"Sevimli" telekanalining yangi baholash tizimiga bag'ishlangan "Yangi hayot" ko'rsatuvida studiyadagilarning ixtisoslashtirilgan maktablar va "oddiy" maktablar o'rtasidagi farqlar va bundan kelib chiqadigan tabaqalashtirish haqidagi savolga Pedagogik mahorat va xalqaro baholash markazi direktori Dilrabo Davidova "bu - tabaqalashtirish emas, ixtisoslashtirilgan maktablar "lokomotiv" vazifasini bajaradi, ulardagi yangi yondashuvlar bosqichma-bosqich oddiy maktablarga joriy qilinadi" , mazmunida javob berdi.

Bu - taqalashtirish va bunday tabaqlashtirish ta'lim va jamiyat uchun ijobiy natija bermasligi xalqaro tadqiqotlar isbotlagan. Masalan, PISA tadqiqotlarining xulosalariga ko'ra, muvaffaqiyatli ta'lim tizimlari tenglik (adolat) tamoyiliga amal qiladi va hamma uchun sifatli ta'lim olishga teng imkoniyat yaratishga harakat qiladi. O'quvchilarni "iqtidorli" va "iqtidorsizlar"ga ajratib, ularga har xil sharoitlar yaratish samarali yondashuv emasligini boshqa tadqiqotlar ham (masalan, Qozog'iston - Nazarboyev maktablari misolida) isbotlagan.

"Lokomotiv" (ixtisoslashtirilgan maktablar "lokomotiv" vazifasini bajarishi) masalasiga kelsak. Hammo sharoitlari muhayyo, "teplitsa" sharoitlar yaratilgan maktablarda samara bergan "ilg'or" tajribalar oddiy hojatxonasi yoki ichimlik suvi yo'q, uch smenalab o'qishga majbur maktablarda samara bermaydi. Shuning uchun "lokomotiv" haqidagi gaplar - yoki o'zini-o'zi, yoki xalqni aldashdan boshqa narsa emas.

"Sevimli" telekanalining yangi baholash tizimiga bag'ishlangan "Yangi hayot" ko'rsatuvi haqida yana bir mulohaza.

Yangi baholash tizimining afzalliklari haqida gapirib berish uchun Muhammad al-Xorazmiy nomidagi maktabning sobiq o'quvchilari, hozirda "Yangi O'zbekiston" universiteti talabalari taklif etildi. Bu - mening fikrimcha, noto'g'ri yondashuv. Chunki "Yangi O'zbekiston" universiteti Ixtisoslashtirilgan ta'lim muassasalari agentligi tizimiga kiradi. Yangi baholash tizimini joriy qilayotgan Pedagogik mahorat va xalqaro baholash markazi ham xuddi shu ixtisoslashtirilgan ta'lim muassasalari agentligi tizimiga kiradi. Ya'ni, ko'rsatuvga o'z fikrini aytish uchun taklif qilingan talabalar qaysidir ma'noda agentlikka hali ham bog'liq va bu albatta tomoshabinda (universitetning ham agentlik tizimiga kirishini bilgan tomoshabinda) savollar tug'dirishi aniq. Agar ko'rsatuv ijodkorlari xolis fikr eshitishni istasa (shunday maqsad qo'yilgan bo'lsa), agentlikka va umuman tizimga aloqasi bo'lmaganlarni chaqirishi kerak edi, nazarimda.

Xursand bo'lishga hali erta. Darsliklar masalasida to'laqonli islohot zarur!

Iqtisodiyot va moliya vazirligi 2025-yilda darsliklar ijarasi uchun to'lov undirilmasligini, davlat byudjeti doirasida ko‘zda tutilgan mablag‘lar yangi o‘quv yilida o‘quvchilarni darsliklar va mashq daftarlari bilan ta’minlash bo‘yicha ehtiyojni to‘liq qoplash imkonini berishini ma'lum qildi.

Bu - ota-onalar darsliklar va mashq daftarlari uchun umuman pul to'lamasligini anglatmaydi. Darsliklar va mashq daftarlari uchun davlat byudjetidan pul ajratiladi degani - har birimiz to'layotgan soliqlarimiz va / yoki davlat olayotgan, ertaga o'zimiz va farzandlarimiz foizlari bilan qo'shib to'laydigan kreditlar (qarzlar) orqali ushbu darsliklar va mashq daftarlari uchun pul to'laymiz, degani.

