Leenjii adeemsa qabiyyee tajaajila/faayidaa ummataaf gad lakkisiisuu #obboo_Dabalee_Xilaahuniin kan qophaa’e

"Adeemsa kenna yeroo beellamaa keessatti qajeeltoo mirga namoomaa shakkaamaa yakkaatiiaaf kabajamuu qabu"
Mirga Namoomaa jechuun mirga ilmi namaa garaagarummaa tokko malee nama ta’ee dhalachuu isaatiin argatuu dha. Kunis mirga bu’uuraa kan ta’e mirga lubbuun jiraachuu irraa eegalee nageenyummaa qaamaa fi mirga bilisummaan socho’uu argachuu kan dabalatu dha.

Dhimmi mirga namoomaa dhimma hawaasa idil-addunyaa hunda ilaallatu ta’uus beektootni hundi kan irratti waliif galamidha (universality of human rights), kanaaf gochi kutaa addunyaa tokko keessatti mirga namoomaa irratti raawwatamu ilma namaa hunda ilaallata. Kana waan ta’eefis, sadarkaa idil-addunyaatti baroota dheeraa dura istaandardootaa fi waliigalteewwan mirga namoomaa adda addaa bahanii hojirra oolmaan isaaniis hordofamaa turee jira.
Waliigalteewwan sadarkaa idila addunyaatti mallattaa’anii biyyootni hedduun fudhachuun seera biyya isaanii taasisan muraasa keessaa, sanada Waadaan Mirgoota Sivilii fi Siyaasaa idil-addunyaa-ICCPR isa tokko dha.

Konveenshiniin kunis, eegumsa mirga namoomaaf taasifame ilaalchisee, mirgi namoomaa haala addaatiin seeraan yoo tumameen ala haala biraa kamiiniyyuu ilma namaa irraa mulqamuu akka hin qabne -kewt.6 hanga 10tti jiran jalatti ni tuma.
Sanadni Waadaa Mirgoota Sivilii fi Siyaasaa idil-addunyaa (ICCPR) addatti mirga namoota shakkamee yeroo tumu, namni kamiyyuu mirga bilisummaa fi nageenyummaa qaamaa akka qabu ibsuun, namni kamiyyuu to’annaa seeraan alaatiin akka hin qabamne, to’atamuun barbaachisaa ta’ee yoo argame immoo adeemsa seeraa jiruun qofaa ta’uu akka qabu keewwata 9(1) jalatti balballoomsee jira. Haaluma wal fakkaatuun Chaartariin Mirga Namoomaa fi Mirga Ummataa Afrikaa kewt. 6 jalatti akka ibsutti namni kamiyyuu bilisummaa fi nageenyummaa qaamaa argachuuf mirga qaba jechuun tumee jira.

Sanadootni armaan olii mirga namoomaan wal qabatee jiru kun biyya keenyaan mallattaa’uun seera biyya keenyaa ta’anii kan jiran ta’uu heera mootummaa keewwata 9(4) irraa hubachuun ni danda’ama. Kana qofaas osoo hin ta’iin heerichi keewwata 17 fi 19 jalatti haala qabinsa mirga namoomaan kan wal qabatu: namni kamiyyuu sirna seeraan diriiree jiruun ala bilisummaa qaamaa isaa dhabuu kan hin dandeenye ta’uu fi akkasumas adeemsa seeraan diriiree jiruu ala to’atamuu, himannaan osoo isa irratti hin dhiyaatiin hidhamuu akka hin dandeenye tumee jira.

