بته‌جقه یکی از کهن‌ترین و نمادین‌ترین نقوش تزئینی در هنر و صنایع‌دستی ایران است. این نقش در طول قرون دستخوش تغییراتی شده، اما همواره جایگاه مهمی در ایران و فرهنگ‌های شرقی داشته است. در ادامه تاریخچه کامل و سیر تحول این نقش آورده شده:
---
1. ریشه واژه و شکل اولیه:
واژه «بته‌جقه» ترکیبی از «بته» به معنی بوته یا درخت کوچک و «جقه» به معنی کاکل یا نشان سلطنتی است.
در فارسی میانه، مفاهیمی مانند سرو خمیده، برگ درخت، شعله آتش، یا حتی جنین در رحم، به شکل نمادین در این نقش نهفته است.
---
2. خاستگاه و پیشینه تاریخی:
الف. دوران پیش از اسلام:
نمونه‌های اولیه نقوش بته‌مانند در تمدن ایلام، هخامنشی و ساسانی یافت می‌شود.
در هنر ساسانی، سرو خمیده (نماد جاودانگی) از عناصر پرکاربرد بود که بعدها در بته‌جقه تداوم یافت.
ب. دوران اسلامی:
پس از اسلام، بته‌جقه در هنرهای ایرانی مانند قالیبافی، نساجی، تذهیب، فلزکاری و کاشی‌کاری گسترش یافت.
در دوره صفوی این نقش به اوج شکوفایی رسید و با اشکال متنوع‌تر و تزئینات دقیق‌تر بر پارچه‌ها و قالی‌ها دیده شد.
---
3. ورود به هند و اروپا:
الف. هند (دوره گورکانیان):
با مهاجرت هنرمندان ایرانی به دربار گورکانیان هند، نقش بته‌جقه در پارچه‌های کشمیری و شال‌های کشمیر بسیار رایج شد.
در هند به آن Paisley (پیزلی) گفته نمی‌شد، بلکه بیشتر به عنوان "بوتا" یا "بوتی" شناخته می‌شد.
ب. اروپا (قرن 18 و 19):
کمپانی هند شرقی انگلیس پارچه‌های کشمیری را به اروپا وارد کرد.
در شهر پیزلی (Paisley) اسکاتلند، کارخانه‌های پارچه‌بافی شروع به تولید انبوه این نقش کردند.
به همین دلیل، امروزه در غرب به این نقش، "Paisley Pattern" گفته می‌شود.
---
4. معانی نمادین بته‌جقه:
سرو خمیده: پایداری در برابر سختی‌ها و فروتنی.
شعله آتش: جاودانگی و نور.
جنین: زندگی، تولد، آفرینش.
برگ درخت یا میوه انار: باروری و رشد.
گاه به‌صورت ترکیب شیر و خورشید یا تاج سلطنتی هم تعبیر شده است.
---
5. کاربردهای فرهنگی و هنری:
قالی ایرانی، ترمه، لباس‌های سنتی، نقاشی قهوه‌خانه‌ای، جلد کتاب، و زیورآلات.
در دوران قاجار، بته‌جقه به‌عنوان نماد قدرت و شکوه در لباس‌های درباری بسیار محبوب بود.
امروزه نیز در طراحی مد، هویت بصری برندها، و هنرهای معاصر کاربرد دارد.
---
6. بته‌جقه در دنیای معاصر:
به عنوان نماد هویت ایران و فرهنگ شرقی شناخته می‌شود.
بسیاری از طراحان مد معاصر از آن در طراحی لباس و پارچه بهره می‌برند.
انتشارات بته‌جقه،
نقشی اصیل با قدمتی هزارساله
@bjpub
---
1. ریشه واژه و شکل اولیه:
واژه «بته‌جقه» ترکیبی از «بته» به معنی بوته یا درخت کوچک و «جقه» به معنی کاکل یا نشان سلطنتی است.
در فارسی میانه، مفاهیمی مانند سرو خمیده، برگ درخت، شعله آتش، یا حتی جنین در رحم، به شکل نمادین در این نقش نهفته است.
---
2. خاستگاه و پیشینه تاریخی:
الف. دوران پیش از اسلام:
نمونه‌های اولیه نقوش بته‌مانند در تمدن ایلام، هخامنشی و ساسانی یافت می‌شود.