Sir emaski, hali "fin", hali "Singapur" tajribasini joriy qilish bahonasida darsliklar asosan bir qo'lli qilindi. Bir aylanib "darsliklar qiroli"ga aylangan xususiy nashriyot bir yog'i haydovchilarni imtihon qilish markazlari-yu, bir yog'i avtomobil uchun davlat raqami olganingizda to'laydigan pulingizning katta qismini oladigan MCHjning "qarindoshi", taniqli shoir aytmoqchi, "o'rtada begona yo'q". Va bunday "bir qo'lli"likning "meva"larini ko'rib turibmiz.

Masalan, bu nashriyot 2023-yilda chiqargan darsliklarning ayrimlari bir-yil o'tar-o'tmas qayta nashr qilindi, lekin bu qayta nashr qilish pulini kim to'ladi - xatoni qilgan nashriyotmi yoki soliq to'lovchilarmi, degan savolga haligacha tayinli javob berilganini ko'rmadim.

Yoki bu yorda Iqtisodiyot va moliya vazirligi "2024-yilda maktab o‘quvchilari uchun 83,2 mln nusxa darslik va mashq daftarlarini yetkazib berish uchun Davlat budjetidan jami 1,5 trln so‘m ajratilgan", deb turgan bir paytda, bu yoqda ijtimoiy tarmoqlarda hali u fandan, hali bu fandan darslik yo'q, deyishmoqda.

Shunday holatlar bo'lmasligi uchun ham yagona darslik tizimidan voz kechilishi zarur. Samarali ishlayotgan ta'lim tizimlarida darsliklarni tanlash imkoni oddiy holat ekanligi haqida oldin ham yozgan edim. Davlat darsliklarni yaratish va chop qilishga aralashmasa, darsliklar sifatliroq bo'ladi va arzonroq bo'ladi. (Iqtisodchi Bekzod Hoshimov mana bu yerda xuddi shunday fikrni yonilg'i uchun aytgan, lekin iqtisodiyot nuqtayi nazaridan yonilg'i, darslik, paypoq, non - farqi yo'q, uni ishlab chiqarishga davlat aralashmasligi kerak). O'sha "gid"lar oilasidan chiqqan xususiy nashriyotning ishqi darslik chiqarishga tushsa, marhamat - erkin, halol, raobatli bozorda darsligini chiqarsin va iste'molchiga taklif qilsin (agar qo'lidan kelsa).

Ya'ni, davlat (vazirlik) davlat ta'lim standartlari va o'quv dasturlarini e'lon qiladi (hozir ular ham yo'q, endi ularni "ishlab chiqish yuzasidan muhokamalar bo‘lib o‘tmoqda", lekin darsliklar "qo'lqopday" almashtirilib yotibdi), nashriyotlar vazirlik e'lon qilgan standartlar va dasturlar asosida darsliklarini yaratadi, maktab jamoalari bu darsliklardan o'ziga maqbulini tanlaydi, davlat maktab kutubxonasiga maktab jamoasi tanlagan darsliklarni olib beradi. Butun O'zbekiston maktablari bir darslikdan o'qishi shart emas: maqsad (standart, dastur) bir, unga olib boradigan yo'llar xilma-xil. Nashriyotlar o'zlari yaratgan darsliklarini sotuvga chiqarish huquqiga ham ega bo'lishi kerak - kimdir, masalan, o'z farzandi kitobga yozib-chizib o'rganishini istasa, kitob do'konidan sotib olib beradi. Butun normal dunyo shunday tizimda ishlaydi.

Shunday ekan, ijara to'lovining qaytmasligi - to'laqonli yechim, to'laqonli g'alaba emas. Farzandlarimiz sifatli darsliklar bilan o'qishini istasak, darsliklarni kim yozib, kim chop qilishini va farzandlarimiz qaysi darsliklardan o'qishini hal qilish vakolatini kabinetlarda o'tirgan chinovniklar va ular bilan osh-qatiq oligarxlardan olib qo'yishimiz kerak.