Gama biroon namni Yakka raawwate jedhamee shakkame galmee qorannoo milkeessuuf jecha adeemsa seerri kaa’ee jiruun qabamee to’annoo jala hin oolu kan nama jechisiisu akka hin taane hubatamuu qaba. Qaamni Yakka qorachuuf aangoon seeraan keennameef yeroo seeraan daangeffame keessatti ragaa isaa funaanuun qorannoo isaa xumuruuf akkaataa seera deemsa falmii yakkaa keewwata 59tiin yeroo beellamaan shakkamaa to’annaa jala oolchuu ni danda’a. Sababootni shakkamaan yeroo beellamaan to’annaa jala oolee qorannaan yakkaa akka itti fufu kan taasisaan , jalqaba galmeen kan qoratamee hin dhumne ta’uu fi cimina yakkicha irraa kan ka’e seeraan mirgi wabii isaa kan daangeffame yookiin amala shakkamaa gidduu laeessa taasisuun shakkamaan mirgi wabii isaa kan eegamuuf yoo ta’e ragaa balleessuu kan danda’u yoo ta’e hayyamaa fi beekamtii Mana Murtiitiin to’annaa jala ooluu ni danda’a.
Kaayyoon bu’uuraa yeroo beellamaan shakkamaa to’annaa jala oolchuus galmee qorannaa yakkaa milkeessuun olaantummaa seeraa bu’uura seeraa qofaan mirkaneessuu dha.
MAnni murtii yeroo yeroo beellamaa bu’uura seera deemsa falmii yakkaa keewwata 59tiin yeroo tokkoof hanga guyyaa 14 kan poolisiif kennu kaayyoo ragaa funaanuu milkeessuf akka ta’e ifa dha. Adeemsa kenna yeroo beellamaa kanaan wal qabatee manni murtii yeroo beellamaa marsaa lamaa fi isaa oliif kennaa turee ammaa booda yeroo beellamaa kennuun hin barbaachisu jedhee kan amanu yoo ta’e galmee akka cufuu danda’u ni tilmaamama, haa ta’uyyuu malee mirgi shakkamaa bilisummaan isaa dhorkamee ture maal ta’uu qaba gaaffii jedhuuf garuu SDFY Kenya deebii hin kenu.

Haa ta’uyyuu malee wixineen seerri deemsa falmii yakkaa fi seera ragaa keewwata 119 fi 120tiin fala kaa’uuf yaalee jira.
Falli inni kaa’es; Manni Murtii yeroo bellamaa kennaa turee sababni yeroo bellamaa kennisiisu hin jiru jedhee kan amanu yoo ta’e cimina yakkichaa fi amala shakkamaa gidduu galeessa osoo hin taasisiin shakkamaan mirga wabiin akka bahuu fi qorannoonis akka itti fufu gochuu ni danda’a jechuun tumee jira.

Murtiin Mana Murtii Waliigala fedaraalaa dhiyeenya kana kennama jirus ejjennoo wixineen seera deemsa falmii yakkaa fi seera ragaa qabate bifa wal fakkeenya qabuun, MMWFDHI murtii lakk.252231 gaafa 12/2/2016 kenneen Go/Arsiitti dhimma yakkaa Malaammaltummaa goyyoomsaa cimaan nama shakkamee yeroo beellamaan qoratamaa ture irratti Manni Murtii yeroo beellamaa kennaa ture ammaa booda sababni yeroo beellamaa dabalataa kennisiisu hin jiru waan ta’eef guyyaa 15 keessatti A/A himata haa hundeessu jechuun galmee cufe irratti, sababa A/A guyyaa 15 keessatti himata hin dhiyeessineef shakkamaan irra deebiin iyyata mirga wabii dhiyeeffateen Manni murtii jalaa iyyata dhiyaate kufaa gochuun bira darbee jira.
Dhadachi ijibbaataa kun immoo manni murtii jalaa ajaja manni murtii jilaa oliyyataan osoo hin diigamiin yeroon bultii 15 kun erga darbee booda shakkamaan mirga wabii dhiyyeefate ofitti fuudhee fala kennuu osoo qabu kana gochuu dhiisuun isaa dogoggora waan ta’eef yeroon himata dhiyeesuu A/A guyyaan 15 erga dhumee/darbee booba to’anaan shakkamaa seeraan ala waan ta’eef, yoodhuma keewwatani ittiin shakkame mirga wabii kan dhorku ta’ullee, bu’uura heera mootummaa keewwata 17tiin to’annaan poolisiitiin raawwatame seeraan ala waan ta’eef mirgi wabii isaa eegamuu qaba jechuun mirga wabii shakkamaa eegeefii jira.

Daabalataan galmee yakkaa biroo irratti, namni yakka ajjechaan shakkamee yeroo beellamaan qoratamaa jiruu sababni gahaan yeroo beellamaa dabalataa kennisiisu hin jiru jechuun M/M galmee yeroo beelamaa cuffuun guyyaa galmee qorannoo irratti A/A akka kennuu qabu ajajee galmee yeroo beellmaa yoo cufe, yeroo poolisiin guyyaa galmeen qorannoo qaama aangoo qabuun murtiin akka itti kennuuf guyyaan kennameef keessatti murtii osoo hin kenniin guyyichi kan dhumate yoo ta’e, guyyaa dhumate kana irraa eegaluun shakkamaan mirga iyyannaa qaama bilisa baasaa dhiyeeffachuun to’annoo jalaa ba’uu akka danda’u DHIMMWF lakk.235413 gaafa 21/2/2015 murtii hin maxxanfamne irratti murteessee jiru irraa hubachuun ni danda’ama.

