#یادداشت

🔻شکستن یکی از ستون‌های تئاتر معاصر ایران

| احمد طالبی‌نژاد |
| منتقد سینما |

◇درگذشت «آتیلا پسیانی» دور از انتظار نبود، اما نه به این زودی و به این ناگهانی آن‌هم در غربت. به‌هر‌حال آتیلا از دست رفت و به‌نظر من یکی از ستون‌های تئاتر معاصر ایران شکست.
تماشاگران عام او را بیشتر به‌عنوان بازیگر در تلویزیون و سینما می‌شناسند و البته دههٔ هشتاد و نود اصلاً به یاد نمی‌آورند که آتیلا پسیانی یک زمانی در دو مجموعهٔ «محلهٔ بهداشت» و «محلهٔ برو بیا» یکی از محبوب‌ترین بازیگرانِ این دو مجموعه طنز برای کودکان و نوجوانان بوده است.

می‌توان گفت که او از بازیگرانی بود که از کودکی در دامان هنر پرورش پیدا کرد. گفته می‌شود مادر هنرمندش، زنده‌یاد «جمیله شیخی»، وقتی سر صحنهٔ فیلمبرداری می‌رفته، آتیلا را از خردسالی با خود می‌برده. در نتیجه او یکی از معدود افرادی شد که در کودکی دانش‌آموز تئاتر و سینما بوده است.

خیلی می‌دانست و تجربه‌های زیادی در عمرش دیده بود که سعی می‌کرد همهٔ این تجربه‌ها را در کارهای تئاترش بیان کند. یک ویژگی خیلی مهم در کارش این بود که در تئاتر خیلی جدی‌تر از سینما و تلویزیون بود. به قول خودش که می‌گفت «من از سینما و تلویزیون درمی‌آورم و خرج تئاتر می‌کنم.» نمایش‌هایی که او به‌عنوان کارگردان بر صحنه برد چه از نویسندگان داخلی مثل «محمد چرمشیر» و چه از نویسندگان خارجی، اغلب نمایش‌های تجربی بودند؛ یعنی به‌نوعی از لحاظ فرم و محتوا حاوی تجربه‌های نوینی بودند که در کار دیگر همکارانش، کمتر دیده می‌شد.

به جبر روزگار از همسرش، «فاطمه نقوی» چند سال پیش جدا شده بود و تنها زندگی می‌کرد. این زوج اوایل که وارد کار سینما شدند، در چند فیلم هم‌بازی شدند و بعدها هرکدام راه خودشان را رفتند.
از آتیلا علاوه‌بر یادگارهای گرانقدرش بر صحنه، فیلم‌ها و سریال‌های زیادی باقی مانده که بعضی‌ از آنها جزو بهترین‌ها هستند. از جمله فیلم «خاکستر سبز» ساختهٔ «ابراهیم حاتمی‌کیا» که دربارهٔ جنگ بوسنی هرزگوین بود و نقش اصلی را آتیلا بازی می‌کرد. در چند فیلم دیگر نیز نقش‌های خیلی خوبی داشت؛ از جمله در «مسافران» ساختهٔ «بهرام بیضایی» که آنجا هم نقش پررنگی داشت.

اساساً بازیگری بود که بیشتر نخبگان سراغ او می‌رفتند. البته گاهی به‌دلیل مسائل اقتصادی و نیاز به کار تئاترش، تن به یکسری کارها می‌داد که مورد انتقاد هم واقع می‌شد، اما بلافاصله درآمد آن فیلم و سریال را خرج یک نمایش خیلی خاص می‌کرد. از این جهت اگر دوگانگی در کارنامهٔ او دیده می‌شود، توجیهش آن چیزی است که خودش می‌گفت و اکنون که به کارنامهٔ او نگاه می‌کنیم، می‌بینیم تقریباً همین‌گونه است.

دو فرزند خوب پرورش داد که ستاره و خسرو پسیانی هر دو بازیگران بسیار خوبی هستند. به‌هرحال از دست دادن چنین هنرمند ارزشمندی بسیار غمبار و ناراحت‌کننده است.

@payamema

#یادداشت

🔻تغذیه ما را خواهد کُشت!

| محسن تیزهوش |

◇ جامعهٔ جهانی از تغییر چهرهٔ زمین بی‌خبر مانده است. آنقدر اخبار زودگذر، بی‌اثر، کم‌عمق و فست‌فودی از طریق ابزارهای مجازی گسترش یافته که دیدن و تفکر در آثاری که حرف برای گفتن دارند، به درصدهای پایینی رسیده است. یکی از آثاری که می‌تواند در نوع زندگی انسان‌ها اثر بگذارد، فیلم از «غذا تا انقراض» است. این اثر در ژانرِ مستند، محصول سال ۲۰۲۱ کشور انگلستان به کارگردانی «لودو براکوی» و «اتو براکوی» است که راوی آن چهرهٔ شناخته‌شدهٔ جهانِ سینما، «کیت وینسلت» است و نسخه‌ای که در ایران منتشر شده با روایتِ «شبنم مقدمی» از طریق پلتفرم‌های مختلف در دسترس همگان قرار دارد.