Shu "Taʼlimni rivojlantirish respublika ilmiy-metodik markazi" degan balandparvoz nomdagi va men, siz, hammamiz toʻlaydigan soliqlar hisobidan moliyalashtiriladigan tashkilot ham nima maqsadda ochilganini unutib yuborgan shekilli - hali qarasangiz memorandum, hali qarasangiz konferensiya, mana endi kitobxonlik boʻyicha tadqiqot emish.

Aslida-ku, tashkilot missiyasini bajarib boʻldi, endi yopilsa ham boʻlardi. "Mavr oʻz ishini bajarib boʻldi, mavr endi ketsa ham boʻladi" degandek.

"Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirligi huzuridagi Respublika taʼlim markazida Tarix fani ishchi guruhi tomonidan "Umumiy o‘rta taʼlim maktablari fanlari davlat taʼlim standartlari va davlat taʼlim talablarini ishlab chiqish" boʻyicha fanga oid muhokamalar bo‘lib oʻtdi".

Darsliklar chiqaramiz, keyin davlat taʼlim standartlarini ishlab chiqamiz, keyin darsliklarni davlat taʼlim standartlariga moslashtirish bahonasida yangilaymiz ... Yaxshi biznes. Doimiy, xuddi charxpalak singari. Oʻlmagan soliq toʻlovchilar hammasini toʻlayveradi.

Shuning uchun ham darsliklar yaratish, chop qilish va farzandlarimiz qaysi darsliklardan oʻqishini tanlash vakolatini chinovniklardan olib qoʻyish shart.

Ertalabki bayonot kechqurungisiga toʻgʻri kelmayapti. "Pinokkio burni" effekti?

Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirligi huzuridagi Ixtisoslashtirilgan taʼlim muassasalari agentligi huzuridagi Pedagogik mahorat va xalqaro baholash markazi: "Yangi baholash tizimining asosiy"fishka"si - oʻquvchining bilimini standartlar asosida baholash imkonini beradi".

Xuddi oʻsha Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirligi huzuridagi Respublika taʼlim markazi: "Taʼlim standartlarini ishlab chiqish uchun ishchi guruhlar muhokamalari boʻlib oʻtdi".

Eʼtibor bering: bitta tizim ichidagi bir tashkilotning ertalab aytgan gapi xuddi shu tizim ichidagi boshqa bir tashkilotning peshindan keyin tarqatgan bayonotiga (aniqrogʻi, bayonotlariga - 1, 2, 3) toʻgʻri kelmayapti. Bittasi "standartlar asosida baholayapmiz", deyapti, boshqasi "standartlarni endi ishlab chiqadigan guruhlarni yigʻib muhokama qilyapmiz", deyapti.

Ajoyib. Kelishib olsalaringiz boʻlardi.

Oldingi postlardan birida UNICEFning "O'qituvchilar bo'yicha global hisobot"i haqida yozgan edim. Hisobotda global miqyosda o'qituvchilar yetishmovchiligi va bunga ta'sir qiluvchi omillar (o'qituvchilik kasbidan "itaruvchi" omillar - "push" factors va 'qituvchilikdan boshqa kasblarga "tortuvchi" omillar - pull factors) tahlil qilingan.

Hisobotda, shuningdek, o'qituvchilar yetishmovchiligini hal qilish va o'qituvchilik kasbining jozibadorligini oshirish yo'llari ham keltirilgan:

- oylikni oshirish (hamma o'qituvchilar oyligini yoppasiga oshirish - "blanket raises" yoki ma'lum bir kategoriyalar uchun (masalan, endi o'qituvchilik sohasiga kirib kelayotganlarni - kasbga jalb qilish uchun, yoki tajribali o'qituvchilarni - sohada ishlab qolish uchun). Hisobotda 2020-2023 yillarda Qozog'istonda o'qituvchilar oyligining ikki baravar oshirilishi kasb jozibadorligini oshirish va o'qituvchilarga o'z ishidan qoniqish (job satisfaction) his qilishga yordam bergani qayd etiladi.