Kanaaf qaamni shakamaa to’atee qorannaa gaggeessu of eeggannoo guddaadhaan dantaa uummataa fi mirga shakkamaa bifa madaallii keessa galcheen yeroo beellamaa Mana Murtiin kennamu ifaajee guddaadhaan hojjechuu akka qabu kan namatti agarsiisu ta’uu murtiiwwan armaan olii irraa hubachuun ni danda’ama. Kana hin ta’u taanaan shakkamaan to’annaa seeraan alaa kana jalaa filannoon yoo barbaade bu’uura seera deemsa falmii yakkaa keewwata 64tiin mirga wabii dhaddacha yakkaatti gaafachuu yookiin bu’uura seera haariiroo hawaasaa keewwata 177tiin iyyata qama bilisa baasuu dhaddacha siviitti dhiyyeeffachuu kan danda’u ta’uu hubatamuu qaba.

Xiinxala Gabaabaa Falmii Jiraattoota Bulchiinsa Magaalaa Finfinneefi Naannoo Oromiyaatiin Walqabatee Gumiin Calaltuu Dhimma Heeraa Federaalaa Sagalee Caalmaatiin Murteesse Ilaalchisee Kenname.

Akkuma beekamu, Heerri Mootummaa RFDI aangoo abbaa seerummaa manneen murtii naannoofi federaalaa gidduutti wayita qoodu, manneen murtii naannoo dhimma naannoo irratti, manneen murtii federaalaa immoo dhimma federaalaa irratti aangoo ol'aanaafi isa dhumaa qabaachuu isaanii ibsuun ala tarreeffama biroo hin keenye.
Labsiin sadarkaa Manneen Murtii federaalaatti manneen murtii federaalaa gidduutti aangoo qoqqooduuf bahe, Labsiin lakk.1234/2013 immoo kwt 5(1)(h) jalatti, falmiin jiraattota dhaabbiidhaan Bulchiinsa Magaalaa Finfinnee fi Naannolee keessa jiraatan gidduutti uumamu akka dhimma federaalaa manneen murtii federaalaatiin ilaalamutti tumeera. Sadarkaa jalqabaatti, tumaan labsii kanaa ibsame kun keewwata heeraa isa kamiin akka bu'uureffate ifa miti.

Sadarkaa lammaffaa irratti immoo falmiin nama dhaabbiidhaan bulchiinsa magaalaa Finfinnee keessa jiraatuufi nama Naannoo Oromiyaa keessa jiraatuu, akkuma falmii Jiraattota Bulchiinsa Magaalaa Finfinnee fi Naannolee biroo gidduutti uumametti ilaalamamoo amalaafi uumama addaa qaba kan jedhu labsichaan ifatti hin ibsamne.

Kanarraa ka'uun, Dhaddachi Ijibbaataa MMWO dhimmi kun hiikkoo heeraa barbaada jechuun, xiinxala isaa kaa'ee, lakkoofsa galmee 404962 ta'e irratti Gumii Calaltuu Dhimmoota Heeraa Federaalaatiif qajeelcheera. Kana booda, Gumiin Calaltuu Dhimmoota Heeraa kun kallattii garaagaraatiin yaada sassaabbachaa turee murtii sagalee caalmaatiin (sagalee 10 keessaa deeggarsa sagalee 6 tiin) gaafa 08/09/2016, Lak. G. 7438/15 ta'e irratti kenneen dhimmicha irratti hiikkoon heeraa akka hin barbaachisnetti xiinxalee kufaa taasiseera. Xiinxala sagalee caalmaatiin kennameefi akka haala qabatamaa manneen murtii keenyaatti dhugummaan isaa ragaadhaan (qorannoodhaan) hin deeggaramne keessaa tokko dhimma sabummaa bu'uura godhachuun gareewwan falmii gidduutti loogii taasisuun jira jedhudha.

