🟥 انتشار کتاب «بازسازی کتابخانهٔ ارپنیوس: اوّلین مجموعهٔ شرق‌شناسی کتابخانهٔ دانشگاه کمبریج»

😀 مجید دانشگر

🔵اطلاعات کتاب‌شناختی:
Daneshgar, Majid. (2024). Reconstructing Erpenius’ Library: The First Collection of Oriental Manuscripts at Cambridge University Library. Leiden: Brill. https://doi.org/10.1163/9789004712607

✍️ توضیح:
دانشگاه کمبریج انگلستان صاحب یکی از مهمترین مجموعه‌های نسخ خطی شرقی و اسلامی جهان است. این مجموعه متعلق است به شرق شناس نامدار هلندی توماس فان ارپه معروف به توماس ارپنیوس که در سال ۱۶۲۴ میلادی از دنیا رفت؛ مجموعه‌ای با بیش از ده‌ها نسخه و رساله به ۱۵ زبان و رسم‌الخط کهن و پیشامدرن که برای تقریبا چهارصد سال در کتابخانهٔ دانشگاه کمبریج محفوظ بوده و تنها تعداد بسیار اندکی از آنها به دنیا معرفی شده بود. مجید دانشگر٬ پژوهشگر پیشین دانشگاه کمبریج٬ نه تنها برای اولین بار نمایشگاهی پیرامون مجموعهٔ ارپنیوس در محلّ کتابخانه برگزار کرده‌است بلکه کتابی با عنوان «بازسازی کتابخانهٔ ارپنیوس: اوّلین مجموعهٔ شرق‌شناسی کتابخانهٔ دانشگاه کمبریج» را توسط انتشارات بریل منتشر ساخته‌است. خبر برگزاری نمایشگاه و انتشار کتاب مورد توجه رسانه‌های بین المللی به زبان‌های انگلیسی و فرانسوی و محافل علمی از جمله آسیا‌پژوهان و متخصصان زبان‌های مالایی-اندونزیایی قرار گرفته است.
ویدئوی تبلیغی دانشگاه کمبریج از نمایشگاه «داستانی ‌بی‌پایان: نسخ خطی٬ دانش و ترجمه در قرن هفدهم» را با زیرنویس فارسی در اینجا مشاهده کنید.

#انعکاس_کتاب
@inekas

‌
💠انتشار کتاب « ابن اعثم کوفی و کتاب الفتوح او» اثر مونیکا شونلبر

اطلاعات کتاب‌شناختی
Mónika Schönléber (2025)، Ibn Aʿtham al-Kūfī and his Kitāb al-futuh, Gerlach Press

⬇️ دریافت صفحات نخست کتاب

🔵موضوع «ردّه» همیشه مقطعی مهم در ادبیات تاریخ‌نگاری اسلامی بوده است. در حدی که در سده‌های دوم و سوم، بیش از ۱۰ تک‌نگاری مستقل از مورخین متقدم در این باره نگاشته شده و در اغلب آثار کلاسیک تاریخ‌نگارانه بخشی مستقل به آن اختصاص یافته است که یکی از جامع‌ترین آن‌ها، کتاب الفتوح ابن‌اعثم است که تا پیش از مطالعۀ دقیق مونیکا شونلبر، متن کامل و اصلی آن در بخش سقیفه و رده، در دسترس نبود؛ اما تحقیق جدیدی که شونلبر از این دو بخش از الفتوح، بر اساس دو نسخه کهن از این اثر، به دست داده است،‌ برای اولین بار ارزش این اثر جامع را در تاریخ‌نگاری ردّه برای همگان آشکار کرده است.

👤 مونیکا شونلبر دکترای تاریخ اسلام از دانشگاه گوتینگن آلمان و پژوهشگر حوزه مطالعات خاورمیانه در موسسه ابن‌سینا در مجارستان است. او حدود ده سال پیش تاریخنگاری الفتوح ابن‌اعثم کوفی را به عنوان موضوع پژوهش طرح دکتری خود انتخاب کرد و در طی این ده سال با تمرکزی عمیق، زوایای پنهانی از این منبع تاریخی ارزشمند را مورد توجه قرار داد که تاکنون به آن‌ها پرداخته نشده بود؛ اکنون حاصل این پژوهش طولانی و پر زحمت در قالب دو جلد کتاب توسط انتشارات Gerlach چاپ و منتشر شده است.