- munosib ish sharoitini ta'minlash: maktabdagi muhitni yaxshilash, o'qituvchilar ish vaqtini (xususan, bevosita dars berish vaqtini) kamaytirish, ma'muriy ishlarni (masalan, hisobotlar yozish) kamaytirish, bevosita dars berish va boshqa vazifalar o'rtasidagi balansni saqlash, sinfdagi o'quvchilar sonini kamaytirish, o'qituvchilarni zo'ravonlikdan himoya qilish va boshqa choralar. Misol sifatida Chilida o'qituvchilarning ish vaqtining bevosita dars berish uchun ajratiladigan qismi 75%dan 65%ga tushirilgani yoki Janubiy Koreyada o'qituvchilarga mustaqil malaka oshirish yoki energiyasini qayta tiklash uchun dam olishga chiqish huquqi berilgani qayd etilgan.

Hisobotda o'qituvchilik kasbining jozibadorligini oshirishning muhim yo'llaridan biri o'qituvchilar ovozini eshitish (ta'limga oid muhim qarorlar qilishda o'qituvchilarni jalb qilish) va o'qituvchilarga avtonomiya (erkinlik) berish ekanligi qayd etilgan.

"Muhim qarorlar qabul qilish jarayonida o'qituvchilar ovozini eshitish va innovatsiyalarni joriy qilishga ularni rag'batlantirish muhim, shu bilan birga ular o'z sinflarida ham ma'lum darajada avtonomiya va akademik erkinlik berish kerak. O'qituvchining sinf ichidagi avtonomiyasi tushunchasiga o'qituvchilarga o'qitish usullari va materiallari bo'yicha, o'quv dasturlarini va o'quvchilarni baholash metodlarini o'z sinflariga moslashtirish bo'yicha qarorlar qabul qilish imkoniyatini berish kiradi. O'qituvchilar avtonomiyasi ularning professionalligini oshirish kalitidir hamda ishdan qoniqish va samaradorlikni sezilarli darajada oshirishi mumkin",

deyiladi hisobotda.

Muvaffaqiyatli ta'lim tizimlarining, xususan, PISAda yuqori natijalar qayd etgan ta'lim tizimlariga xos muhim umumiy xususiyat - maktablarga va o'qituvchiga ishonish va ularga erkinlik berish ekani haqida oldin ham yozgan edim. Xususan, aynan o'qituvchilar erkinligi Finlyandiyaning ta'limdagi muvaffaqiyatini ta'minlagan omillardan biridir.

Bizda esa Maktabgacha va maktab ta'limi vazirligi o'zini hali u, hali bu davlat "tajribasi"ga urar ekan, negadir masalaning bu jihatini esdan chiqaradi. Umuman, O'zbekiston o'qituvchilarini "qo'l-oyog'i bog'langan" ijrochilar va oldindan qat'iy belgilangan algoritmlar asosida ishlashga majbur robotlarga qiyoslash mumkin:

- o'qituvchi qaysi darslikdan o'tishni hal qila olmaydi - vazirlikdagi chinovniklar unga bitta darslikni berib, xatolarga to'la bo'lsa ham yoki bu darslik hali o'quvchilar qo'liga yetib kelmagan bo'lsa ham "shundan o'tasan" deydi;

- vazirlik ularga taqvim-mavzuiy rejani tushirib, darsliklardagi mavzularni qaysi ketma-ketlikda o'qtish va qaysi mavzuga necha soat ajratishgacha belgilab beradi - o'qituvchi o'z sinfining ehtiyojlaridan kelib chiqib, qaysidir mavzularga ko'proq, qaysidir mavzularga kamroq vaqt ajrata olmaydi;

(davomi quyida)

(davomi)

- yangi baholash tizimida o'qituvchilarga hatto o'z o'quvchilarini baholash ham ishonilmaydi - vazirlik qoshidagi markaz BSB - CHSBlarini tuzib jo'natadi va shular asosida baholashni talab qiladi, bu BSB - CHSBlar sifati katta so'roq ostida bo'lsa ham. Bunday yondashuv o'z ishiga ijodiy yondashadigan, kuchli o'qituvchilarni davlat ta'lim tizimidan chiqib ketishga rag'batlantirishi va ta'limda tengsizlikni yanada kuchaytirishga hissa qo'shishi haqida yozgan edim.