در هنر ساسانی، سرو خمیده (نماد جاودانگی) از عناصر پرکاربرد بود که بعدها در بته‌جقه تداوم یافت.
ب. دوران اسلامی:
پس از اسلام، بته‌جقه در هنرهای ایرانی مانند قالیبافی، نساجی، تذهیب، فلزکاری و کاشی‌کاری گسترش یافت.
در دوره صفوی این نقش به اوج شکوفایی رسید و با اشکال متنوع‌تر و تزئینات دقیق‌تر بر پارچه‌ها و قالی‌ها دیده شد.
---
3. ورود به هند و اروپا:
الف. هند (دوره گورکانیان):
با مهاجرت هنرمندان ایرانی به دربار گورکانیان هند، نقش بته‌جقه در پارچه‌های کشمیری و شال‌های کشمیر بسیار رایج شد.
در هند به آن Paisley (پیزلی) گفته نمی‌شد، بلکه بیشتر به عنوان "بوتا" یا "بوتی" شناخته می‌شد.
ب. اروپا (قرن 18 و 19):
کمپانی هند شرقی انگلیس پارچه‌های کشمیری را به اروپا وارد کرد.
در شهر پیزلی (Paisley) اسکاتلند، کارخانه‌های پارچه‌بافی شروع به تولید انبوه این نقش کردند.
به همین دلیل، امروزه در غرب به این نقش، "Paisley Pattern" گفته می‌شود.
---
4. معانی نمادین بته‌جقه:
سرو خمیده: پایداری در برابر سختی‌ها و فروتنی.
شعله آتش: جاودانگی و نور.
جنین: زندگی، تولد، آفرینش.
برگ درخت یا میوه انار: باروری و رشد.
گاه به‌صورت ترکیب شیر و خورشید یا تاج سلطنتی هم تعبیر شده است.
---
5. کاربردهای فرهنگی و هنری:
قالی ایرانی، ترمه، لباس‌های سنتی، نقاشی قهوه‌خانه‌ای، جلد کتاب، و زیورآلات.
در دوران قاجار، بته‌جقه به‌عنوان نماد قدرت و شکوه در لباس‌های درباری بسیار محبوب بود.
امروزه نیز در طراحی مد، هویت بصری برندها، و هنرهای معاصر کاربرد دارد.
---
6. بته‌جقه در دنیای معاصر:
به عنوان نماد هویت ایران و فرهنگ شرقی شناخته می‌شود.
بسیاری از طراحان مد معاصر از آن در طراحی لباس و پارچه بهره می‌برند.
انتشارات بته‌جقه،
نقشی اصیل با قدمتی هزارساله
@bjpub
نشنید سخن یک‌دفعه با اینکه کر نیست
دیروز به من گفت نوشتن که هنر نیست
پرسیدم از همسایه «هنر چیست» ولی گفت
دیدی که فلانی همه‌شب هست و سحر نیست؟
یخ بستم از این جمله و بغضم به هوا رفت
همسایه‌ی‌مان گفت که چشمان تو تر نیست!
همسایه‌ی بالایی‌‌مان نعره‌زنان گفت
بی‌نان شده‌ایم های خدا، معده که خر نیست
هر نر که دو فرزندِ فلان داشته باشد
تا از ته دل عشق نورزد که پدر نیست !
گه‌گاه عزیزان همه از ماست که بر ماست
آدم شو تو یک روز، برایت که ضرر نیست!
الهه برزگر
@bjpub
دیروز به من گفت نوشتن که هنر نیست
پرسیدم از همسایه «هنر چیست» ولی گفت
دیدی که فلانی همه‌شب هست و سحر نیست؟
یخ بستم از این جمله و بغضم به هوا رفت
همسایه‌ی‌مان گفت که چشمان تو تر نیست!
همسایه‌ی بالایی‌‌مان نعره‌زنان گفت
بی‌نان شده‌ایم های خدا، معده که خر نیست
هر نر که دو فرزندِ فلان داشته باشد
تا از ته دل عشق نورزد که پدر نیست !
گه‌گاه عزیزان همه از ماست که بر ماست
آدم شو تو یک روز، برایت که ضرر نیست!
الهه برزگر
@bjpub