🔵 تا کنون ۷ نسخۀ خطی از الفتوح شناسایی شده بود که هر یک تنها بخشی از کل بازهٔ تاریخی کتاب را پوشش می‌دادند و در هر یک از چاپ‌های کتاب تنها از تعدادی از این نسخ استفاده شده بود (جدول ۱ در تصویر بالا برگرفته از اینجا). از میان این نسخ، تنها دو نسخۀ گوتا (MS Gotha) در کتابخانۀ گوتا آلمان و نسخۀ پتنا (MS Patna) در کتابخانۀ نوربخش هند، حوادث پس از وفات پیامبر، یعنی ماجرای سقیفه و ردّه، را دربرداشتند (جدول ۲ از تصویر بالا). تاکنون در تمامی تحقیق‌های موجود از الفتوح، تنها از نسخۀ ناقص گوتا استفاده شده بود و شونلبر نیز پیش از این مشکلات تحقیق‌های قبلی را در این مقاله نشان داده بود. همچنین نسخۀ پتنا نیز تنها به صورت مستقل، غیر انتقادی و با انتساب اشتباه به واقدی منتشر شده بود (یکی از تحقیق‌ها). شونلبر برای اولین بار با بهره‌گیری از هر دو نسخه در کنار هم، تحقیقی انتقادی از بخش اول الفتوح به دست داده است.

اما نوآوری مطالعۀ شونلبر، تنها محدود به ارائه یک تحقیق جدید از بخش رده کتاب الفتوح نیست؛ او این کتاب را عمیقا و از چند زاویه مورد بررسی قرار داده است. بخشی از کتاب او بررسی ساختار روایی، وجوه ادبی و شخصیت‌پردازی تاریخنگاری ابن‌اعثم است که ذیل نظریه‌های مربوط به حافظۀ جمعی تحلیل می‌شوند و بخش دیگر بررسی سبکی و نسخه‌شناسی تطبیقی اثر ابن‌اعثم است.

در حالی که اغلب پژوهش‌ها بر مطالعه کتاب‌های چاپی استوارند، شونلبر با تمرکز بر دو نسخۀ خطی اصلی الفتوح تفاوت‌های ساختاری و محتوایی این اثر را مستند کرده و ابن‌اعثم را به طور مطمئنی در بستر تاریخی قرن چهارم هجری قمری قرار می‌دهد. فهرست دقیق و جامعی که شونلبر بر دو جلد اثر خود تهیه کرده است، مباحث مورد توجه او را به دقت نشان می‌دهد که در ذیل بدان پرداخته می‌شود:

🗂 فهرست مطالب

جلد اول
ابن اعثم و کتاب او الفتوح
فصل ۱: «زندگی‌نامه ابن‌اعثم کوفی» به دیدگاه‌های مختلف محققان دربارۀ تاریخ تولد، وفات و هویت اصلی ابن‌اعثم و ظهور نام او در ادبیات شرح‌حال‌نگاری و همچنین به تاریخ‌گذاری دقیق کتاب او اختصاص دارد.

در فصل ۲: سیر «پذیرش اثر ابن‌اعثم» در دیگر آثار تاریخنگارانه بررسی شده تا نشان داده شود که اثر ابن‌اعثم چگونه و تا چه حد مورد توجه مورخان بعدی قرار گرفته و مذهب شیعی او یا استفاده از گفتمان ادبی و شعر در تاریخنگاری‌اش چگونه منجر به حاشیه رفتن اثر مهم او شده است.

نسخه‌شناسی
نویسنده در فصل ۳ به تحلیل نسخه‌های خطی، تصحیح‌های موجود و چاپ‌های رده (با نام واقدی) و ترجمه فارسی پرداخته است.

روایت رده
در فصل ۴: «رده در تاریخنگاری عربی» و مضامین اصلی این موضوع در الفتوح مورد توجه نویسنده است.

در فصل ۵: «اِسناد ابن اعثم در روایت رده» شاخه‌های اِسناد جمعی ابتدای روایت ردّه و ماجرای خالد در الفتوح مورد توجه‌اند.

در فصل ۶: «نقش شعر در روایت ردّۀ ابن‌اعثم» مورد بررسی است و نویسنده با تطبیق نثر و شعر، ابتدا و پایان این روایت را تحلیل می‌کند.

در فصل ۷: «فاصله از روایت ردّه: نگاهی اجمالی به اسناد الفتوح» نویسنده از تمرکز صرف بر موضوع ردّه فراتر رفته و به صورت ساختار‌یافته بر اِسناد عمومی کل کتاب تمرکز دارد.

جلد دوم
شونلبر در جلد دوم، تحقیق انتقادی جدیدی از بخش روایت ردّهٔ الفتوح را ارائه می‌کند که بر وقایع پس از وفات پیامبر (ص) و جنگ‌های رده متمرکز است.


#انعکاس_کتاب
@inekas