Xiinxalicha keessatti sababni biroon Gumiin Calaltuu Dhimma Heeraatiin ka'e (sagalee caalmaa): “Falmiiwwan dhimmoota hariiroo hawaasaa, maatii, lafa baadiyyaafi dhaalaan wal qabatan ilaalchisees Heerri Mootummaa FRDI aangoon seera baasuu kan naannolee ta'a hin jedhu. Inumaayyuu heerichi kwt 52(2) jalatti, lafaafi qabeenya uumamaa ilaalchisee aangoo seera baasuu kan qabu mootummaa federaalaa ta'uu, kana malees bu'uura Heera kwt 55(3)tiin hawaasa dinagdee tokkoo uumuuf shoora murteessaa taphatu jedhamanii seeroota hariiroo hawaasaa yaadaman aangoo seera baasu kaka'umsa mana Maree federeeshiniitiin carraan mana Maree bakka bu'oota uummataatiif kennamuu ni jira. Waan ta'eefis, haala amma jiruun aangoon seera Maatii, seera lafa baadiyyaafi dhaalaa baasuu guutummaa guutuutti manneen maree naannoleetiif kan kennamedha jechuun hin danda'amu. Aangoon seera baasuu mootummaa federaalaa ykn naannootiif kennamuu bu'uureffachuun dhimmichi dhimma manneen murtii federaalaatiin ilaalaman ykn dhimmoota manneen murtii naannootiin ilaalaman taasisuun Heericha waliin kan hin deemnedha" kan jedhudha.

Xiinxala kana tumaalee Heera Mootummaa RFDI irratti hundoofnee yoo ilaalle: 1ffaa Heerri Mootummaa RFDI kwt 52(1) jalatti aangooleen mootummaa federaalaatiif qofaatti hin kennamne, ykn mootummaa federaalaafi naannootiif waliin hin kennamne hundi, aangoolee naannoo ta'uu kan ibsu ta'ee osoo jiruu, dhimmi aangoo haftee (Residual Power) qaamolee mootummaa sadanii sagalee caalmaatiin kan hin ilaalamne waan ta'eef; 2ffaa Qajeeltoo Heera Mootummaa RFDI, kwt 80(2) jalatti, "Manneen murtii waliigalaa naannolee dhimmoota Naannoo irratti aangoo ol'aanaafi isa dhumaa ni qabaatu" jedhamee tumame kan dadhabsiisu waan ta'eef, xiinxala tumaalee heeraa hunda walitti fidee bifa waliigalaatiin ilaale hin fakkaatu.

Bu'uura Heera Mootummaa RFDI yeroo ammaa hojiirra jiruutiin, naannoleen akkaataa fedhiifi aadaa naannoo isaaniitiin Seera Maatii mataa isaanii baafachuufi dhimma seera maatiin wal qabatu irratti manneen murtii isaaniitiin murtii dhumaa kennuu akka hin dandeenye tumaan taasisu jiraa? Heera Mootummaa RFDI kwt 55(6) jalatti, Manni Maree bakka bu'oota uummataa, dhimmoota siivilii Manni Maree Federeeshinii hawaasa diinagdee tokko uumuuf barbaachisaadha jedhee amane irratti seera baasuuf aangoo qaba waan jedhameef gamanumaan akka waan naannoleen aangoo hin qabneetti Gumiin xiinxaluu ni danda'aa? Manni Maree bakka bu'oota uummataa seera akka baasu waan taasifameef manneen murtii naannoo aangoo abbaa seerummaa ni dhabuu? Kanaan wal qabatee, xiinxalli sagalee caalmaan dhiyaate akka agarsiisutti sababa Manni Maree bakka bu'oota uummataa federaalaa seera baaseef qofa dhimmichi dhimma federaalaa manneen murtii federaalaatiin qofa ilaalamudha hin jedhamu jedheera. Walumaagalatti, xiinxalli sagalee caalmaadhaan taasifame gaaffii hedduu kan kaasisuufi hanqina kan qabu (kan guutuu hin taane) ta'ee mul'ata.

#YUUBA_SEERAA
Inistiitiyuutiin Leenjii fi Qorannoo Seeraa Oromiyaa (ILQSO)n Faanaa Miidiyaa Korporeeshini (FMC) Damee Asallaa waliin Sagantaa Hubannoo Seeraa uumuu fi Dhimmoota seeran walqabatan irratti waliin hojjachuuf walii mallatteessuun ni yaadatama.