O'qituvchilarga bunday munosabat bilan tizimga na kuchli o'qituvchilarni jalb qilib bo'ladi, na borlarini, hali ishlayotganlarini tizimda ushlab qolib bo'ladi. O'qituvchiga professionallar, o'z ishining ustalari sifatida qarash kerak. Shunda ularda o'z ishidan qoniqish va o'z ustida ishlashga rag'bat paydo bo'ladi.

Zo'r TV telekanalining "O'zimizda" tok-shousida yangi ('mezonlarga asoslangan" deyilayotgan) baholash tizimining muhokamasi:

https://www.youtube.com/watch?v=fPHo0iuYjhM

Muhim gaplar va qizg'in bahslar kesib tashlanibdi. Masalan, zaldagi maktabni bitirgan o'quvchining aynan yangi baholash tizimini deb o'qishga kira olmagani haqidagi fikrlari, boshqalarning yangi tizim bo'yicha e'tirozlari, mening standartlar haqidagi fikrlarim davomi va darsliklarning almashib yotgani haqidagi gaplar, shu paytda zalning fikrlarimni qo'llab-quvvatlab qarsak chalib yuborgani - ayamay "chopilibdi". Faqat bir tomon uchun manfaatli gaplarni qoldirishga harakat qilinganga o'xshaydi.

Tushunaman, efir vaqti cheklangan bo'lishi mumkin (kekin ko'rsatuv YouTube'da efirga ketdi, telekalning o'zida bu paytda kliplar berilayotgan edi shekilli - YouTube'da esa efir vaqti chegaralanmagan). Nima bo'lganda ham, ko'rsatuvni montaj qilayotganda turli fikrlar balansini saqlab qolishga harakat qilish kerak edi. Yoki studiyaga faqat "ura-ura"chilarni chaqirish kerak edi. Menimcha.

Ovozlarni o'chirishning "sivilizatsiyalashgan" usuli

Maktabgacha va maktab ta'limi vazirligining sobiq deputat Dusov ustidan g'alabasidan chamasi ilhomlangan energetika vazirligi Otabek Bakirov ustidan prokuratura va IIBga ariza kiritibdi: bakiroo kanalidagi tinimsiz ta'mirlanadigan Sag'bon podstansiyasi haqidagi postlaridan vazirning nozik ko'ngillari og'ribdi. Bundan tashqari, "non bo'lmasa pirojniy yeyish"ni - "gaz bo'lmasa benzinga o'tish"ni taklif qilgan shonli energetiklarimiz kun.uz nashrini ham sudga berishmoqchi ekan.

"Uchta O'zbekistonni boqishga yetadigan gazi bor" O'zbekistonning qanday qilib sof eksportyordan sof importyorga aylangani-yu nega har qanday ob-havo bizning energetiklarimiz uchun "anomal" kelishini tushuntirishdan ko'ra tushuntirish talab qilayotganlarning ovozini sud orqali o'chirish osonroq shekilli. Lekin hammaning ovozini birdaniga o'chira olmaysiz.

Ijtimoiy tarmoqlarda shonli energetiklarimizning (balki shonli qovunchilarimizning) Otabek Bakirov ustidan huquq-tartibot organlariga shikoyat kiritganiga munosabatlardan.

Darhaqiqat, chiroqlarimiz kunda-kunora taʼmir bahona oʻchmayapti, uylarimiz issiq, haydovchilar "zapravka"larda navbat kutib umrini oʻtkazmayapti, hamma muammolarimiz hal boʻlgan. Shuning uchun ham vazir zerikkanidan endi "ariza - ariza" oʻyini oʻynayapti. Axir, qolgan hamma ishlarini qoyillatib qoʻyishdi-da. Axir ular shonli-da.

Lekin mana shu ilova (yuqoridagi postga ilova qilingan suratlarga qarang) juda qiziq ekan. Erinmasdan tuzilgan tadbirlar rejasiga qarab, yoqa ushlamaslikning iloji yoʻq. Vazirlikda shu roʻyxatni tuzib, imzoga kiritganning ham, imzolaganning ham kallasiga qoyil, deging keladi. PISA deysizlar, TIMSS-u PIRLS deysizlar, bunday kallalar bor ekan, taʼlimimiz ikki dunyoda ham odam boʻlmaydi.