در این مستند به سرزمین‌های مختلف سفر کرده و با افرادی آشنا می‌شویم که دغدغهٔ زمین و انسان را دارند. از سوی دیگر کسانی را می‌بینیم که با تعارض منافع، روبه‌روی دوربین قرار می‌گیرند و با تمامِ توان سعی می‌کنند همه‌چیز را عادی جلوه دهند. اینک در شرایط کاملاً حساس تاریخی به سر می‌بریم. شهوتِ پول و قدرت، شدتِ انقراضِ ششم را به حداکثر رسانده است! در حال حاضر با چالش زمین روبه‌رو هستیم. مستند آگاهانه از کوچک شدن جنگل‌ها خبر می‌دهد. از سرزمینی همچون برزیل شروع می‌کند و این جمله از فردی ناشناخته که می‌گوید چرا دنیا دست از سر کشور ما برنمی‌دارد؟ آنها می‌خواهند به غارتِ زمین‌ها ادامه دهند تا فضا برای گسترش دامپروری مهیاتر شود. زمین در محاصرهٔ افرادی است که چهره ندارند و تنها به پول بیشتر فکر می‌کنند. در بین آنها حرف زدن از نسل‌های آتی کاری بیهوده است.

مستند در بیان نکات علمی، کم‌نظیر عمل کرده و گاه که بیمِ افتادن در ورطهٔ احساسات می‌رود، با کمک از اساتید دانشگاه و آگاه به شرایط، فرم را به تلنگر زدن به بینندهٔ شتاب می‌دهند. مستند در بیان حقیقت شجاعانه عمل کرده و ریتم اثر کاملاً در خدمت محتواست. موسیقی و تدوین به یاری سازنده می‌آیند تا دستش برای اثربخشی لبریز از پلان‌های مؤثر در بیدار کردن مخاطب باشد. از پاکتراشی جنگل‌ها تا دامپروری و تغییراقلیم تا آبزی‌پروی همگی در کنار هم به تصویر در می‌آیند تا به مخاطب بگویند که هنوز هم می‌توانی با تغییر رژیم غذایی، خودت را نجات دهی. مستند در برخی لحظات کوبنده عمل می‌کند؛ آنجا که جملهٔ «عاقبت تغذیه ما را خواهد کُشت» با کمک تصویر، معنایی گفتگومحور می‌یابد و بیننده نمی‌تواند به سَبدِ غذایی خود فکر نکند. بی‌شک به تأخیر انداختن موج بعدی انقراض، عملی مؤثر در مفهوم این مستند است.

این یک پلان ارزشمند است؛ دیگر با رؤیا نمی‌توان کاری برای زمین کرد؛ تنها کاهش ردپای اکولوژیکی چاره‌ساز است. مستند در ضرباهنگ تصویری کم نمی‌گذارد. همه‌چیز در خدمت یک رشدِ زندگی بهتر و سالم است، اما بشر نمی‌خواهد باور کند که می‌تواند پروتئین و امگا3 و انواع چربی را از طریقِ گیاهان نیز به دست آورد. سنت هزاران‌ساله در مصرف گوشت، حتی مرغ و ماهی، بدن ما را به انواع آنتی‌بیوتیک مقاوم ساخته و موج بعدی همه‌گیری در زمین می‌تواند مرگ‌ومیر بی‌شمار انسان‌ها را به انقراضی همیشگی نزدیک و نزدیک‌تر کند. این سؤال که جان انسان‌ها و تغییر سبک زندگی جوامع بومی در نقاط مختلف زمین برای اهالی سیاست و قدرت و پول مهم است یا خیر، پاسخی روشن دارد؛ آنها بی‌امان تخریب می‌کنند، همین! اگر ما انسان‌ها نوع تغذیه را مثلاً به «وگان» تغییر دهیم، تأثیر بسیار زیادی بر کاهش گازهای گلخانه‌ای، طولانی شدن عمر خودمان، تضمین زیستی سایر جانوران و نگهداشت کُره مَسکون برای نسل آتی خواهیم داشت.

همزمان با مشاهدهٔ این مستند می‌توان به گلستانِ سعدی فکر کرد. در باب هفتم در تأثیر تربیت و گفت‌وگوی درگرفته بین یک آقازاده و یک دانشمند به این مصراع می‌رسیم که «چو دخلت نیست خرج آهسته‌تر کن»، اما عاقبت آن آقازاده به کار خود ادامه می‌دهد تا به فرجامی تکان‌دهنده می‌رسد. این حکایت امروز ماست که گمان می‌کنیم همه‌چیز عادی‌ست، اما این یک توهم عمیق است. شاه‌کلام مستند این است که هنوز اندک فرصتی برای بازگشت به اصل پایداری وجود دارد. آیا عمل خواهیم کرد؟

یادداشت کامل را این‌جا بخوانید.

@payamema