Moggaasni maqaa sagantichaa #Yuuba_Seeraa kan jedhu yoo ta'u, sagantichi #Ogeessota_Seeraa Inistiitiyuutichaatin sagantaa Hubannoo Seeraa, Dhimmoota Seeran walqabataniifi Tajaajila Gorsa Seeraa irratti torbaanitti si'a tokko daqiiqaa 20f kan darbu ta'a.

Haaluma kanaan Sagantaan #Yuuba_Seeraa jedhu kun Eff_Emmoota Faanaatiin guyyootni itti tamsa'u haala armaan gadiitin taa'eera.
#EFF_EMMI_FAANAA_ASALLAA 90.0 Irratti Kamisa sa'aatii 5:30_5:50
#SHAASHAMANNEE 103.4 irratti kibxata sa'aatii 9:30-9:50 #NAQQAMTEE 96.1 kibxata sa'aatii 7:30-7:50
#JIMMAA 98.1 Kamisa Sa'aatii 8:30-8:50 #HARAMAAYAA 94.8 guyyaa Dilbataa sa'aatii 10:30-11:00 irratti waan darbuuf saganticha hordofuun dhimmoota seeran walqabatan irratti gaaffilee hubannoof ta'an gaafachuun gama ogeessota seeraa Inistiitiyuutichaatiin deebiin akka itti kennamu gochuun kan danda'amu ta'uu ibsaa, saganticha hordofuun hubannoo seeraa akka cimsattan akkasumas fuula FB keenyaa irrattis gaaffiwwan akka ibsi itti kennamu barbaaddan kaasun hubannoo seeraa keessan cimsadhaan dhaamsa Inistiitiyuutichaati.
Sagantaan kun ji'oota sadiif kan turuudha.

Kun sagantaa #Yuuba_Seeraa kutaa 1ffaadha. Sagantaa kana keessatti Haala waliigalaa Inistiitiyuutichaa beeksisuu yoo ta'u, kuta 2ffaa irraa eegalee dhimmoota seeran walqabatanii fi tajaajila gorsa seeraa irratti Ogeessota Seeraa Inistiitiyuutichaa affeeruun kan isin bira gahu ta'uu isin beeksisaa, saganticha hordofaan dhaamsa Inistiitiyuutichaati.

Ammajjii 22/2017
ILQSOn
#Seera_Deemsa_Falmii_Hariiroo_Hawaasaa irratti Leenjii Hojii irraa yeroo gabaabaa kennaa jira.

Inistiitiyuutiin Leenjii fi Qorannoo Seeraa Oromiyaa (ILQSO)n mata duree Seera Deemsa Falmii Hariiroo Hawaasaa jedhu irratti Abbootii Alangaa fi Abbootii Seeraatiif leenjii hojii irraa yeroo gabaabaa magaalaa #Adaamaatti kennaa jira.

Qaamoleen leenjicha irratti hirmaataa jiran Abbootii Seeraa fi Abbootii Alangaa Aanaalee fi Godinaalee Harargee Bahaa fi Lixaa akkasumas magaalaa maayaa irraa yoo ta'u, leenjichi guyyota sadiif kan turu ta'uun ibsame.

Kaayyoon leenjichaa Dhimmoota Seera Deemsa Falmii Hariiroo Hawaasaa irratti hubannoo waloo uumuuf akka ta'e himame.

I/A Daayrekteera Ol'aanaa Inistiitiyuutii Leenjii fi Qorannoo Seeraa Oromiyaa obboo Sulxaan Abdoo woyta Haasawa baniinsaa taaaisan akka jedhanitti, Barbaachisummaan leenjii kanaa sakatta'iinsa fedhii leenjii gaggeeffameen dhimmoota hubannoo waloo barbaadu waan taheef, qabiyyeewwan leenjii #Iyyannoo_Dhiyeessii_Ragaa_Raawwii jedhu kanneen irratti hubannoo walfakkaataa argachuuf muuxannoo waljijjiiruun hirmaannaa hoo'aa akka taaaisan, akkasumas bu'aa leenjichaa hojii qabatamaatti akka jijjiiran dhaamanii jiru. Leenjii kana leenjisaa Seeraaa ILQSO #Obboo_Tafarii_Haylamaariyam tu kennaa jira.