvofiq javobgarlikka sabab bo‘ladi. (82-modda)

“Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida”gi Qonunga ko'ra:

O‘zbekiston Respublikasida ommaviy axborot vositalari erkindir va qonunga muvofiq ish olib boradilar. Ommaviy axborot vositalarining faoliyatiga to‘sqinlik qilish yoki aralashish taqiqlanadi. (5-modda)

O‘zbekiston Respublikasida ommaviy axborot vositalarini senzura qilishga yo‘l qo‘yilmaydi. E’lon qilinayotgan xabarlar va materiallar oldindan kelishib olinishini, shuningdek ularning matni o‘zgartirilishini yoki butunlay nashrdan olib qolinishini (efirga berilmasligini) talab qilishga hech kimning haqi yo‘q. (7-modda)

"Ma'naviyat", "axloq", "qadriyatlar" o'ta subyektiv, istagancha talqin qilish mumkin bo'lgan tushunchalardir va bu borada har kimning "qarichi" har xil bo'ladi. Masalan, kimdir Mikelanjeloning "Dovud"ini san'at durdonasi hisoblasa, kim uchundir bu "yoshlarning axloqini, tarbiyasini buzadigan narsa" bo'lib ko'rinishi mumkin. Bunday subyektiv, "rezinka" (istagan tarafga tortish mumkin bo'lgan) tushunchalar asosida ish ko'radigan "ma'navyat ekspertizasi" kim(lar)gadir yoqmagan har qanday axborot, kino- yoki televizion asarni yoki san'at asarini senzura qilish, taqiqlash uchun qurol sifatida ishlatilishi mumkin. Bugun faqat media mahsulotlar uchun joriy qilinayotgan "ma'navyat ekspertizasi", agar ishlab ketsa va bunday "ekspertiza"ning de-fakto senzura ekanligi va yuridik jihatdan noqonuniyligi haqida bong urilmasa, ertaga har qanday axborotga, har qanday media yoki bosma mahsulotga, har qanday san'at asariga nisbatan qo'llaniladi. Shunda Oruellning "1984"i ham, yaqin o'tmishimizdagi "Men Pasternakni o'qimaganman, lekin qoralayman" yoki "Bugun jazz o'ynaysan, ertaga vatanni sotasan"lar ham "holva" bo'lib qoladi.

Tepadagi savolni yana bir qaytaraman:

Istagan tashkilot "ma'naviyatni, axloqni, qadriyatlarni (va hokaz va hokazoni) himoya qilish" bahonasida Konstitutsiya va qonunlarga zid tartiblar o'rnata qila olsa, xususan, "fikr politsiyasi" joriy qila olsa, "demoktarik", "huquqiy" davlat deganlarimiz qayerda qoladi?

Senzuraga yo'q deng!

Darsliklarni "qo'lqopday almashtirish" qudrati haqidagi postga Maktabgacha va maktab ta'limi tizimida o'n minglab maktablar va millionlab o'quvchilar o'qiyidigan ta'lim dasturlari, metodika va darsliklariga javobgar mutasaddidan izoh:

Ассалому алайкум, омонмисиз Комил ака?

Келинг, шу таҳлилларни 2022 йил учун ҳам қиламиз.
2022 йилда Кембриджнинг инглиз тили дарсликлари чоп этилган, ваҳоланки 2020 йилда Fly High чоп этилган эди, орадан 2 йил ўтиб янги дарслик чоп этилди.
Нега? Чунки Fly High дан Кембриджнинг дарслиги яхшироқ. Немис тили, француз тили дарсликларида ҳам худди шу ҳолат.

Бундан ташқари, 2021 йилда маҳаллий мутахассислар билан информатика дарслиги яратилган ва чоп этилган эди, 2023 йилда Кембриджнинг информатикаси маҳаллийлаштириб чоп этилди.

Нима учун бундай ҳаракатлар бўлган? Албатта, сифат учун.

Энди сиздан илтимос, ўша 2022 йилда чоп этилган 5-синф математика ва 6-синф табиий фан дарслиги ва янги 2024 йилда чоп этилган математика ва табиий фан дарсликларини илмий, методик жиҳатдан таҳлил қилинг. Ва адолат билан фикр билдиринг. Қайси бири мукаммалроқ?

Ишончим комил, ўзингизнинг фарзандингиз 6-синф бўлганда 2022 йилда ҳамда 2024 йилда чоп этилган математика ва табиий фан дарсликларидан бирини танлаш имконияти берилса, ҳеч қачон 2022 йилдагисини танламайсиз.

P.S. Жавоб тариқасида масалани ичига кирмасдан билдирадиган дастур ва муқобил дарсликлар ҳақидаги фикрларингиз керак эмас.

Xuddi shu mutasaddi vazirlik o'tkazgan matbuot anjumanida 1−11-sinflarni o‘z ichiga oladigan yagona ta’lim tizimi uchun o‘quv dasturlari va davlat ta’lim standarti (DTS) 2025-yil yakunigacha jamoatchilik muhokamasiga qo‘yilishi haqida xabar bergan edi. Sog'lom mantiq va pedagogika tamoyillariga ko'ra, oldin dastur bo'yicha bir to'xtamga kelinadi, ta'limiy maqsadlar aniqlanadi, keyin darslik yarailadi, teskarisi emas. Ertaga (2025-yil yakunida) dasturlar tasdiqlansa, hozir maqtayotganimiz Singapur darsliklarini ham "makulatura"ga otvoramizmi?

Aynan shu aniq dastur hali yaratilmasdan va tasdiqlanmasdan turib darsliklarning yangilanaverishi (kecha "fin" darsliklari, bugun "Singapur" darsliklari, ertaga yana qaysidir boshqa davlatlarning darsliklariga ishqimiz tushar balki?) hamda butun normal dunyoda ishlaydigan erkin darsliklar tizimiga o'tish ("yagona darslik" degan narsadan voz kechish) istagining yo'qligi "maqsad sifatmi o'zi?" degan katta savolni paydo qiladi.